Британ монархиясы

Монарх. Теоретикалық жағынан Ұлыбританияда монарх мемлекеттік биліктің негізгі бастауы болып табылады. Ол – мемлекет басшысы. Оған сонымен қоса теоретикалық жағынан атқарушы билік те тән. Монарх парламенттің құрамдас бөлігі болып табылады. Бірақ іс жүзінде монарх заң шығару процесіне араласпайды, яғни оның вето қою құқығы жоқ. Сонымен қатар атқарушы билік ісіне де араласпайды. Мемлекетті министрлер кабинеті басқарады. Бұл жерде басты фигура премьер-министр болып табылады. Ал теориялық жағынан мемлекетті «Оның әміріндегі мемлекет» деп атайды. Үкіметті екі палаталы жүйе сәйкестендірілген парламент кейбір жерлерде басқарып отырады. Ұлыбритания мемлекетінің басшысы АҚШ пен салыстырғанда сайланбалы емес. Ол мұрагарлік арқылы беріледі. Бұл жерде мұрагерліктің кастильдік жүйесі қолданылады, яғни бұл жүйе бойынша билік Виндзорлар әулетіненде әкесінен үлкен баласына беріледі, егер ұлы болмаса үлкен қызына беріледі. Сонымен қатар монарх мұрагерді өзі сайлай алады. Кей кездері монарх билікті өз туысқанына берген. Бұл ХХ ғ. Бір рет кездеседі. Ұлыбританиядағы монарх бұл ұлттардың бірлігінің символы болып табылады. Оны әлеуметтік қоғамның тұрақтылығының негізгі белгісі болып табылады. Ұлыбритания тарихында монархтық республикаға қарсы тарихи қозғалыстар мен көтерілістер болмаған.

Монарх- көптеген артықшылықтарға ие. Оны қылмыстық, азаматтық, әкімшілік жазаға тартуға болмайды. Бірақ та тарихтан ағылшын төңкерісі кезіндегі Карл І жазаға ұшырап, өлтірілгені бәрімізге белгілі. Монарх политикалық тұрғыдан нейтрал болып табылады. Ол белгілі бір партия мүшесі болмайды, мемлекетті басқару кезінде белгілі бір саяси жауапкершілікті өз мойнына алмайды. Монарх үшін оның министрлері жауап береді. Діни тұрғыдан монарх протестант болуы керек және католикпен бірге тұрмыста болмауы керек.

Құқықтық жағынан британдық монарх көптеген артықшылықтарға ие. Оны корольдік прерогатива деп атайды. Бұл ерекше құқықтар орнықтырылған дәстүрлерде, конституциялық салтта белгіленген. Кей кезде бұл ережелер соттық предецедентте бекітіледі. Бұлар заң болып табылмайды және парламентке байланысты емес. Парламентпен қатынас кезінде бұл құқықтар үкімет басшысының бұйрығымен орындалады.Бұл премьер-министр болып табылады. Премьер-министр барлық заңдарды қадағалайды.Ол абсолютты вето құқығына ие. Бірақ іс жүзінде Ұлыбритания премьер-министрі вето қою құқығын 1757 жылдан бастап қолданбады. Монарх парламеттің құрамдас бөлігі болып табылады, бірақ парламенттің, яғни Өкілдер палатасының жиылысына тек арнайы шақырту арқылы қатыса алады. Ол парламенттің жыл сайынғы сессиясының ашылуында трондық сөз сөйлеу сөйлейді. Трондық сөз лорттар палатысында оқылады. Бұл жерге өкілдер палатысының мүшелері шақыртылады. Өкілдер палатасының мүшелері бұл сөзді орындарынан тұрып тыңдаса лордтар палатасының өкілдері орындарында отырып тыңдайды. Трондық сөз кейін әр палатада айтылып талқыланады. Бұл сөзден министрлер кабинетінің келе жатқан жылдың программасы құрастырылады. Бұл сөзді премьер-министр дайындайды. Монарх бұл тексттен бірде-бір сөзді өзгертуге қақысы жоқ. Тіпті, бір сөздеріне арнайы интонация қоюына да болмайды. Монарх өкілдер палатасын таратып, сайлаудың жаңа мерзімін бекітеді. Бұны ол тек үкіметтің келісімімен соның ішінде премьер-министрдің қолдауымен атқарылады.

Теория жүзінде монарх үкімет басшысын орнына тағайындайды делінген. Бірақ іс жүзінде үкімет басшысын өкілдер палатасында көпшілік дауысқа ие болған сайлана алады. Бұны сенім вотумы деп атайды. Бұған әрине жеңген партияның өкілі сайланады. Кей кездері жеңген партия бір адамды кандидат етіп бекіте алмағанда, монарх өз даусын берген. Бұндай оқиғалар 1957, 1963, 1974 жылдары болған.Үкімет монарх атынан актілер шығарады. Ол « кеңес туралы бұйрық» деп аталады. Кейін бұны құпия кеңесте қарайды. Оның ішіне тек үкімет мүшелері ғана қатыспайды. Ал бұндағы болған жағдайларды премьер-министр монархқа баяндауға міндетті.

Монарх сыртқы саясатқа араласуға құқығы бар. Ол Британдық Достастықтың басшысы болып табылады. Ал кейбір елдерде ол генерал-губернатор ретінде танылған. Бұл тәуелсіздік алған елдердің конституциясында көрсетіліп бекітілген. Ол құқықтық тұрғыдан әскери күштің қолбасшысы болып табылады. Монарх жоғарғы әскери басшыларды сайлайды, оларға шен, атақ береді. Сонымен қатар монархтың өзі де шенге ие. Мысалы қазіргі Елизавета ІІ полковник болып табылады. Корольдің құзіретіне соғыс пен бейбітшілік туралы мәселелер, амнистия, ақтау деген мәселелер кіреді. Монархтың өзіне қатысты жеке артықшылықтары бар. Корольдік регалилерге тақ, тәжі, мантия, держава, скипетр, титул, монархқа міндетті түрде « Сіздің әміріңізбен» деп сөйлеу. Сонымен бірге корольдік сарай монарх артықшылығының бірі болып табылады. Сарай корольдің өзіне және оның жанұясына қызмет ететін қызметшілерден тұрады. Ал король туыстарының барлығының өздерінің белгілі бір титулдары бар. Ал негізгі корольдің артықшылығы парламентпен бекітілетін цивильдік қағаз,яғни бұл корольдің жеке шығындары мен оның сарайын қамтамасызь ету үшін қажет. Қазіргі кезде монархтың жеке шығындары үшін 8 млн. фунт стерлинг немесе 5 млн АҚШ долларын құрайды. Монарх салық төлемеуге құқылы, бірақ қазіргі королева Елизавета ІІ ондай артықшылықтан өз еркімен бас тартты. Монарх, тақ мұрагері және оның кейбір туыстары өздерінің жеке жылжымайтын мүліктеріне ие. Соған қоса тақтық меншік болып табылатын сарайлар, жерлерге ие болады. Бұндай меншік оларға пайда әкелуі мүмкін, бірақ оның бұл тақтық меншікті олардың сатуға құқығы жоқ. Олар сонымен қатар бағалы қағаздардың иелері, жеке меншікке иелік етуге олардың құқықтары бар. Және жеке меншіктеріне өз қалауларынша әмірлік жүргізе алады. Барлық жазылғандардан қорытынды монарх құқық тұрғысынан көптеген артықшылықтарға ие болғанмен практика жүзінде айтылған артықшылықтар жүзеге аспайды. Бұны біз «өлі артықшылықтар» деп атауымызға болады. Монарх шығарған барлық актілер контрасигнацияға ұшырайды, яғни міндетті түрде актінің астына премьер- министрдің қолының қойылуын қажет етеді.Ол болмаса акті заңды болып танылмайды. Монарх қарамағында Құпия кеңес болады. Бұл оның құрамында ешқандай құпиялық жоқ. Кеңес құрамына екі палатадан өкілдер, корольдің жанұясының мүшелері, епископтар, министрлер( олардың саны әр кезде әр қалай 300-400-ге дейін). Кеңес арнайы бір үлкен мейрамдарда, оқиға болған кезде жиналады. Бірақ көбіне кеңеске тек бірнеше адамдар жиналады. Және кеңес атынан монарх «кеңес туралы бұйрық » шығарады. Бұл бұйрықтармен министрлер кабинетінің шешімдері толтырылады. Кейбір сұрақтар парламентте жарияланбай тұрып, Құпия кеңесте айтылуы керек. Оған мысалы парламентті тарату, соғыс жариялау, тақтан бас тарту, күшін жойған зағдар туралы, бұрынғы колонияларға конституция сыйлау және т.б. жатады.

Заң шығару органдары:

РФ- да Федералды жиналыс өкілетті орган болып табылады.

Федералды жиналыс - ресей федерациясының парламентi - өкiлеттi және ресей федерациясының заң шығару органы болып табылады.

95-шi бап бойынша,

1. Федералды жиналыс екi палаталардан тұрады - федерацияның кеңесi және мемлекеттiк дума.

2. Федерацияның кеңесiне ресей федерациясының әр субъекттен екi өкiлдерi кiредi: бiр-бiрдендердiң өкiлеттi және мемлекеттiк билiктiң атқарушы органдарынан.

3. Мемлекеттiк дума 450 депутаттардан тұрады.

96-шы бап

1. Мемлекеттiк думаны бес жыл мерзiмге сайланады.

2. Мемлекеттiк думаның депутаттарының таңдауларының федерацияның кеңесiнiң құрастыруын рет және ретi федералды заңдармен бекiтiледi.

97-шi бап

1. Мемлекеттiк думаны депутатпен ресей федерациясының азаматын сайлануға, жасы 21ге толған және құқыққа ие болған таңдаулардағы қатыса алады.

2. Бiр адам федерацияның кеңестiң мүшесi және мемлекеттiк думаны депутат бiр уақытта болып табыла алмайды. Мемлекеттiк думаны депутат өкiметтiң басқа өкiлеттi мемлекеттiк құрылымдары және жергiлiктi өзiн өзi басқару органдары депутат бола алмайды.

3. Мемлекеттiк думаның депутаттары кәсiби тұрақты негiздерде жұмыс iстейдi. Мемлекеттiк думаның депутаттары мемлекеттiк қызметте болуға, шұғылдана алмайды басқа оқытушылық, ғылыми және басқа творчестволық қызметтен басқа ақы төленетiн қызмет. Федерацияның кеңестiң мүшелерi және мемлекеттiк думаның депутаттары олардың өкiлеттiктерi мерзiм бойы ешкiмнiң тиiспеулерiмен ие болады. Олар ұсталып, тұтқындалуға, тiнтуге қылмысты iстеу кезiнде қолға түсудiң жағдайларынан басқа, сонымен бiрге дербес тексеруге, бұл басқа адамдардың қауiпсiздiктiң қамтамасыз етуi үшiн федералды заңмен ескерiлгенде кейбiр жайларды ескермегенделер душар қылған душар қыла алмайды. Ешкiм тиiспеу құқығынан айыру туралы сұрақ Федералды жиналыстың тиiстi палатасын ресей федерациясының Бас прокурорының ұсынысы бойынша ұйғарылады.

Федералды жиналыс үнемi жұмыс iстейтiн орган болып табылады. Мемлекеттiк дума бiрiншi мәжiлiске отызыншышы күнге сайлаудан кейiн жиналады. Ресей федерациясының президентi бұл мерзiм мемлекеттiк думаны мәжiлiс бұрын шақыра алады.

Мемлекеттiк думаны бiрiншi мәжiлiс депутат жас шамасы бойынша қарт ашады. Бұрынғы шақыруды мемлекеттiк думаның өкiлеттiктерi жаңа шақырудың басталған жұмыс мемлекеттiк думалары моменттен тоқтайды.

Федерацияның кеңесi және мемлекеттiк думаларды бөлек мәжiлiске қатысады.

Федерациялар және мемлекеттiк думасын кеңестiң мәжiлiстерi болып табылады ашық. Ол палаталар регламент ескерiлген жағдайда жабулы мәжiлiстер өткiзуге құқықты.

Палаталар ресей федерациясының Президентасының жолдауларды тыңдауы, ресей федерациясының Конституциялық сотының жолдаулары, шет мемлекеттердiң жетекшiлерiнiң сөз сөйлеулерi үшiн сонымен бiрге жинала алады.

101-шi бап

1. Федерацияның кеңесi федерацияның кеңесiнiң төрағасының өз құрамынан және оның орынбасарлары сайлатады. Мемлекеттiк дума мемлекеттiк думаны төрағаның өз құрамынан және оның орынбасарлары сайлатады.

2. Федерацияның кеңесiнiң төрағасы және оның орынбасарлары, мемлекеттiк думаны төраға және оның орынбасарлары палатаның iшкi тәртiптерiмен мәжiлiс жүргiзiп бiледi.

3. Федерацияның кеңесi және мемлекеттiк дума комитеттер және комиссияларды құрастырады, парламенттегi тыңдауды өз жүргiзуiнiң сұрақтары бойынша өткiзедi.

4. Палаталардың әрқайсылары өз регламентiн қабылдайды және өз қызметiнiң iшкi тәртiбiнiң сұрақтарын шешедi.

5. Федерацияның кеңесiнiң федералды бюджетiн орындауға бақылаудың жүзеге асырулары және мемлекеттiк дума үшiн қызметiнiң құрамы және ретi федералды заңдармен анықталатын Есептiк палатаны құрастырады.

102-шi бап

1. Федерацияларды кеңестiң жүргiзулерiне жатады:

) ресей федерациясы субъекттердiң арасындағы шекаралардың өзгерiсiнiң бекiтуi;

болып табыл ) әскери жағдайдың кiрiспесi туралы ресей федерациясының Президентасының жарлығының бекiтуi;

) төтенше ахуалды кiрiспе туралы ресей федерациясының Президентасының жарлығының бекiтуi;

г ) ресей федерациясы ресей федерациясының қарулы күштерiнiң қолданудың мүмкiндiгi туралы мәселенiң шешiмi аумақтың сыртына;

д ) ресей федерациясының Президентасының таңдауларының тағайындауы;

е ) қызметтен ресей федерациясының Президентасы бас тарту;

) ресей федерациясының Конституциялық соты, ресей федерациясының жоғарғы соты, ресей федерациясының Жоғарғы төрелiк сотының судьялары қызметке тағайындауу;

Мемлекеттiк думаны жүргiзулерге жатады:

ресей федерациясының төраға үкiметiнiң тағайындауына ресей федерациясының президентiне келiсiм беру;

болып табыл ресей федерациясының үкiметiне сенiмi туралы мәселенiң шешiмi; оның қызметi нәтижелерi туралы ресей федерациясының үкiметiнiң жыл сайынғы есептерiн тыңдау, соның iшiнде мемлекеттiк дума қойылған сұрақтар бойынша;

ресей федерациясының орталық бангiнiң төрағасының қызметтен босатуы да қызметке тағайындауу; оның тексерушiлерiнiң Есептiк палатаның төрағасы және құрамның жартысының қызметтен босатуы да қызметке тағайындауу; адам қызметтен босатуы уәкiл шынымен федералды конституциялық заңмен сәйкес жұмыс iстейтiн де қызметке тағайындау; рақымшылықты тану; оның қызметiнен бас тарту үшiн ресей федерациясының Президентасына қарсы айыптауды ұсыну. Мемлекеттiк дума ресей федерациясының оның Конституция жүргiзу жатқызылған сұрақтар бойынша қаулыны қабылдайды. Егер шешiм қабылдауды басқа рет ресей федерациясының Конституциясымен ескерiлмесе мемлекеттiк думаның қаулылары мемлекеттiк думаның депутаттардың жалпы сандарынан көпшiлiк дауыстармен қабылданады.

Заң шығару бастамасының құқығы ресей федерациясының президентi, федерацияның кеңесi, федерацияның кеңестiң мүшелерi, мемлекеттiк думаның депутаттары, ресей федерациясының үкiметi, ресей федерациясының субъекттерiнiң (өкiлеттi ) заң шығару органдарына жатады. Заң шығару бастамасының құқығы олардың жүргiзуiнiң сұрақтары бойынша ресей федерациясының Конституциялық соты, ресей федерациясының жоғарғы соты және ресей федерациясының Жоғарғы төрелiк сотына сонымен бiрге жатады.

Заң жобалары мемлекеттiк думаларға енгiзiледi.

Кiрiспе немесе салықтардың жоюы, олардың төлеуiнен босау туралы заң жобалары, мемлекеттiк қарыздарды шығарылым туралы, қаржы ағымдағы қысқа мерзiмдтерiн өзгерiс туралы, басқа заң жобалары, арқасында федералды бюджет жабылатын ескеретiн шығындар ресей федерациясының үкiметi тек қана шешiм болған жағдайда енгiзiле алады.

105-шi бап

1. Федералды заңдар мемлекеттiк думалармен қабылданады.

2. Егер басқа ресей федерациясының Конституциясымен ескерiлмесе федералды заңдар мемлекеттiк думаның депутаттардың жалпы сандарынан көпшiлiк дауыстармен қабылданады.

3. Федералды заңдар қабылданған мемлекеттiк думалар федерацияның кеңесiнiң қарастыруларына бес күннiң iшiнде берiледi.\

4. Егер оған бұл палатаның мүшелерiнiң жалпы санынан жартыны көп дауыс берсе немесе он төрт күннiң iшiнде ол егер федерацияның кеңесiмен қарап шықпаса федералды заң федерацияның мақұлдалған кеңесiмен болып есептеледi. Палатаның федерациясының кеңесiн федералды заңның ауытқулары жағдайда пайда болған алалықтардың жеңуi үшiн келiсiм комиссиясын жасай алады, мемлекеттiк дума қайтадан қарастыруға не федералды заңнан кейiн жатады.

5. Егер оған қайтадан дауыс беру мемлекеттiк думаның депутаттардың жалпы сандарынан ең кемiнде үштен екiсiн дауыс берсе федералды заңының федерациясының кеңесiнiң шешiмiмен мемлекеттiк думасын кикiлжiңi жағдайында қабылданған болып есептеледi.

107-шi бап

1. Қабылданған федералды заң қол қою және жариялау үшiн ресей федерациясының президентiне бес күннiң iшiнде бағытталады.

2. Ресей федерациясының президентi федералды заңға он төрт күннiң iшiнде қол қояды және оны жария қылады.

3. Егер федералды заңның түсуiн моменттен ресей федерациясының президентi он төрт күннiң iшiнде оны қисайтса, онда реттiң Конституция қойылған ресей федерациясындағы федерациясының кеңесi мемлекеттiк дума осы заңдарды қайта қарайды. Егер федералды заң қайтадан қарастыру федерацияның кеңес мүшелерiнiң жалпы саны және мемлекеттiк думаның депутаттарынан дауыстардың ең кемiнде үштен екiсiнiң көпшiлiктi бұрын қабылданған редакциясында мақұлданса, ол ресей федерациясының президентi қол қоюға жетi күннiң iшiнде жатады және жариялауға.

109-шы бап

1. Мемлекеттiк дума 111-шi баптармен және ресей федерациясының 117 Конституция ескерiлген жағдайлардағысы ресей федерациясының президентiмен таратыла алады.

2. Ресей федерациясының президентi мемлекеттiк думаны таратуды жағдайда таңдаулардың датасын жаңа сайланған мемлекеттiк думасы немен таратуды моменттен төрт айдан кейiн кешiктiрмей жиналатындай етiп тағайындайды.

3. Мемлекеттiк дума ресей федерация Конституция-шының 117-шi бабында ескерiлген негiздер бойынша жылдың iшiнде оның сайлауынан кейiн таратыла алмайды.

4. Мемлекеттiк дума федерацияның кеңесiн тиiстi шешiмнiң ресей федерациясының Президентасына қарсы айыптауды оны ұсынуды моменттен қабылдануға дейiн таратыла алмайды.

5. Мемлекеттiк дума әскери немесе төтенше ахуалды ресей федерациясының барлық аумағында әсердiң мерзiмiне, сонымен бiрге ресей федерациясының Президентасының өкiлеттiктер мерзiмiнiң аяқтауына дейiн ағымында алты айлары таратыла алмайды.

6-шы тарау. Ресей федерациясының үкiметi

110-шi бап

1. Ресей федерациясының атқарушы өкiметi ресей федерациясының үкiметiн жүзеге асырады.

2. Ресей федерациясының үкiметi ресей федерациясының төраға үкiметiнен, ресей федерациясының Төрағаның орынбасарлары және федералды министрлар тұрады.

112-шi бап

1. Кешiктiрмей апталық мерзiмнiң ресей федерациясының төраға үкiметi өкiметтiң федералды атқарушы органдарын құрылым туралы ұсыныстың ресей федерациясының президентiне тағайындаудан кейiн ұсынады.

2. Ресей федерациясының төраға үкiметi кандидатураның ресей федерациясының президентiне ұсынады ресей федерациясының төраға үкiметi және федералды министрлар орынбасарлығады.

1. Ресей федерациясының төраға үкiметi мемлекеттiк дума келiсiмiмен ресей федерациясының президентiмен белгiленедi.

2. Ресей федерациясының төраға үкiметiнiң кандидатурасы туралы ұсыныс мемлекеттiк думаны кандидатураның ауытқуының күнiнен кешiктiрмей екi жетiлiк мерзiм ресей федерациясының жаңа сайланған президентiнiң қызметке тұруынан кейiн немесе ресей федерациясының үкiметтiң орнынан түсуiнен кейiн немесе аптаның iшiнде енгiзiледi.

3. Мемлекеттiк дума кандидатура туралы ұсыныстың енгiзуiн күннен ресей федерациясының төраға үкiметiнiң кандидатурасына ресей федерациясының көрсетiлген президентiн аптаның iшiнде қарайды.

4. Ресей федерациясының төраға үкiметiн ресей федерациясының президентiнiң мемлекеттiк думаны ресей федерациясының төраға үкiметiнiң көрсетiлген кандидатураларының үш еселi ауытқуынан кейiн тағайындайды, мемлекеттiк думаны тарқатады және жаңа таңдауларды тағайындайды.

1. Ресей федерациясының үкiметi:

) федералды бюджеттi мемлекеттiк думаға өндеп ұсынады және оның орындауын қамтамасыз етедi; федералды бюджеттi орындау туралы есептеу нәтижесiн мемлекеттiк думаға ұсынады; өз қызметi нәтижелерi туралы жыл сайынғы есептердi мемлекеттiк думаға ұсынады, соның iшiнде мемлекеттiк дума қойылған сұрақтар бойынша;

) бiртұтас қаржы, несие және ақшалай саясаттың ресей федерациясындағы өткiзуi қамтамасыз етер едi;

) мәдениеттiң төңiрегiдегiн бiртұтас мемлекеттiк саясаттың ресей федерациясы, ғылым, бiлiм, денсаулық сақтау, әлеуметтiк қамсыздандыру, экологиядағы өткiзуiн қамтамасыз етедi;

г ) федералды меншiкпен басқаруды жүзеге асырады;

117-шi бап