1. Ресей федерациясының үкiметi ресей федерациясының президентiмен қабылданып немесе шалқитын отставкаға кете алады.

2. Ресей федерациясының президентi ресей федерациясының үкiметi орнынан түсу туралы шешiм қабылдай алады.

3. Мемлекеттiк дума ресей федерациясының үкiметiне сенiмсiздiк айқындай алады. Ресей федерациясының үкiметiне сенiмсiздiгi туралы қаулы мемлекеттiк думаның депутаттардың жалпы сандарынан көпшiлiк дауыспен қабылданады. Өрнектерден кейiн ресей федерациясының президентiнiң ресей федерациясының үкiметiне сенiмсiздiктiң мемлекеттiк думасымен ресей федерациясының үкiметтiң орнынан түсуi туралы жариялап немесе мемлекеттiк думаны шешiммен көнбеуге құқықты. Егер мемлекеттiк дума ресей федерациясының үкiметiне сенiмсiздiктi үш айлар iшiнде қайтадан айқындаса, ресей федерациясының президентi үкiмет орнынан түсудi жариялайды немесе мемлекеттiк думаны тарқатады.

Британ үкіметі

Ұлыбританияның конституциялық құқығында министрлер кабинеті деген ұғым мүлде жоқ десек те болады. Оның орнына көбіне үкімет деген термин қолданылатын бұл мемлекетте негізінен премьер-министр басқаратын министрлер кабинетінен тұрады десек те болады. Премьер-министр жария түрде қазынаның бірінші лорды болып табылады. Үкіметтің құрамы көптеген мүшелерден тұрады. Олардың саны заңды жүзде 95. Ал негізінен үкімет 75-80 министрлерден, мемлекеттік министрлерден, портфельсіз министрлерден, дәстүрлі қызметтің иелерінен оларға лорд- мөрді сақтаушы және т.б., кіші министрлерден, секретарьлардан тұрады. Министрлер рангіне бас прокурор да ие болады. Ол үкіметтің құқықтық кеңесшісі, сотта үкіметтің негізгі өкілі болып табылады. Мемлекеттік секретарь титулы маңызды министрлерге беріледі, соның ішінде ішкі және сыртқы істер министрлері және т.б. Үкіметтің құрамына сонымен қатар тек парламент мүшелері кіреді. Қазіргі кезде лордттар палатасы күнделікті қолданылады. Үкімет коллегиалды орган ретінде ешқашан отырыстарда жиналмайды және шешімдер шығармайды. Оның құрамынан қысқартылған кабинет шақыртылады. Кабинет негізгі министрлерден тұрады. Оның құрамында сыртқы қорғаныс пен сыртқы істерімен айналасушы мемлекеттік секретарьлар, қазына канцлерлері және т.б. болады. Кабинет жиындарға шақыртылады және шешімдер шығарады. Кабинеттің отырыстары көбіне Лондонда Даунинг-Стрит,10- да орналасқан премьер-министр резиденциясында өткізіледі. Көбіне премьер-министрдің үйінде жиналатын жиынға «ішкі кабинет» жиналады. Бұндай жиындар аптасына бір рет болып тұрады. Ал «ішкі кабинетке» премьер-министрдің сеніміне ие министрлер кіреді. «Ішкі кабинет» шешімдерді кабинет атынан шығара береді. Кабинеттің жұмысы жабық түрде жүреді. Ондағы протоколдармен танысуға заң бойынша тек 30 жылдан кейін ғана рұқсат етілген. Кабинет министрлерінің шешімі дауысқа салынбай қабылданады. Мемлекетті басқаруда негізгі тұлға премьер-министр болып табылады. Ол үкіметті жасақтайды, монархтың актілеріне жазбаша қол қоюды (кейде бұны ауызша түрдеде істей алады), монархқа кез келген уақытта парламенттің төменгі палатасын тарату туралы ұсыныс жасай алады сонымен қатар қайта сайлауды өткізу туралы шешім шығарады және т.б. Премьер-министр ұсынысын монарх әрқашан орындайды. Премьер-министрдің шешімімен келіспеген министрлер отставкаға кетуге міндетті. Премьер-министр мен министрлер құрамында көптеген құрамдас органдар – кабинеттер, комиссиялар, секретариаттар, қызметтер бар. Негізгі маңызға парламенттік қызметтер ие.Парламенттік қызметтер парламентте болған дебаттарды қадағалайды, парламентте көтерілген мәселелерді тиісті министрге хабарлайды, оның парламент депутаттары берген сұрақтарын жауап дайындайды. Құқықтық тұрғыдан мемлекет кеңесшісі бас атторн болып табылады, ал оның көмекшісі бас солиситор. Парламенттің қабылдаған заңдарын орындау үшін үкімет арнайы нормативтік актілер қабылдайды. Ал бұл актілер үкімет не кабинет атынан қабылданбайды, жекелеген министрлер атынан шығарылады. Мұндай актілерге парламент қатаң тәртіп орнатқан. Барлық актілер парламентке берілуі керек, яғни «парламент үстеліне қойылуы керек». Ал іс жүзінде барлығы парламент библиотекасына және бағынышты заңдар туралы парламент комитетіне тапсырылады. 2001 ж. қабылданған реттеу реформасы бойынша министр өзінің бұйрығымен кейбір заңдарға және заңдық актілерге өзгеріс енгізе алады. Бұл өзгертулер парламентте 60 күн ішінде қаралып мақұлданады немесе алынып тасталынады. Қабылданғанына екі жылдан төмен актілерге өзгеріс енгізуге болмайды. Өзгерістер тек белгілі бір жеке тұлғаларға қатысты немесе Шотландия заңдарына рұқсат етілген. Бұл кейбір жеке және заңды тұлғаларды мемлекеттік салықтар мен өтемдерден босату болып табылады. Ұлыбританияда премьер-министрге қатысты импечмент қолданылады. Бұл соңғы рет 1805 жылы қолданылды. Министрліктердің жергілікті жерлерде өз өкілдіктері бар. Өкілдіктер арқылы жергілікті өзін-өзі басқару органдары кейбір миниципалдық шенеуніктерді тағайындау туралы мәселелер қарайды. Мысалы бұған өрт сөндіру, миниципалдық милиция және т.б. органдар жатады.

ҮКІМЕТ

Үкімет Франция Республикасының атқарушы билігін жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық жасайды.

Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Өкілдер палатасының және Парламенттің алдында жауапты.

Конституцияның 57-бабының 6) тармақшасында көзделген ретте Үкімет мүшелері Парламент палаталарына есеп береді.

Үкіметтің құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді²⁹.

Қазақстан Республикасының Президенті Үкіметті Конституцияда көзделген тәртіппен құрады. Республика Премьер-Министрі тағайындалғаннан кейінгі он күн мерзім ішінде Премьер-Министр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентіне ұсыныс енгізеді. Үкімет мүшелері Қазақстан халқы мен Президентіне ант береді.

Үкімет функциялары: мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі бағыттарын әзірлейді және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады; Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді; Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын қамтамасыз етеді; мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады; Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлейді; министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды; Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де орталық және жергілікті атқарушы органдары актілерінің күшін толық немесе қолданылу бөлігінде жояды немесе тоқтата тұрады; Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.

Франция Республикасының Премьер-Министрі: Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы үшін дербес жауап береді; Үкімет қаулыларына қол қояды; Үкімет қызметінің негізгі бағыттары жөнінде және оның аса маңызды барлық шешімдері жөнінде Президентке баяндап отырады; Үкімет қызметін ұйымдастыруға және басшылық жасауға байланысты басқа да қызметтерді атқарады. Үкімет мүшелері өз құзыреті шегінде шешімдер қабылдауда дербестікке ие әрі өздеріне бағынысты мемлекеттік органдардың жұмысы үшін Франция Республикасы Премьер-Министрінің алдында жеке-дара жауап береді. Үкіметтің жүргізіп отырған саясатымен келіспейтін немесе оны жүргізбейтін Үкімет мүшесі орнынан түсуге өтініш береді не ол лауазымнан босатылуға тиіс. Үкімет мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік іспен шұғылдануға, заңнамаға сәйкес өздерінің лауазымдық міндеттері болып табылатын жағдайларды қоспағанда, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ³¹. Франция Республикасының Үкіметі өз құзыретінің мәселелері бойынша Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар қаулылар шығарады. Республиканың Премьер-Министрі Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар өкімдер шығарады.

Үкіметтің қаулылары және Премьер-Министрдің өкімдері Конституцияға, заң актілеріне, Республика Президентінің жарлықтары мен өкімдеріне қайшы келмеуге тиіс. Үкімет жаңадан сайланған Республика Президентінің алдында өз өкілеттігін доғарады. Республиканың Премьер-Министрі жаңадан сайланған Парламент Мәжілісінің алдында Үкіметке сенім туралы мәселе қояды. Өкілдер палатасы сенім білдірген жағдайда, егер Республика Президенті өзгеше шешім қабылдамаса, Үкімет өз міндеттерін атқаруды жалғастыра береді.

Егер Үкімет және оның кез келген мүшесі өздеріне жүктелген міндеттерді одан әрі жүзеге асыру мүмкін емес деп есептесе, олар Республиканың Президентіне өз орнынан түсетіні туралы мәлімдеуге хақылы.

Өкілдер палатасы немесе Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген жағдайда Үкімет орнынан түсетіні туралы Республика Президентіне мәлімдейді.

Орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Республиканың Президенті он күн мерзімде қарайды. Орнынан түсуді қабылдау Үкіметтің не оның тиісті мүшесінің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Премьер-Министрдің орнынан түсуін қабылдау бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді. Үкіметтің немесе оның мүшесінің орнынан түсуі қабылданбаған жағдайда Президент оған міндеттерін одан әрі жүзеге асыруды тапсырады.

Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен босатуға хақылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді³².

Орталық әскери комиссия ҚХР-да атқарушы билікті жүзеге асыратын орган болып табылады.

93-шi бап. Орталық әскери кеңесi Қытай халық Республика мемлекеттiң барлық қарулы күштерiмен басшылық етедi.

Орталық әскери кеңес келесi тұлғалардан тұрады:

төраға;

Төрағаның орынбасарлары;

мүшелерден.

Орталық әскери кеңес төрағаның жауапкершiлiгiнiң жүйесiн жүзеге асырады.

Орталық әскери кеңестiң өкiлеттiктер мерзiмi халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналысының өкiлеттiктер мерзiмiне сәйкес келедi.

94-шi бап. Орталық әскери кеңестiң Халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналыстың және халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналыстың Тұрақты комитетiнiң алдында жауапты.

Сот билігі

Ресей федерациясындағы әдiлеттiлiгi тек қана сотпен iске асады.

Сот өкiметi конституциялық, азаматтық, әкiмшiлiк және қылмыстық сот iсiн жүргiзу арқылы iске асады.

Ресей федерациясының сот жүйесi ресей федерациясының Конституциясы және федералды конституциялық заңмен бекiтiледi. Арнайы соттардың жасауына рұқсат етiлмейдi.

Судьялармен кемiнде бес жылды заң мамандығы бойынша ресей федерациясының азаматтары, жасы 25ке толған, заң саласында жоғарғы бiлiмi бар және жұмыс стажы бола алады. Федералды заңмен ресей федерациясының соттарының судьяларына қосымша талаптар орнатыла алады.

Судьялар тәуелсiзетiн және ресей федерациясының тек қана Конституциясы және федералды заңдарға г¦лзю쩦Єйедi.

Сот, заңмен сәйкес шешiмдi заңға мемлекеттiк немесе басқа органның актiнiң сәйкессiздiгiнiң iсi қарастыру кезiнде орнатылып қабылдайды.

Судьяның өкiлеттiктерi тоқтатылуға немесе ретте шығар тоқтаттыра алады және федералды заң қойылған негiздер бойынша. Судьялар ешкiмнiң тиiсуiне болмайды.Барлық соттарындағы iстi қарастыру ашық. Жабулы мәжiлiстегi iстiң тыңдауы федералды заң ескерiлген жағдайлардағыға рұқсат етiледi. Соттардағы қылмыстық iстерiнiң сырттай есеп айырысуы федералды заң ескерiлген жағдайлардан басқа рұқсат етiлмейдi. Сот iсiн жүргiзу жарысатындық және тараптардың тең құқықтығының негiзiнде iске асады. Сот iсiн жүргiзу федералды заң ескерiлген жағдайда мәжiлiскерлердiң қатысуымен iске асады. Соттардың қаржыландыруы федералды бюджеттiң тек қанасы өндiрiп алады және федералды заңмен сәйкес әдiлеттiлiктiң толық және тәуелсiз жүзеге асыруын мүмкiндiк қамтамасыз етуi керек. Ресей федерациясының конституциялық соты 19 судьялардан тұрады. Ресей федерациясы, федерацияның кеңесi, мемлекеттiк думаны Президента сұрау салуларға, федерацияның бiр бесiншi кеңестiң мүшелерi немесе мемлекеттiк дума, ресей федерациясының үкiметi, ресей федерациясының жоғарғы соты және ресей федерациясының Жоғарғы төрелiк сотының депутаттары, заң шығарушы органдар және ресей федерациясының субъекттерiнiң атқарушы өкiметi арналған ресей федерациясының конституциялық соты ресей федерациясының Конституция сәйкестiгi туралы iстi рұқсат бередi: ресей федерациясы, федерацияның кеңесi, мемлекеттiк дума, ресей федерациясының үкiметiнiң Президентасының федералды заңдар, нормативтiк актiлерi; Ресей федерациясының конституциялық соты құзыр туралы дауды шешедi:

• өкiмет федералды мемлекеттiк құрылымдардың арасындағы;

болып табыл

• ресей федерациясының өкiметi және ресей федерациясының субъекттерiнiң өкiметiнiң мемлекеттiк құрылымдарымен мемлекеттiк құрылымдардың арасындағы;

• ресей федерациясының субъекттерi жоғарғы мемлекеттiк құрылымдардың арасындағы.

Азаматтардың конституциялық құқық пен бостандықтарын бұзушылыққа зарлар бойынша ресей федерациясының конституциялық соты және соттардың сұрау салуларына арналған федералды заң қойылған реттегi немесе нақты iстегi жататын қолдану қолданылған заңның конституциялығы тексередi.

Ресей федерациясының Конституциялық соты, ресей федерациясының жоғарғы соты, ресей федерациясының Жоғарғы төрелiк сотының судьялары ресей федерациясының Президентасы ұсыныс бойынша федерацияның кеңестерiмен белгiленедi. Басқа федералды соттардың судьялары федералды заң қойылған реттегi ресей федерациясының президенттерiмен белгiленедi. Бiлiм және ресей федерациясының Конституциялық сотының қызметi, ресей федерациясының жоғарғы соты, ресей федерациясының Жоғарғы төрелiк сотының өкiлеттiк, ретi және басқа федералды соттар федералды конституциялық заңдармен бекiтiледi.

Сот жүйесі

Иерархиялық сот жүйесінің құрылымы негізінде, Англияда екі соттың түрі бар. Олар: жоғары және төменгі

Біріккен Әмірліктегі басқа соттарға қарағанда ерекше жағдайына байланысты, Уэльс пен Англияның жоғары сот жүйесіне келісілген классификация бойынша Лордтар палатасы мен Соттың Құпия Кеңес Комитеті кірмейді.

Лордтар палатасы соттардың азаматтық іс пен қылмыстық іс үкімдері бойынша Англия, Уэльс және Солтүстік Ирландияда- ең жоғарғы және соңғы соттық инстанция ретінде Лордтар палатасы Англия, Уэльс, Шотландия және Солтүстік Ирландияның соттарының шешімдерінің апелляцияларын қарайды.

Ең жоғарғы инстанция ретінде Лордтар палатасының айрықша маңызы оның прецеденттері барлық сот түрлеріне міндетті болып келеді. Сөйтіп, палата қазіргі уақытта заң актілерімен белгіленген нормалар секілді заңды күші бар өздерінің шешімдерімен жаңа құқықтық нормалар еркін енгізе алады.

Соттың құпия Кеңес Комитеті Біріккен Әмірліктің барлық бөліктерінің соттарының ең жоғарғы және ақырғы инстанциясы болып келеді. Комитет құрамына лорд-канцлер, қарапайым аппеляциялық лордтар және тақпен анықталған белгілі бір сандағы «құпия кеңесшілер» кіреді.

Соттық комитет Тәждің Құпия Кеңесіне кіргндіктен, оның шешімдері Оның Патшалығына «ізет кеңесі» формасында білдіріледі.

Олардың қарарларына «теңіздің ар жағындағы» территориялардағы жоғары соттардың шешіміндегі апелляциялары, ал Англия теттиториясына қатысты Жоғарғы сотының патша тағының бөлімшесінің шешімдеріне, шіркеу соттары және кейбір тәртіптік трибуналдардың шешімдерін қарастырады.

Англия мен Уэльстің Жоғары соты

Апелляциялық сот, Биік сот және Тәж соты (1971 ж-дан) – осылай Англияның үш дербес жоғары соттары аталады. Олардың құрылымы мен юрисдикциясы 1981 ж Жоғары Сотының Заңымен реттеледі.

Апелляциялық сот 1966 жылдан бастап екі бөлімшеге бөлінген: азаматтық және қылмыстық. Соттың төрағасы лорд-канцлер болып табылғанымен, бірақ шындығында бұл функцияларды сот архивтарының лорд-сақтаушысы атқарады, сонымен қоса ол бір уақытта азаматтық бөлімнің төрағасы болып табылады. Қылмыстық бөлімнің төрағасы лорд бас судья болып келеді. 1981 ж Заң Апелляциялық соттың судьяларының максималды санын көрсетті. Олар 18-ден аспауы тиіс. Бұл соттың судьяларын лорд апелляциондық судья немесе жай лорд-судья деп атайды. Қылмыстық бөлімге келіп түсетін апелляцияларды қарастыруға негізінен Патшалық тақ бөлімінің Жоғары сотының судьяларын шақырады. Апелляцияларды тыңдауға негізінен 3 судья қатысады, соған байланысты бір уақытта бірнеше соттың құрамының отырысы бола алады. 1982 жылдан бастап сот архивының лорд-сақтаушысы Дональдсонның бұйрығымен, екі судьялық кворумға рұқсат берген, ал егер олардың шешімдері қарама-қайшы болатын болса, онда апелляция үш судьяға беріледі. Азаматтық бөліміне Жоғары сотының шешімдеріне, гравстволар соты, сауда практикасына тыйым салу сотының, ақыл-есі кем адамдардың құқықтарын қорғау туралы соты, патентке байланысты Апелляциондық трибунал, Жер трибуналы мен еңбекке байланысты Апелляциондық трибунал апелляциялары жіберіледі. Қылмыстық бөлім 1966 ж Қылмыстық апелляциондық соттың орнына құрылды.

Бұл бөлімге Тәж Сотының жаза тағайындауы, қауымдар сотының қатысуымен қаралған істердің шешімдері апелляциялары келіп түседі және магистранттық соттың жаза тағайындау мөлшерін анықтау стадиясында берілген істерді қарастырады.

Қылмыстық бөлім ақтайтын үкім апелляцияларын қарастырмайды. Биік сот үш бөлімнен тұрады: Патшалық Тәж, канцлерлік және жанұялық іс бөлімі. Әрбір бөлімде кем дегенде екі сот бөлімінен тұратын өзінің апелляциондық қатысуы бар.

Биік сот құрамына лорд-канцлер, лорд-бас судья, жанұя ісі бойынша бөлімінің төрағасы, вице-канцлер және осы соттың қатардағы судьялары, олардың саны 80-нен аспауы тиіс. Биік соттың барлық қатардағы судьяларына тең құқық, билік және юрисдикциялар берілген.Судьялардың мамандандыруымен сәйкес олар бөлімшелерге бөлінген, егер бұл үлкен ауырлықтарға әкелсе лорд-канцлер бөлімшенің аға судьясының келісімімен судьяларды бір бөлімшеден екінші бөлімшеге ауыстыра алады.

Отбасылық істер бойынша бөлімше төрағадан және 16 қатардағы судьялардан тұрады, соның ішінде екеуі әйел. Барлық Жоғарғы Англия соттарының құрамында жалғыз әйел адам болғандықтан, бұл жағдай ағылшын заңгерлерімен ерекше атап көрсетіледі. Осы бөлімше магистрат соты мен гравстволық сот шешіміндегі наразылықтарды бала асырап алу істері бойынша, қамқорлыққа байланысты дауларға арналған магистраттардың шешіміне, Тәждік сотының апелляциялық қаулы мен магистраттардың шешіміне әкеліктің анықтауы туралы істер бойынша шұғылданады.Бұл бөлімшенің судьялары, сонымен қатар Биік соттың барлық бөлімшелерінің судьялары, барлық бөлімшелерде барлық істер бойынша Биік сотта қорғаушылар ретінде кемінде 10 жыл істеген адам кандидат бола алады. Бұл тұлғалардан басқа Биік соттың судьялары болып кемінде 2 жыл стажы бар округтік судьялар белгілене алады. Тәждің соты 12 мәжіліскерлерден тұрады. Мәжіліскерлерді жорамалдап сайлайды, оларға жасы 18 бен 70 жас аралығындағы кез келген Ұлыбритания азаматы бола алады. Мәжіліскер әрбір 2 аптада сайланады.

Төменгі соттар.

Графствалық сот

Қазіргі уақытта азаматтық шағымдардың 90% графстволық соттың қарарларына жатады. Олардың юрисдикциясы Биік сот пен талаптың бағасымен шектеле бәсекелеседі.

СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛІГІ

Франция Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады.

Сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Заңда көзделген жағдайларда қылмыстық сот ісін жүргізу алқабилердің қатысуымен жүзеге асырылады.

Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республиканың жергілікті және басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.

Республиканың сот жүйесі Республика Конституциясымен және конституциялық заңмен белгіленеді. Қандай да бір атаумен арнаулы және төтенше соттарды құруға жол берілмейді³⁶.

Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен заңға ғана бағынады.

Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын араласуға жол берілмейді, және ол заң бойынша жауапкершілікке әкеп соғады. Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.

Заңды қолданған кезде судья төмендегі принциптерді басшылыққа алуға тиіс: 1) адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі; 2) бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартуға болмайды; 3) өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне болмайды; 4) сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы; 5) жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік заңмен алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады; 6) айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес; 7) ешкім өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгіленген шектегі жақын туыстарына қарсы айғақ беруге міндетті емес. Діни қызметшілер өздеріне сеніп сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға міндетті емес; 8) адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыпталушының пайдасына қарастырылады; заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім өзінің жеке мойындауы негізінде ғана сотталуға тиіс емес; қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.

Конституциямен белгіленген сот төрелігінің принциптері Республиканың барлық соттары мен судьяларына ортақ және бірыңғай болып табылады.

Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиісті заң немесе өзге де нормативтік құқықтық акт Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгінуге міндетті.

Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьяның өкілеттігі тек заңда белгіленген негіздер бойынша ғана тоқтатылуы немесе кідіртілуі мүмкін.

Судьяны тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерді қоспағанда, Республика Жоғары Сот Кеңесінің қорытындысына негізделген Қазақстан Республикасы Президентінің келісімінсіз не Конституцияның 55-бабының 3)-тармақшасында белгіленген жағдайда, — Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.

Республиканың жиырма бес жасқа толған, жоғары заң білімі, заң мамандығы бойынша кемінде екі жыл жұмыс стажы бар және біліктілік емтиханын тапсырған азаматтары судья бола алады. Республика соттарының судьяларына заң бойынша қосымша талаптар белгіленуі мүмкін.

Судьяның қызметі депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кірумен сыйыспайды.

Соттарды қаржыландыру, судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі және ол сот төрелігін толық әрі тәуелсіз жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.

Жоғарғы Сот азаматтық, қылмыстық, жергілікті және басқа да соттарда қаралатын өзге де істер жөніндегі жоғары сот органы болып табылады, заңда көзделген іс жүргізу нысандарында олардың қызметін қадағалауды жүзеге асырады, сот практикасының мәселелері бойынша түсініктемелер беріп отырады³⁷.

Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесіне негізделген Республика Президентінің ұсынуымен Сенат сайлайды.

Жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен судьяларын Жоғары Сот Кеңесінің кепілдемесі бойынша Республика Президенті қызметке тағайындайды.

Соттарда конституциялық заңға сәйкес сот алқалары құрылуы мүмкін. Сот алқалары төрағаларына өкілеттіктер беру тәртібі конституциялық заңмен белгіленеді.

Жоғары Сот Кеңесі Республика Президенті тағайындайтын Төрағадан және басқа да адамдардан құралады.

Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесі және жұмысын ұйымдастыру заңмен белгіленеді³⁸.

Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Президент жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын, жедел-іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады.

Республика Прокуратурасы төменгі прокурорларды жоғары тұрған прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және Республика Президентіне ғана есеп береді.

Республиканың Бас Прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді қоспағанда, Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас Прокурор өкілеттігінің мерзімі бес жыл.

Республика прокуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.

Қытайдығы халық соты

123-шi бап. Қытай халық Республикасының Халық соты мемлекеттiк сот органы болып табылады.

124-шi бап. Қытай халық Республикада Жоғарғы халық соттары , жергiлiктi жергiлiктi халық соттары, әскери сот және басқа арнайы халық соттары бар.

Жоғарғы халық сотының төрағасының өкiлеттiктер мерзiмi халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналысының өкiлеттiктер мерзiмiне сәйкес келедi; ол екi реттен аспайтын мерзiмде бұл қызметтерде орналаса алады.

125-шi бап. Барлық халық соттарындағы iстi қарастыру ашық өтуді, заң ерекше жағдайларды ескермесе . Айыпкер қорғау құқығына ие.

126-шы бап. Халық соты заңмен белгiленген әдiлеттiлiкті өз алдына әкiмшiлiк органдар, қоғамдық ұйым және жеке тұлғалардың кiрiсусiз жүзеге асырады.

127-шi бап. Жоғарғы халық соты жоғарғы сот органы болып табылады.

Жоғарғы халық соты жергiлiктi және арнайы халық соттарының сот қызметiндегi қадағалауын жүзеге асырады; жоғарғы халық соттары төменде тұрған халық соттарының сот қызметiне қадағалауларды жүзеге асырады.

128-шi бап. Жоғарғы халық соты Халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналысының алдында және халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналысының Тұрақты комитетiне жауапты . Жергiлiктi халық соттары өкiметтiң жергiлiктi мемлекеттiк құрылымдарын алдында жауапты.

Прокуратура

131-шi бап. Халық прокуратуралары заңмен белгiленген әдiлеттiлiкті өз алдына әкiмшiлiк органдар, қоғамдық ұйым және жеке тұлғалардың кiрiсусiз жүзеге асырады.

132-шi бап. Жоғарғы халық прокуратурасы прокурорлық қадағалауды жоғарғы органы болып табылады.

Жоғарғы халық прокуратурасы жергiлiктi халық прокуратуралары және арнайы халық прокуратураларының жұмысымен басшылық етедi; жоғарғы халық прокуратуралары төменде тұрған халық прокуратураларының жұмыстарымен басшылық етедi.

133-шi бап. Жоғарғы халық прокуратурасы халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналысының алдында және халық өкiлдерiнiң Бүкілқытайлық жиналысының Тұрақты комитетiнің алдында жауапты. Жергiлiктi халық прокуратуралары өкiметтiң жергiлiктi мемлекеттiк құрылымдары және жоғарғы халық прокуратураларының алдында жауапты.

134-шi бап. Барлық ұлттардың азаматтары өз ана тiлiмен және жазбашалықпен соттарда пайдалануға құқығы бар. Халық соты және халық прокуратурасы осы жердi жазбашалық жәну тiлмен иемденьеген соттық процесстiң қатысушыларына аударманы қамтамасыз етуi керек.

Ресей федерациясының прокуратурасы төменгi прокурорлардың жоғарғылардың бағынуы бар бiртұтас орталықтандырылған жүйенi және ресей федерациясының Бас прокурорына құрайды.

Ресей федерациясының бас прокуроры қызметке белгiленедi және ресей федерациясының Президентасы ұсыныс федерацияның кеңесiн қызметтен босайды.

Ресей федерациясының субъекттерiнiң прокурорлары оның субъекттерi келсiм бойынша ресей федерациясының Бас прокурорларымен белгiленедi.

Басқа прокурорлар ресей федерациясының Бас прокурорларымен белгiленедi.

Өкiлеттiк, ұйым және ресей федерациясының прокуратурасының қызметiнiң ретi федералды заңдармен анықталады.