1. Сурврмудт хәрү өгтн:

1. Һурвн бичкн баатрмудын нерд ямаран?

_________________________________________________________________

2. Баатр Җилһн кенә көвүн?

_________________________________________________________________

3. Хошун Улан кенә көвүн?

_________________________________________________________________

4. Аля Шоңхр кенә көвүн?

_________________________________________________________________

5. Эн һурвн көвүнә бәрц ямаран?

Темдг: _____ (10)

2. Нег көвүнә тускар ахрар келҗ өгтн:

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

Темдг: _____ (10)

3. Умштн. Сурврмудт хәрү өгтн. Зура тогтатн. Келврт нер өгтн.

Хавр – мини дурта җилин цаг. Хаврин сармуд – моһа, мөрн, хөн. Хөн сар – сәәхн сар. Эн сарин йиснлә Диилврин өдр болна. Би ааван, ээҗән эн өдрлә йөрәнәв. Би аавтаһан Мөңк һалд цецгәс авч ирнәв. Мини аав ачта хөөч. Аавин хош Иҗл һолын эрг деер бәәнә. Хавр болһн мадн аавдан нөкд болнавидн. Хаврар хошт көдлмш дала.

1. Хавр ямаран җилин цаг? ___________________________________

2. Хаврар ямаран байр болна? ___________________________________

3. Аавтаһан альдаран одна? ___________________________________

4. Мөңк һалд ю авч ирнә? ___________________________________

5. Аав кен болҗ көдлнә? ___________________________________

6. Аавин хош альд бәәнә? ___________________________________

7. Хаврар хошт юн дала? ___________________________________

171

Темдг: _____ (14)

2. Сурһулин җилин чилгчәр күцәх олн-зүсн шүүврин көдлмш (багшин хәләцәр).

3. Наадн: Гиичллһн.

Хәрлцәнә бәәдл: бичкн багар.

Кех көдлмш: зәңг хәәлһн.

Келлһнә янз: А гидг гер күртл яһҗ күрч болх?

Барун талан эргтн, зүн талан эргтн, тустан йовтн, хаалһ

һатлтн, хәрү йовтн.

Авсн төрмүд: хаалһин зура.

Үгмүд: зүн, барун, өнцг, эрглт, хаҗу, һатлх, йовх, эргх.

Наадлһн: Классин сурһульчнриг әдл багд хувах кергтә. Баг болһнд нег карточксин хураңһу өгтн.

Зурасиг түгәчкәд, сурһульчнртан келтн: «Мана аав тадниг неҗәдәр үзхәр седҗәнә».

Наадна күсл – нег бәәрнәс дарук бәәрн күртл йовх хаалһинь келҗ өгх кергтә. А - гидг зурата сурһульч наадан эклнә. Станцас авн эврәннь гер күртл хаалһин зура келҗ өгнә. Наадк сурһульчнр кел өгсн зураг эврәннь карточкстан темдглҗ авна. Б - гидг зурата сурһульч - гидг сурһульчин герәс эврәннь гер күртл хаалһинь зааҗ өгнә. Тиим кевәр цугтан келҗ өгнә. Наадна чилгчәр сурһульчнран сүл герәс станц күртл хаалһин зура бичҗ өгтн гиҗ суртн.

172

СОҢСЛҺНА ДААЛҺВРМУДЫН КЕЛВРМҮД

1-гч төр, 2-гч әңг, 6-гч даалһвр

Би зунар Москваһур йовув. Москва – Әрәсән хотл балһсн. Әрәсә – мана Төрскн. Нег бәәшң деер Әрәсән туг үзләв. Әрәсән туг һурвн өңгтә: цаһан, көк, улан. Элстд Әрәсән болн Хальмг Таңһчин тугмуд делснә.

1-гч төр, 3-гч әңг, 5-гч даалһвр

Мендвт! Мини нерн Үлмҗ. Би йистәв. Би Цаһан ботхн гидг нертә уульнцд бәәнәв. Доладгч герт. Мини телефона тойг 3-59-67. Би биилхдән дуртав. Нанд хойр сән үр көвүн бәәнә: Тавн болн Алдр. Тавн шатр наадна. Алдр мөрн хур татна. Мини өрк-бүл ик биш. Нанд эк, эцк болн дү күүкн бәәнә. Мини дү күүкн долата.

1-гч төр, 4-гч әңг, 4-гч даалһвр

Эн мини үүрмүд. Деләш Өлзəт хойр наачана. Эдн байрта. Сарң төгəһəр гүүлгҗəнə. Эн йир шулуһар гүүлгнə. Ноһан дөрəһəр давшҗана. Мини үр күүкн меечг наачана. Энүнə меечг көк болн улан өңгтə.

1-гч төр, 5-гч әңг, 4-гч даалһвр

Мендвт. Эндр би олн наадһас авч ирв. Эдн мини дурта наадһас. Би ут маши, гөрəс болн меечг авч ирүв.

1-гч төр, 6-гч әңг, 4-гч даалһвр

Нанд нег ик авдр бəəнə. Эн мини дурта авдр. Мини авдр утулң, модн. Дала юмн багтна.

1-гч төр, 10-гч әңг (соңслһн)

Багш: Санҗ, менд!

Санҗ: Мендвт, багш.

Багш: Яһҗ амрвч?

Санҗ: Санснас сәәнәр.

Теңгсүр йовув.

Багш: Кен чамта йовб?

Санҗ: Ээҗ, аав болн дү күүкн.

Багш: Кедү өдртән амрвт?

Санҗ: Долан өдр.

Багш: Йир сән. Ода сурһуль сурх цаг ирв.

Сурһульчн өлзәтә болтха!

Санҗ: Эндр юуна тускар күндхм?

Багш: Хальмг Таңһчин номтын тускар.

173

Санҗ: Нернь кемб?

Багш: Зая-Пандита.

Санҗ: А-а, би меднәв. Эн – номт.

Цаһан Толһа үүдәлә.

Багш: Ухата көвүн бәәҗич! Нә, кичәлән эклхмн.

2-гч төр, 1-гч әңг, 4-гч даалһвр

Җииҗəн келвр: Мини дорва ик. Мини дорвад һурвн дегтр бəəнə. Мини дорвад долан девтр бəəнə. Нег хəəч болн нег бичүр. Дакад мини дорвад дөрвн биллүр бəəнə.

2-гч төр, 2-гч әңг, 6-гч даалһвр

Мана классин хорад дөрвн көк ширә бәәнә. Ширәс дөрвлҗн. Нәәмн шар сандл бәәнә. Эрс деер утулң самбр өлгәтә. Самбр ноһан өңгтә. Самбрин өмн төгрг багшин ширә зогсҗана. Эн ширә күрң өңгтә. Класст һурвн терз бәәнә. Мана классин терзмүд һурвлҗн.

2-гч төр, 3-гч әңг, 6-гч даалһвр

Би йир сән школд сурнав. Мини школ хойр давхр. Балһсна тал дунд бәәнә. Школын үүдн күрң. Дала терзтә. Терзмүднь көк. Улан деевртә. Эрснь цаһан. Би школдан дуртав. Мини школ ямаран тойгта? Тааҗ медтн

2-гч төр, 4-гч әңг, 4-гч даалһвр

Ноһала: Дорҗ, чини дурта кичәл ямаран?

Дорҗ: Мини дурта кичәл зурлһн. Чамд ямаран кичәл таасгдна?

Ноһала: Нанд умшлһна кичәл таасгдна. Һарин урна кичәл таасгдхш.

Дорҗ: Цаһан, чи юн гиҗ санҗанач? Чи ямаран кичәлд дуртавч?

Цаһан: Би эсвин кичәлд дуртав. Дакад болхла, нанд тууҗин болн хальмг

келнә кичәлмүд таасгдна.

Дорҗ: Ямаран кичәл чамд таасгдхш?

Цаһан: Көгҗмин кичәл таасгдхш. Чамд хальмг авъясин кичәл таасгдни?

Дорҗ: Э-э, таасгдна.

Цаһан: Нанд бас таасгдна. Дорҗ, ямаран кичәл чамд таасгдхш?

Дорҗ: Нанд цуг кичәлмүд таасгдна.

2-гч төр, 5-гч әңг, 3-гч даалһвр

Герлә: Һәрә, чи завсртан ю кедүвч?

Һәрә: Хойрдгч кичәлин хөөн, ик завсрт, мадн ширәлңгд хотан уунавидн.

Герлә: Мана заманчин кесн хот чамд таасгдну?

Һәрә: Йир таасгдна. Би махта хотд дуртав.

Герлә: Школын хашад наадх цол һарну?

Һәрә: Э-э, һарна. Һурвдгч кичәлин хөөн мадн школын хашад һарад нааднавидн.

174

Герлә: Ямаран наад нааднат?

Һәрә: Көвүд спортивн талвңгд футбол наадна. Күүкд һәрәднә, гүүлднә.

Герлә: Чи завсртан ю кехдән дуртавч?

Һәрә: Би школын саңгд шин седкүлмүд болн дегтрмүд умшхдан дуртав.

2-гч төр, 6-гч әңг, 3-гч даалһвр

Кеемә: Аав, мендвт. Танла күүндҗ болхий?

Аав: Күүндҗ болҗана. Нернчн кемб?

Кеемә: Мини нерн Кеемә.

Аав: Чи кедүтәвч?

Кеемә: Би нәәмтәв.

Аав: Кедүдгч класст сурнач?

Кеемә: Би хойрдгч класст сурнав?

Аав: Тана школ икий?

Кеемә: Мана школ ик биш. Би селәнд бәәнәв. Мана школ бичкн, нег давхр. Болв школын хаша ик, олн урһмл модд, цецгәс урһна. Мана школын эрсмүд цаһан, дееврнь көк.

Аав: Тана класст кедү күн сурна?

Кеемә: Арвн негн күн сурна: тавн көвүн, зурһан күүкн.

Аав: Тана классин хора ямаран?

Кеемә: Мана классин хора ик, сарул, сәәхн. Һурвн ик терзтә, цеңкр хааһулта. Эрс деер утулң ноһан самбр өлгәтә. Сурһульчнрин ширәс болн сандлмуд шар өңгтә. Мана класст дала цецгәс урһна. Завсртан цецгәс услнавидн.

Аав: Дәкәд завсртан ю кенәт?

Кеемә: Школын хашад наад нааднавидн, ширәлңгд хотан уунавидн, школын саңгд дектрмүд умшнавидн, багшдан нөкд болнавидн, кичәлдән белднәвидн.

Аав: Тадн ямаран кичәлмүд даснат?

Кеемә: Мадн олн кичәлмүд даснавидн: эсв, тууҗ, умшлһн, орс, хальмг, англь келмүд, көгҗм, зурлһн, һарин урн, шатр, физкультур, компьютер.

Аав: Чамд ямаран кичәл таасгдна?

Кеемә: Нанд көгҗмин болн хальмг бииһин кичәлмүд таасгдна. Би домбр цокхдан дуртав.

Аав: Чи школдан яһҗ сурнач?

Кеемә: Сурһулян сәәнәр сурнав. Би «дөрвн» болн «тавн» гидг темгдүд авдув.

Аав: Чи билгтә, шунмһа сурһульч бәәҗич. Сурһульчн өлзәтә болтха! Эк-эцкдән сән үрн бол!

175

2-гч төр, 10-гч әңг (соңслһн)

Һәрә: Герлә, чи ик завсрт һазаран һарад наадхувч?

Герлә: Уга, би дегтрин саңгд одхув.

Һәрә: Ямаран керг бәәнә?

Герлә: Хальмг келнә кичәлд белдҗәнәв. Хальмг литын туск келвр олх

кергтә.

Һәрә: Ю кехәр бәәнәч?

Герлә: Мадн хальмг келнә кичәлдән хальмг лит дасҗанавидн.

Һәрә: Медгдҗәнә. Би үдин хотан идчкәд, һаза һарнав.

Герлә: Һәрә һар, һаза һалун һалд һәрәдҗәнә. Буруһан сурҗанав. Би

шоглҗанав.

Һәрә: Тернь гем уга.

Герлә: Нанта саңгур одий?

Һәрә: Уга, би көвүдлә футбол нааднав.

3-гч төр, 1-гч әңг

а). 2 даалһвр:

Һәрә, менд! Ямаран бәәнәч? Гиичд ирхәр седҗәнәв. Зулын байрла ирхүв. Басң өдрлә күләтн. Төгрәш бас ирх. Эн зурган чамд илгәжәнә.

ә). 6 даалһвр:

Һәрән келвр: Мана бүл ик. Долан күүнәс тогтна. Мини эцкин нерн Савр. Аавин нерн Эрднь. Элнцг эцкин нерн Үлмҗ. Мана бүл көдлмшч. Мини ээҗ үннч. Эцк чидлтә. Эн шинҗләч. Аав цецн. Һаһа көдлмшч. Элнцг эцк урч.

3-гч төр, 2-гч әңг

а).1 даалһвр:

Нөкәдүр Зулын байр болхмн. Белдвр кех кергтә. Байрин белдвр маңһдур кех кергтә. Һәрән бүл ни-негн. Эдн цугтан көдлмшчнр. Маңһдур эдн дала көдлмш кех. Эк цә чанх. Эцк мах керчх. Аав зул өргх. Ээҗ боорцг кех. Һәрә Өлзәт хойр ээҗдән нөкд болх. Басң йөрәл дасх.

Эндр асхн Һәрән бүл амрчана. Аав ээҗ хойр телевизор хәләҗәнә. Эцк сонин умшчана. Эк телефоһар күүндҗәнә. Өлзәт дегтр умшчана. Басң көгҗм соңсчана. Һәрә нохата бодма наачана.

ә). 4 даалһвр:

Авсн наснтн өлзәтә болтха!

Ут наста, бат кишгтә болтн!

Өрк-бүләрн өнр-өсклң болтн!

Деед бурхд өршәтхә!

176

3-гч төр, 3-гч әңг, 4-гч даалһвр

Туула: Мини киилг альд бәәнә?

Эк: Сандл деер өлгәтә.

Туула: Мини шалвр альд бәәнә?

Эк: Медҗәхшв.

Туула: Түндгтә орн деер бәәнә.

Эк: Хәлә, ширән дор кевтнә.

3-гч төр, 5-гч әңг

а). 2 даалһвр:

«Залху зара» гидг наад үзүлнәв. Эн нааднд чон, арат, аю,зара, зурмн темән, гөрәсн орлцв. «Хувцан өмс!», - гиҗ гөрәсн хәәкрнә. «Зара, бос!», - гиҗ аю орклна. «Чирәһән уһа!», - гиҗ зурмн чишкнә. «Зара, сер!», - гиҗ туула хәәкрнә. «Үсән самл!», - гиҗ темән келнә. «Цәәһән у!», - гиҗ хулһн шимлднә. «Хотан ид!», - гиҗ чон уурлна. «Школдан йов!», - гиҗ арат эвлнә.

ә). 5 даалһвр:

негн – негдгч зурһан – зурһадгч

хойр – хойрдгч долан – доладгч

һурвн – һурвдгч нәәмн – нәәмдгч

дөрвн – дөрвдгч йисн – йисдгч

тавн – ьавдгч арвн – арвдгч

3-гч төр, 6-гч әңг

а). 1 даалһвр:

Һәрә: Мендвт, күндтә аав!

Ортн. Өмәрән һартн.

Гиич болтн.

Суутн.

Мана нәәрт орлцтн.

Цасн аав: Нәәртн байрта болтха!

Буур җил һарч,

Ботхн җил орҗ,

Бәәсн, бәәсн һазртан

Байрта, җирһлтә бәәтн!

Һәрә: Тиигтхә, йөрәл шиңгтхә!

Аавд нәәрән үзүлхм.

ә). 5 даалһвр:

Күүкд Шин җилин нəəрт орҗана.

Цасн аав йөрəҗəнə.

Күүкд ду дуулҗана.

Басң цанар дөшчəнə.

Сарң би биилҗəнə. .

177

Җирһл домбр цокчана.

Дорҗ Цасн аав кеҗəнə.

Цасн аав долда шивҗəнə.

Цасн күүкн белг белглҗəнə.

3-гч төр, 7-гч әңг, 4-гч даалһвр

Альчур, сурһульч, боть, һахуль, таньл, модьрун, матьхр, уутьхн.

4-гч төр, 1-гч әңг

а). 3 даалһвр:

Мини хора бичкн, дөрвлҗн. Мини хорад орн, төгрг ширә, үкүг болн хойр сандл бәәнә. Мини орн терзин өмн зогсҗана. Терз деер хааһул өлгәтә. Шал деер кевс делгәтә. Ширә деер шам зогсчана.

ә). 6 даалһвр:

Би долан часла сернәв. Долан час һучн минутла школдан йовнав. Түрүн кичәл нәәмн часла эклнә. Арвн хойр час һучн минутла би үдин хотан уунав. Нег часла школасн хәрнәв. Арвн тавн часла герин даалһвран кенәв. Асхн арвн йисн часла телевизор хәләнәв. Хөрн негн часла унтнав.

4-гч төр, 2-гч әңг, 4-гч даалһвр

Мини нерн Җииҗә. Би ээҗтәһән бәәнәв. Ээҗдән нөкд болнав. Тоос арчнав. Ааһ-сав уһанав. Делгүрт однав. Хулд кенәв. Маралҗ цеврлнәв.

4-гч төр, 3-гч әңг

а). 4 даалһвр:

Ээҗ: Мендвт, күндтə эгч!

Лавкч: Мендвт! Ю хулдҗ авхар седҗəнт?

Ээҗ: Нанд зать кергтə. Кедү күрнə?

Лавкч: Хойр арслң. Кедү зать кергтə?

, Ээҗ: Хойр зать авнав. Ханҗанав.

Сəн бəəтн.

ә). 5 даалһвр:

Эндр мана Җииҗә Цаһан Сарин байрт нерәдҗ хулд кев. Эн делгүрәс чиксн мах, шикр, тос болн үс хулдҗ авб.

4-гч төр, 4-гч әңг, 4-гч даалһвр

Нарта хаврин өдр. Теңгр цеңкр. Шар нарн халулна. Теегт ноһан урһна. Ноһан дотр улан, шар, цаһан цецгәс урһна.

178

4-гч төр, 5-гч әнг, 4-гч даалһвр

Мини эцкин нерн Дорҗ. Мини эцк эмч. Эн бичкдүдин эмч. Мини эцк юмнас әәхш. Мини эцк нанд йир дурта. Өрүн болһн зарядк кенә. Дала юм меднә.

4-гч төр, 6-гч әңг, 4-гч даалһвр

Мини хора бичкн болн дөрвлҗн. Хойр ик терзтә. Терз деер цецгәс бәәнә. Булңгд телевизор зогсҗана. Эрсин өмн ширә зогсҗана. Ширән өөр хойр сандл зогсҗана. Шал деер кевс делгәтә. Үүднә өөр түндгтә орн бәәнә.

4-гч төр, 10-гч әңг (соңслһн)

Өлзәт ааһ-сав уһаҗана.

Бичкдүд боорцгарн сольлцна.

Һәрә ээҗдән нөкд болна.

Ода цагт хальмгуд бәәрлҗәсн һазрасн нүүнә.

Цаһан Сарла целвг, мошкмр, хорха боорцг кенә.

Цаһан Сар – үвлин байр.

Өлзәтин бүл шин хувц уйна.

Өлзәт делгүрт одна, хулд кенә.

Аав мах керчнә.

Эк шал сәвүрднә.

5-гч төр, 1-гч әңг, 4-гч эс гиҗ 5-гч даалһвр

Һәрә, Өлзәт, Дорҗ, Герлә, Мигмр тавулн маңһдуртан балһс хәләхәр бәәнә. Һәрә хурл хәләхәр бәәнә. Герлә саң хәләхәр бәәнә. Мигмр делгүрт одх. Дорҗ зоопаркд йовхар бәәнә. Өлзәт хурл хәләхәр бәәнә.

5-гч төр, 2-гч әңг

а) 2 даалһвр:

Мана уульнцд базр, делгүрмүд, машина зогсал, бичкдүдин сад, шүд эмнлһнә гер бәәнә. Мини санаһар болхла, эврәннь уульнцдан юн бәәхинь бичгтән бичҗ болҗана. Медхд соньн, тана уульнцд юн бәәнә?

ә) 4 даалһвр

Би йистәв. Мини хайг: Элст балһсн, Кедмнә нертә уульнц, 7-гч Гер, 13-гч патьр. Мана уульнц шин. Дала юмн уга. Хот-хоолын делгүр болн өөмлһнә бассейн бәәнә.

179

5-гч төр, 3-гч әңг, 4-гч даалһвр

Җииҗә Дорҗ хойр хойрдгч класст сурна. Эдн нег уульнцд бәәнә. Җииҗә шунмһа, болһамҗта, төвшүн көвүн. Дорҗ альвн, адһмг, шудрмг көвүн. Эднә герин өмн өргн хаалһ бәәнә. Өрүн болһн эдн эн хаалһиг керчнә. Җииҗә Дорҗд хаалһин зака дасхна. Улан һал шатхла – зогс! Шар һал шатхла – оньган өг! Йовхдан белд! Ноһан һал шатхла - өмәрән йов! Нег өрүн ик аюл болн гив. Дорҗ улан һал шатлһна хаалһ керчәд, һарад гүүв. Ормасн көндрсн машидын дор тусн гив. Терүнәс хооран Дорҗ Җииҗән завр кезәчн күцәдг болв.

5-гч төр, 4-гч әңг, 4-гч даалһвр

5-гч тойгта автобусар «Иньгллт» паркин зогсал күртл йовтн. Цааранднь хаалһин зааврас барун тал эргтн. Тана өмн көк киоск үзгдх. Киоски нард паркин һазр эклҗәнә.

5-гч төр, 5-гч әңг, 3-гч даалһвр

Би эгчтән шур, сиик, бүс хулдҗ авбув. Күүкд улсин байрин өдрлә белглнәв. Дакад болхла, би бамб цецгәс зурв. Эн белгт мини эгч йир байрлх.

5-гч төр, 6-гч әңг, 4-гч даалһвр

Мини эмгнә нерн Киштә. Эн сәәхн юмнд дурта. Би делгүрәс сәәхн альчур болн эрәтә ааһ хулдҗ авбув. Эмгм байрлх.

5-гч төр, 10-гч әңг (соңслһн)

Элст балһсн.

Элст – Хальмг Таңһчин хотл балһсн. Элст бичкн, сәәхн, ноһан, ке балһсн. Эн мини дурта балһсн, юңгад гихлә би энд бәәнәв. Мини нерн Һәрә. Би хойрдгч класст сурнав. Мини бүл бас энд бәәнә.

Элстд дала шин гермүд бәәнә. Балһснд арвн микрорайон бәәнә. Микрорайон болһн эврә дүрстә. Балһснд олн ончта орм бәәнә. Юрий Клыковин нертә уульнцд өндр хурл зогсҗана. Балһсна захд шатрин бәәшң холас үзгднә. Цутхлң болһнд олн бумб зогсҗана. Б.Б.Городовиковин, Җаңһрин, А.С.Пушкина болн нань чигн. Мана балһсн – теегин кеермҗ.

6-гч төр, 2-гч әңг, 3-гч даалһвр

Сән өдрлә мадн теегт һарувидн. Теегт мадн классарн һарувидн. Өдрин дуусн олн зүсн наад наадувидн. Күүкд шар, улан, цаһан, оошг цецгәс цуглулв. Эн цецгәс мана кичәлд кергтә болх. Цецгәс олар таслхм биш. Көвүд футбол наадв. Өлзәт ноһан дотр шовуна үр олҗ авб. Шовуна үр дотр һурвн һууҗмл бәәҗ. Зәрм көвүд мөрәр довтлв. Би мөрнәс әәдгов. Намаг аавм мөрәр довтлдг дасхла. Үдин хотан мадн ноһан деер идүвидн. Багш һал деер халун цә чанв. Герлә Өлзәт хойр цә уусн уга. Эдн тарвс идв.

180

6-гч төр, 3-гч әңг, 5-гч даалһвр

Чон чидлтә, һазр малтх. Арсң залху, цецгә услх. Тула эрдмтә, цугтаднь нөкд болх. Арат мектә, шовуна гер кех. Гөрәсн хурдн, модд цаһалһх. Зара көдлмшч, тәрә услх.

6-гч төр, 5-гч әңг, 4-гч даалһвр:

Эн җил чон болн би Көк теңгст амрхар бəəнəвидн. Сочи балһс орхар седҗəнəвидн. Автобусар йовхувидн. Көк теңгст мадн өөмхүвидн. Би оңһцар усчлнав. Чон заһс бəрх. Хойр долан хонгт амрхар седҗəнəвидн.

6-гч төр, 6-гч әңг, 6-гч даалһвр

Давсн җил би ачтаһан Аһш балһс орлав. Аһш балһсн Иҗл һолын эрг деер бәәнә. Мадн ачтаһан кермәр усчвдн. Амрлһндан заһс бәрүвидн. Балһсн болһнд экскурьсд одувидн. Зург цокҗ авбувидн. Олн белг хулдҗ авбувидн.

6-гч төр, 6-гч әңг (немр даалһвр)

Интервью: Давсн җиллə би Африкд одлав. Йир соньн һазр. Би эврəннь нохатаһан йовлав. Мини нохан нерн Барг. Эн ухата ноха. Мини сəн үр. Мадн аһарин кермəр йовлавидн. Африкд дала аңгуд үзүвидн.

181

ТОЛЬ

I. 1-гч төр «Зун күүнә чирә үзхәр, нег күүнә нер сур».

1-гч әңг: 1-ый урок

амрлһн отдых/каникулы гөрәсн сайгак

амрх отдыхать зурмн суслик

ачта заслуженный күклдә кукла

бичәч писатель күрн хорек

зәңгллһн сообщение мөрн лошадь

зуульчллһн путешествие наадһа игрушка

зург картина темән верблюд

күүндвр беседа туула заяц

Медрлин өдр День Знаний ут длинный

номт ученый хуучн старый

сонин газета шин новый

теңгс море ялмн тушканчик

түрүн первый

үүдәх создавать 6-гч кичәл: 6-ой урок:

авдр сундук

2-гч кичәл: 2-ой урок белглх дарить

Әрәсә Россия илвтә волшебный

делснә развевается муурх устать

диилвр победа соньн юмн интересная вещь

Залврин Гер Дом Правительства төлә ради

кедү? сколько?

кедүтә? сколько лет? 7-гч кичәл: 7-ой урок:

кедүдгч? который? ә звук

сүлд герб дуута звонкий

туг флаг дүлә глухой

өңг цвет җөөлн мягкий

үзг буква

3-гч кичәл: 3-ый урок: хадвр үзг согласная буква

бүл/өрк-бүл семья хату твердый

һарсн өдр день рождения хувах делить

зог хобби эгшг үзг гласная буква

домбр цокх играть на домбре

дурго нелюбимый 8-гч кичәл: 8-ой урок:

дурта любимый авъяс обычаи

арчх вытерать

4-гч кичәл: 4-ый урок: бальчг грязь

авч ирв принес батхн муха

бичкдүд малыши һооҗх литься

гүүлгҗәнә катается һундх обижаться

һәрәдҗәнә прыгает зовх переживать

давшчана подниматься модн гер деревянный дом

йовулҗана водит медәтә улс пожилые люди

үр (үүрмүд) друг (друзья) нульмсн слезы

өвсн сено/трава

182

5-гч кичәл: 5-ый урок: өрүн утро

арат лиса саах доить

ахр короткий сө ночь

бичкн маленький ташх прихлопнуть

тедүкнд в стороне дорва рюкзак

теҗәл пропитание дөрвлҗн квадратный

тоох угощать завср перемена

терз окно зусн клей

уһах мыть кичәл урок

үкр корова кимзә линейка

хааһул занавески нөкд помощь

хулхач вор дегтрин саң библиотека

цандг лужа сандл стул

шалвр брюки/штаны сарул светлый

шуңһрцг штанина седкүл журнал

яман коза тууль сказка

харанда карандаш

9-гч кичәл: 9-ый урок: хәәч ножницы

бичкн маленький хәәрцг пенал

гүүлгҗәнә кататься хора комната

дүр образ хуучн старый

медрл знания цаасн бумага

мектә хитрый церд мел

наачана играет чолун камень

олмһа находчивый шин новый

сурһульч ученик шир краска

таньлдлһн знакомство ширә стол

тууль сказка ширәлң столовая

шивҗәнә бросает эклц начало

ухата умный эмч врач

шин новый

шогч веселый 2-гч кичәл: 2-ой урок:

эгч сестра һурвлҗн треугольный

күрң коричневый

10-гч кичәл: 10-ый урок: ноһан зеленый

амн-үгин зөөр устное народное творчество самбр доска

ачта заслуженный терз окно

балһсн город төгрг круглый

долан өдр неделя үкүг шкаф

кичәл урок утулң прямоугольный

номт ученый үүдн дверь

теңгс море хааһул занавески

шатр шахматы цаһан белый

шар желтый

II-гч әңг «Сурһуль – ухани булг».

1-гч кичәл: 1-ый урок: 3-гч кичәл: 3-ий урок:

биир кисточка һаруд огород

биллүр ластик деевр крыша

бичүр ручка заман кухня

183

булг родник көк синий

һардач руководитель орс келн русский язык

давхр этаж талвң площадь

даалһвр задание улан красный

дегтр книга урһа модд деревья

девтр тетрадь цецгәс цветы

диг-даран распорядок эсв математика

4-гч кичәл: 4-ый урок: 9-ч кичәл: 9-ый урок:

билгтә талантливый баатр богатырь

бичг письмо иньгч дружелюбный

һарин урн урок труда үннч честный

зург рисунок/картина олмһа находчивый

зурлһн рисование орн-нутг страна

көгҗм музыка тиньгр спокойный

өдрлг дневник цецн мудрый

сурһульч ученик

тууҗ история 10-гч кичәл: 10-ый урок:

умщлһн чтение ард позади

үр друг өөр около

шатр шахматы то число

шунмһа прилежный тоолх считать

5-гч кичәл: 5-ый урок: III-гч әңг «Садта күн – салата модн»

арчна вытерает 1-гч кичәл: 1-ый урок:

белднә готовит байр праздник

дөрлднә соревнуется Басң өдр пятница

күүнднә разговаривает белг подарок

наадна играет бичг письмо

умшна читает бичнә пишет

услна поливает бүл семья

ууна пьет һаһа тетя

хәм сурһульч одноклассник һольшг воспитанный

дурлх любить

6-гч кичәл: 6-ой урок: залач водитель

баахн молодой зәңгч журналист

бичкн маленький зөрмг смелый

залху ленивый зурач художник

мөшкәч любопытный ирх җил будущий год

ут длинный йовулх отправить

үкр корова көдлмш работа

сахл усы көдлмшч рабочий

яман коза нидн җил прошлый год

тосх встречать

8-гч кичәл: 8-ой урок: урч мастеровой

альчур платок хәрүлх пасти/отправить

гергн жена хөөч чабан

гөлм невод хулдач продавец

заһсн рыба шинҗләч исследователь

184

заһсч рыбак шудрмг шустрый

залу мужчина элнцг эцк прадед

зулх убегать эмч врач

келвр рассказ эн җил настоящий год

мектә хитрый

туһл теленок 2-гч кичәл: 2-ой урок:

утх нож бодм мячик

ховдг ненасытный дасх учить

хувцн одежда кех делать

шарна жарит керчх резать

күндх разговаривать

өргх поднимать һахуль удочка

наадх играть һол речка

соңсх слушать һууҗмл цыпленок

умшх читать җид пика

чанх варить илүр утюг

йорал дно

3-гч кичәл: 3-ий урок: ла свеча

беелә варежки матьхр кривой

бүшмүд платье модьрун грубый

һосн сапоги патьр квартира

девл шуба таньл знакомый

деер сверху теңгр небо

дор снизу уутьхн узкий

дотр внутри үүлн туча

зәңллһн сообщение үзг буква

киилг рубашка үр друг

махла шапка хаалһ дорога

сөөкә туфли хаяр огурец

түндгтә орн диван хург собрание

хора комната шаһа альчик

цә чай шам лампа

шаһавч носки

шалвр брюки 8-гч кичәл: 8-ой урок:

эврә собственный алтн золото

алдх выронить

4-гч кичәл: 4-ый урок: ац ветка

өдр день әмтн народ

җил год буульх хвалить

сар месяц ишкдл шаг

керә ворона

5-гч кичәл: 5-ый урок: лит календарь

Босх вставать медәтнр старики

Һу дыня мөргх молиться

Һәрәдх прыгать нисх летать

идх кушать сарсхр растянувшийся

йовх идти секх открывать

мөлкх ползти үзх видеть

өмсх одевать цаяха рак

185

самлх расчесывать шарлҗн бурьян

серх просыпаться ширдх красит

уух пить шүүрх хватать

усчх плавать

харвх сторожить 9-гч кичәл: 9-ый урок:

шивх бросать гүүлһн бега

шулун быстрый догшн свирепый

марһан конкурс

7-гч кичәл: 7-ой урок: хурдн быстрый

алх молоток эзлх занять

ә звук

әмн душа 10-гч кичәл: 10-ый урок:

богшурһа воробей өмскх надевать

боть том өмскүл дарение

үмсх целовать

IV-гч әңг «Кү күндлхлә - кишг ирдг»

1-гч кичәл: 1-ый урок:

ааһ-савин үкүг сервант немх добавить

асхн вечер нигтрх раскатывать

буһш ваза тәвх положить

герлвч светильник кех делать

кевс ковер шарх жарить

киитрүл холодильник

маралҗн палас 5-гч кичәл: 5-ый урок:

маштг ширә журнальный стол аңһүч охотник

нүрздг зеркало малч животновод

өдрин даран распорядок дня тосхач строитель

өлг-эд имущество эдл-ахун көдләч работник с/х

өрүн утро

өрүн үд время до обеда 7-гч кичәл: 7-ой урок:

сө ночь залһлдата связанный

тохавчта сандл кресло зәңг предложение

төгсх закончиться зәңгин мөч член предложения

үд обед зүүцл үг словосочетания

үдин хөөн после обеда сургч вопросительный

хувцна үкүг платяной шкаф тууҗлгч повествовательный

эклх начинаться хәәкргч восклицательный

2-гч кичәл: 2-ой урок: 8-гч кичәл: 8-ой урок:

ааһ чашка амтн вкус

арчх вытерать ахулх убирать

зембл корзина әгр засохший

кенчр тряпка баһасн смолоду

кех делать гекнә кивает

нөкд помощник күлг конь/лошадь

одх пойти нүүлһн переезд

савг совок уйх шить

сәврдх подметать унһн жеребенок

186

сәвүр веник халцха лысый

серә вилка

сузг сетка 10-гч кичәл: 10ый урок:

суулһ ведро козлдур очки

уһах мыть хустг спички

услх поливать шатах зажечь/поджечь

унтх спать

ухр ложка V-гч әңг: «Төрсн һазр – төрскн һазр»

хәәсн чугунок 1-гч кичәл: 1-ый урок:

цеврлх чистить керг дело

шаңһ поварешка нууц секрет

шин бүүр новоселье оньган өгтн внимание

талвң площадь

3-гч кичәл: 3-ый урок:

Белдх готовить 2-гч кичәл: 2-ой урок:

Буслһх кипятить мартшго не забудет

Зорх строгать зогсал остановка

нилч влияние үкж одна умер

селән село чаңһар громко

төмр хаалһ железная дорога шиидх решать

үүрлх дружить эв мир

хайг адрес эрклү

эмнлһнә гер больница

9-гч кичәл: 9-ый урок:

3-гч кичәл: 3-ый урок: бичә март не забудь

ацана машин грузовик хаалһ һатлх перейти дорогу

һал машин паровоз цутхлң площадь

көлгн транспорт

күртл до 10-гч кичәл: 10-ый урок:

күрх саната думает доехать ширдг циновка

мөртә күн всадник шүрүн жесткий

төгә велосипед

цан санки

гиигн машин легковая VI-гч әңг «Һар көндрхлә, амн көндрдг»

1-гч кичәл: 1-ый урок:

4-гч кичәл: 4-ый урок: ахр короткий

ө-шуһу модн лес беелә варежки

хаалһин завр указатели будн туман

һосн сапоги

5-гч кичәл: 5-ый урок: йиртмҗ природа

селвлцх советоваться кеер в степи

ю санҗанат что вы думаете күзүвч шарф

цугтан все

7-гч кичәл: 7-ой урок: халулх греть

әдл одинаковые

дөрлдән соревнование 3-гч кичәл: 3-ой урок:

үг слово малтх копать

үгин тогтац состав слова тәрх сажать

187

үгин чинр значение слова

үүлдвр глагол 4-гч кичәл: 4-ый урок:

хойр баг две группы алх молоток

хөөт үг послесловие зер-зев инструменты

хүв частица көрә пила

көрәдх пилить

8-гч кичәл: 8-ой урок: күрз лопата

әәмтхә трусливый малтх копать

буудя зерно мааҗур грабли

девсх пинать овалх сгребать в кучу

дегц одновременно сүк топор

деесн веревка хаҗ коса

делкә мир хадасн гвоздь

зан слон хадх прибивать

ирвсг тигр чавчх рубить

келән балдах вывалить язык

күч-көлсчнр трудящиеся 5-гч кичәл: 5-ый урок:

наад бәрх дразнить бәрх держать

ноосн шерсть гүн глубокий

нүүрсн уголь һааһх любоваться

хуурх заһсн рыба

наршлх загорать хураңһу сборник

оңһц лодка эргх поварачиваться

өргн широкий

өөмх плавать

седх хотеть

теңгс море

усчх плавать

элсн песок

шивә башня

6-гч кичәл: 6-ой урок:

давсн җил прошлый год

зуна амрлһн летние каникулы

7-гч кичәл: 7-ой урок:

даалһвр задание

8-гч кичәл: 8-ой урок:

бу слезь/ружье

бирд бес

һуй ляжка

зальврх молиться

зовлң горе

зөөх возить

зүүдн сон

көөх догонять

күмн человек

күцх догнать

мартх забыть

188

меклә лягушка

нәр-наадн праздник

нилх грудной

өөлх обидиться

туңгрцг кошелек

үүрх нести на себе

ханлт благодарность

хәәх искать

холл биш невдалеке

царцаха стрекоза

шиидвр решение

шорһлҗн муровей

шоодх ругать

9-гч кичәл: 9-ый урок:

довтлх скакать

өлгх повесить

10-гч кичәл: 10-ый урок:

барун правый

зүн левый

золһлһн навещать/проведывать больного

189

Баклана Галина, Корнуса Бося

ҮЙНР

хальмг келнә дегтр

2-гч келн-улсин класс

Хальмг Таңһчин сурһулин,

сойлын болн номин Министерств

барлхд зөв өгв.

Элст

2011

(187 халх)