- •Силлабус
- •4. Оқу пәнінің деректемелері (пререквизиты и постреквизиты):
- •5. Оқу пәнінің сипаттамасы.
- •5.2. Пәнді оқытудың мақсаты:
- •5.3. Пәнді оқытудың міндеттері:
- •5.5. Оқу пәнінің жоспары
- •6. Әдебиеттер тізімі
- •6.1. Негізгі әдебиеттер:
- •6.2. Қосымша әдебиеттер:
- •7. Оқу нәтижелерін бағалау және бақылау.
- •8. Пән саясаты.
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Лексикалық тақырып: Анамның тілі – айбыным менің
- •8. Мына сөздердің қазақша баламасын мәтіннен табыңыз:
- •Оқытушының басшылығымен жүргізілетін студенттердің өздік жұмысына арналған тапсырмалар
- •Түркі тілдер тобына енетін тілдер:
- •Студенттік өмір
- •Лексика-грамматикалық тапсырмалар
- •Мәтінді пысықтауға арналған тапсырмалар
- •Қазақ елінің рәміздері
- •1. Сөздермен жұмыс істеңіз (сөздікті пайдаланыңыз):
- •Мәтіннен омоним болатын сөздерді теріп жазыңыз.
- •5. Түсіндірме сөздікті пайдаланып, “көк” сөзімен тіркесетін сөздер қатарын толықтырыңыз. Топ болып талқылаңыздар. Талқылаймыз
- •6. Сіздің пікіріңіз. Келісіңіз немесе қарсылығыңызды білдіріңіз
- •6. Дисскусияның негізгі сұрақтары мыналар деп айтуға бола ма?
- •7. Мына сұрақтарға жауап беріп көріңіз:
- •13. Ақпараттарды топтап, қорытынды жасаңыз.
- •8. Мына сөйлемдерді талқылау мәтініне сәйкес аяқтаңыз:
- •9. Мына сөйлемдерді жазыңыз, оқыңыз. Біреудің сөзін, ойын айтыңыз.
- •1. Сұрақтарға жауап беріңіз:
- •2. Мәтінді мәнерлеп оқыңыз, мазмұндаңыз:
- •3. Астананың қандай көрнекті жерлерін араладыңыздар? Топпен талқылаңыздар.
- •4.Сөздердің синонимдерін жазыңыз.
- •5.Берілген сөздерді орысша аудармасымен жұптастырыңыз.
- •Ойтүрткі. Мына сұрақтарға жауап берейік:
- •3. Мына сөздерді сөздіктен қараңыз:
- •5. Шын немесе жалған
- •14. Төл сөзді төлеу сөзге айналдырыңыз.
- •Анықтауыштық қатынасты білдіру
- •Мына етістіктер тобын оқыңыз, аударыңыз.
- •Мына сөйлемдерден анықтауыштық сөз тіркестерін табыңыз.
- •10. Топты полемикаға шақыратын сұрақтар дайындаңыз.
- •11. Мына сұрақтарға жауап беріп көріңіз:
- •12. Мына сөйлемдерді мәтінге сәйкес аяқтаңыз:
- •13. Мына сөйлемдерді мәтінге сәйкес аяқтаңыз:
- •14. Шақтармен жұмыс істеу. Мына сөйлемдердегі сызықша орнына нақ осы шақ немесе ауыспалы осы шақ тұлғасын қойыңыз.
- •Притча о справедливости
- •Сұрақтарға жауап беріңіз.
- •7. Төмендегі мақал-мәтелдерді екі топқа бөлініп толықтырыңыздар.
- •8. Айтылым. Жоғарыда айтылған мақал-мәтелдердің біреуіне әңгіме дайындаңыз.
- •9. Жазылым. Жаңадан алған етістіктермен (ұқсайды, тартады, аумайды) мысалдар жазыңыз.
- •10. Сөйлесім. Орысша берілген мәтіндегі (притча) кейіпкерлер арқылы қойылым қойыңыз.
- •«Бәрінен де уақыт қымбат»
- •Уақытыңызды қалай пайдаланасыз
- •Уақытты пайдалана білесіз бе?
- •Уақытты бағалай біл
- •Абай Құнанбайұлы
- •«Ғылым таппай мақтанба»
- •Осөж тапсырмасы
- •Сөж тапсырмасы
- •Ыбырай Алтынсарин
- •2. Сөздік сүйене отырып мәтінді аударыңыз.
- •Себеп-салдарлық қатынастың берілуі.
- •Сөздікпен жұмыс.
- •Әлем тарихынан қандай ұлы тұлғаларды білесіз? (Бір-біріңізбен сұхбаттасыңыз).
- •Оқыңыз. Таныс емес сөздерді сөздіктен қараңыз.
- •11. Дұрыс жауабын таңдаңыз.
- •Кім лидер болғысы келеді?
- •Сөздермен жұмыс. Сөздікті пайдаланыңыздар.
- •Сұрақтарға жауап беріңіздер.
- •Мәтінді оқыңыз. Таныс емес сөздердің сөздіктен қараңыз.
- •«Басшы келбеті қандай?» деген сұраққа жауап табуға тырысыңыз.
- •«Мен өзім қандаймын?» деген сұраққа жауап табуға тырысыңыз.
- •Себеп-салдар қатынасты білдіру
- •1. А.Сөйлемдерді себебі жалғаулығын пайдаланып, құрмалас сөйлем құраңыз.
- •1. Сөздердің мағынасына, қолданысына мән беріңіз. Сөйлемдердегі сөздерге керек жалғауларды жалғаңыз, мысалдар келтіріңіз.
- •2. Сұрақтарға жауап беру арқылы көршіңізбен сұхбаттасыңыз.
- •Қонақтарды қарсы алу, кәдесыйлықтар ұсыну
- •4. Мәтіннің көмегімен жалғаулар қойып, сөз тіркестерін аяқтаңыздар.
- •6. Жақшадағы сөздерді аударыңыз.
- •1. Мәтінді оқып шығып, мазмұндап беріңіз.
- •Жаңа Жібек жолы бағыты
- •2. Мәтінді оқып шығыңыз. Таныс емес сөздерден сөздік түзіңіз.
- •3. Жаңа сөздерді арнайы сөздік арқылы немесе оқытушының көмегімен аударыңыз. Мәдениет, музыка және ұлттық тағамдар
- •4. Мәтінге қарап сөздерге жалғау жалғаңыз.
- •5. Төмендегі сөз тіркестерінің қазақша аудармасын мәтіннен табыңыз.
- •7. Сөйлемдерді толықтырыңыз.
- •9. Мәтінді мазмұндаңыз. Жоғарыдағы тапсырмалар көмегімен сұхбат құрыңыз.
- •10. Мәтінді оқып шығып, сөздіктің көмегімен аударыңыз және оған тақырып қойыңыз.
- •11. Туған жеріңізде жер асты ескерткіштері бар ма? Жалпы, жер асты ескерткіштері жайлы қандай мәлімет білесіз?
- •12. Ұлттық мұражайлардың біріне саяхат жасап, алған әсеріңіз туралы әңгімелеп беріңіз. Мынадай лексиканы қолданыңыз:
- •13. Мәтіндерде айтылған ұлттық қолөнері, зергерлік бұйымдар т.Б. Өнер туындыларының суреттерін экспонат ретінде жинап, топ болып көрме ұйымдастырыңыздар.
Ыбырай Алтынсарин
-
Мәтінді оқып шығыңыз.
Сөздік:
тілмаш – переводчик
әрқашан жоғары бағалайды – всегда высоко ценят
іскерлік – мастерство
дарынды – талантливый
ілім – ученье
бар еңбегін жастарды тәрбиелеуге жұмсады – весь свой труд направил на воспитание молодежи
табиғат – природа
құмырсқа – муравей
қарлығаш – ласточка
жалпы және арнаулы орта оқу орындары – общие и средние специальные учебные заведения
ғылыми-зерттеу – научно-исследовательский
адалдық – честность
атқару – исполнять
ағартушылық – просветительские
саты – ступень
өрмекші – паук
бірқатар – целый ряд
сала – область
ескерткiш орнату – уставить памятник
2. Сөздік сүйене отырып мәтінді аударыңыз.
Ыбырай Алтынсарин
Ыбырай Алтынсарин 1841 Торғай облысында туған. Оның әкесі ерте қайтыс болды. Ыбырайды атасы Балғожа тәрбиелейді. 1850 жылы Балғожа өзінің немересін қазақ балаларына арнап ашылған мектепке оқуға берді.
Мектепте ол алғаш татар тілінде оқиды. Кейін ол оқуды орыс тілінде аяқтады. Ыбырай жеті жылдық мектепті бітірген соң, туған халқы үшін қызмет етеді. Ең алдымен тілмаш, кейін мектепте мұғалім болып істейді. Ол қазақ балалары үшін мектептер ашып, жаңа мектептер салдырды. Қыздар үшін де мектептер ашты. Мектептерге арнап көп жұмыстар атқарды.
Дарынды педагог 1879 жылы мектеп оқушыларына арнап «Қазақ хрестоматиясы» мен «Қазақтарға орыс тілін оқыту құралы» деген екі кітап жазып, бастырды. Ыбырай бар еңбегін жастарды тәрбиелеуге жұмсады. Ол балаларға арнап көптеген өлең, әңгімелер жазды. Ы.Алтынсарин И.А.Крыловтың, Л.Н.Толстойдың, К.Д.Ушинскийдің әңгімілерін қазақ тіліне аударды.
Ыбырай Алтынсариннің «Өзен», «Жаз» деген өлеңдері табиғат туралы. «Бай баласы мен жарлы баласы», «Атымтай Жомарт», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» деген әңгімелері - өмірдің әр саласына арналған әңгімелер. Ыбырай Алтынсариннің қай шығармасын алса да, балаларды білімге, еңбекке, адалдыққа, іскерлікке шақырады. Оның «Кел, балалар, оқылық» деген өлеңін қазір барлық балалар жатқа біледі.
Ыбырай Алтынсарин әрі педагог, әрі ақын, әрі жазушы болған. Қазақ халқы Ыбырай Алтынсаринді әрқашан жоғары бағалайды. Алтынсариннің әдеби және педагогикалық еңбектері қазақ, орыс тілдерінде бірнеше рет басылып шықты. Қазақстанда бірқатар жалпы және арнаулы орта оқу орындарына Ы.Алтынсарин есімі берілді. Ы.Алтынсарин туралы ақын Ғ.Қайырбеков «Дала қоңырауы» атты поэма, драматург М.Ақынжанов «Ыбырай Алтынсарин» деген пьеса жазды. Қостанай қаласында оған ескерткіш орнатылды. Республикадағы педагогика ғылыми-зерттеу институты Ы.Алтынсарин есімімен аталады.
Ы.Алтынсарин – өз халқын жоғары бағалаған. Ол өз халқын сүйген патриот адам. Ы.Алтынсарин халқың адалдыққа, еңбекке және өзге халықтармен достықта болуға шақырды.
1-тапсырма. Берілген сөйлемдерге сұрақ қойыңыз.
1. Ыбырай Алтынсарин 1841 Торғай облысында туған.
2. Ыбырайды атасы Балғожа тәрбиелейді.
3. «Қазақ хрестоматиясы» мен «Қазақтарға орыс тілін оқыту құралы» деген екі кітап жазып, бастырды.
4. «Бай баласы мен жарлы баласы», «Атымтай Жомарт», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» деген әңгімелері бар.
5. Ы.Алтынсарин И.А.Крыловтың, Л.Н.Толстойдың, К.Д.Ушинский-
дің әңгімілерін қазақ тіліне аударды.
6. Алтынсариннің әдеби және педагогикалық еңбектері қазақ, орыс тілдерінде бірнеше рет басылып шықты.
2-тапсырма. Берілген ереже қай етістің анықтамасы екенін табыңыз.
1.Қимылды орындаушы өзі ортақ етіс
2.Қимылды ортақтасып істейді ырықсыз етіс
3.Қимылды өзге біреуге орындатқызады өздік етіс
4.Қимылды орындаушы белгісіз өзгелік етіс
3-тапсырма. Мәтін бойынша қасиетті сөздерді тауып жазыңыз.
Ыбырайды атасы тәрбиелейді, _____.
Ол татар тілінде оқып, орыс _____.
Қазақ балалары _____ мектептер _____.
Ыбырай _____ арнап өлең, _____ жазды.
Оның педагогикалық _____ жоғары бағаланады.
Ол өз _____ патриот азаматы.
4-тапсырма. Тұйық етістіктерді ырықсыз етіске айналдырыңыз.
Үлгі: беру-берілді.
Ашу, алу, айту, орнату, шақыру, атқару, аудару, жазу, ішу, беру.
5-тапсырма. Төмендегі етістіктерге өзгелік етістің жұрнағын жалғап, сөйлем құрастырыңыз.
Айт, сөйле, жаз, бар, киін, қой, ойлат, оқыт.
6-тапсырма. Етіс түрлерін анықтаңыз.
Үлгі: жат-негізгі етіс.
Жат, келіс, жуынды, шық, көрсет, киінді, сөйлес.
7-тапсырма. Берілген өздік етісті жіктеңіз.
Жуын, киін, ойлан, таран.
8-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқыңыз жаттап алыңыз.
Таулардан өзен ағар сарқыраған,
Айнадай сәуле беріп жарқыраған.
Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,
Аралап тау мен тасты арқыраған.
Көңлім суын ішсең ашылады,
Денеңде бар дертіңді қашырады.
Өксіген оттай жанып жануарлар,
Өзеннен рахат тауып басылады.
(Ы.Алтынсарин)
СОӨЖ
Ыбырай Алтынсариннің «Өнер, білім бар жұрттар» өлеңін жаттап алыңыз.
СӨЖ
Тапсырма. “ Ыбырай Алтынсарин ” тақырыбына шағын шығарма жазыңыз.
14 - сабақ
Кімдер лидер болғысы келеді.