Саяси партиялар және қоғамдық қозғалыстар.

Жоспар:

1. Саяси партияның анықтамасы. Партиялық жүйелердің маңызы мен түрлері.

2.Қоғамдық-саяси қозғалыстардың мәні мен рөлі.

Әдебиеттер тізімі:

Хан И.Г. Саясаттану – Алматы, 2003 ж.

Қуандыков. Саясаттану негіздері. Алматы, 1998 ж.

Жамбылов Д.А. Саясаттану негіздері. Алматы, 2000 ж.

Василик М.А. Политология. М., 2000 ж.

Политология. Курс лекций. Под. ред. Мустафина Т.Т. Алматы, 1993 ж.

Панарин А.С. Философия политики. М., 1996 ж.

Политология в вопросах и ответах. Под ред. Волкова Ю.Г. М., 1999 г.

Гаджиев К.С. Введение в политическую науку. М., 1997 г.

Политология. Словарь-справочник. Под ред. Василика. М., 2000 г.

Политология. Практикум по курсу. Под ред. Василика. М., 2000 г.

Анықтамаға сөздігі: Қоғамдық саяси терминдер мен атаулардың қазақ тілінде. А., 1992 ж.

Әлемдік тәжірибеге және саяси партиялардың тарихына көз жүгіртер болсақ ол төмендегідей сан-алуан болып келеді. "Партия" термині (латынның partis - бөлік) - деген сөзінен шыққан. Саяси партия - пікірлестердің ұйымдасқан тобы, ол халықтың белгілі бір тобының мүддесін білдіріп, оған мемлекеттік билікке келу немесе оны жүзеге асыруға қатысу арқылы қол жеткізуді мақсат етеді.

XIX ғасырда "партия" деген термин өкімет билігі үшін, өкіметке ықпал ету үшін күрескен өзара бақталас топтың мүдделерін білдіретін болған. Саяси партия - белгілі бір таптың не әлеуметтік топтың мүддесін білдіретін олардың белсенді өкілдерін біріктіретін, саяси күресіне басшылық жасайтын саяси ұйым ретінде де айтылады. Сондай-ақ саяси партиялар таптық қана емес, сонымен бірге ұлттық мүдделерді де білдіреді. Қоғамдағы саяси өкімет үшін таластың шиеленісуіне байланысты XIX ғасырдың екінші жартысында бұқара арасында жұмыс істейін саяси партиялар пайда болып қалыптаса бастады. Кез-келген саяси партияның іс-қызметінің негізгі мазмұны сол мемлекетте саяси өкіметті жеңіп алу болып табылды.

Саяси партиялардың мәнін түсінуде негізгі үш көзқарасты басшылыққа алуға болады. Олар:

а) партияны ең алдымен белгілі бір идеологиялық доктринаны ұсынатын адамдардың топтары деп түсіндіретін либералдық дәстүр. (Б. Констан)

б) саяси партияны белгілі бір таптың мүдделерін көздеуші деп түсіндіретін маркстік-көзқарас. Марксизм классиктерінің тұжырымдамасы бойынша партия пролетариаттың авангарды ретінде қарастырылады.

в) партияны мемлекет жүйесінде жұмыс істейтін ұйым ретінде институционалды түсіну (М. Дюверже).

Осы тұжырымдарды қорыта келгенде саяси партия мемлекеттік деңгейде билікті жеңіп алуға не соған қатысуға бағытталған идеологиялық негіздегі ерікті одақ болып табылады, оның үстіне бұл одақ үшін биліктің өзі де үлкен әлеуметтік топтардың біреуінің мүдделеріне сай жұмыс істейтін саяси бағдарламаны іске асырудың құралы болып шығады. Тәуелсіздік жолындағы (1775-1783 жж.) болған соғыстан кейін XVIII ғасырдың 80-жылдарының аяғы мен 90-жылдардың басында АҚШ-та федералшылар және республикашылар партиялары өмірге келді. Бұдан кейінірек бұқаралық саяси партиялар XIX ғасырдың екінші жартысында Европада құрыла бастады. 1832 жылы Ұлыбританияда құрылған либералдық партия тұңғыш бұқаралық саяси партия болды. 1847 жылы консервативтік партия, 1832 жылы Италияда республикалық, 1847 жылы Швейцарияда-радикалды-демократиялық, 1863 жьшы тұңғыш бұқаралық партия - жалпыға бірдей Герман жұмысшысы Одағы пайда болды, оның негізін қалаған Ф. Лассаль болды. 1854 жылы Канадада професшіл-консервативтік партиялар өмірге келген еді. XIX ғасырдың соңына қарай Батыс Европа елдерінің көпшілігінде бұқаралық (иегізінен социал-демократиялық) партиялар құрылды.

Тақырып бойынша негізгі ұғымдар: саяси партия, қоғамдық бірлестіктер, бұқаралық партиялар, кадрлық партиялар

 

Дәріс №12.