Тін жасушалары

Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті

Молекулярлық биология және медициналық генетика кафедрасы

СӨЖ

Тақырыбы:«Тін жасушалары. Медициналық белгілері»

Орындаған: Құралбеков С.Ғ.

Қабылдаған:Есилбекова Б.Т.

ҚАРАҒАНДЫ 2015

Жоспар:

• Кіріспе

• Негізгі бөлім

Нейральды ет тіні

Нейрология

Нерв талшықтары

Дәнекер тіні

• Қорытынды

• Пайдаланылған әдебиеттер

Тін (лат. textus, грек. hіstos), биологияда – адам мен жануар организмінде болатын, шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі ұқсас жасушалар жүйесі. Тіннің құрамына клетка тіршілігі өнімдері – жасушааралық заттар мен құрылымдар да кіреді.

Тін біржасуша жануарларда ғана болмайды. Губкаларда да тін толық жіктелмеген. Ішек қуыстылардан бастап тін айқын жіктелген. Тінді құрылысына және атқаратын қызметіне қарай 4 топқа (эпителий, дәнекер, бұлшық ет және жүйке) бөледі. Эпителий тіні терінің сыртқы қабатын, ішкі органдардың ішкі қабатын және организмдегі бездерді құрайды. Олардың жасушалары бір-бірімен тығыз әрі жанаса орналасып, қорғаныштық қызмет атқарады, организмде су мөлшерінің қалыпты болуын, зат алмасуды реттеуге қатысады. Дәнекер тін барлық тінді біріктіріп тұрады. Оған сүйек, шеміршек, сіңір, қан, лимфа, май және тін сұйықтығы жатады. Тығыз талшықты, шеміршекті, сүйекті, борпылдақ талшықты, т.б. болып бөлінеді, тінге мықтылық қасиет береді, сіңір мен терінің ішкі қабатын түзуге қатысып, тіректік, қоректік және тасымалдау қызметтерін атқарады.

Бұлшық ет тіні организмдегі бұлшық еттерді түзіп, қимыл-қозғалыс қызметін атқарады, яғни оларға тән қасиет – жиырылғыштық. Бұлар көлденең жолақты, бірыңғай салалы және жүректің бұлшық ет тіні деп бөлінеді. Жүйке тіні нейрондар мен нейроглия жасушаларынан құралады. Оларға тән қасиет – қозғыштығы және қозу өткізгіштігі болып саналады. Бұл тін организмдегі барлық органдарды өзара және оларды қоршаған ортамен байланыстырып тұрады. Тіндердің әрбір тобының дамуы (қ. Гистогенез) бірте-бірте бастапқы жасушалардың бөлінуінен қалыптасады. Кейде ересек организмдерде де регенерация процесі арқылы қалпына келеді. Кез келген органның құрамында тіннің барлық тобы кездеседі. Дегенмен бір органда бір тін тобы басым болады. Тіндер қоректену және үйлесімді қызмет атқару кезінде бір-бірімен тығыз байланысады. Әсіресе бұлшық ет пен жүйке тінінің байланысы айқын байқалады. Тін топтары бірігіп, белгілі бір органды құрайды. Ал тін құрамындағы жасушалар өзара бірігіп, органдарда құрылымдық әрі қызметтік бірліктерді құрайды. Мысалы, бүйректегі – нефрондар, өкпедегі – ацинустар, т.б. Тәжірибелік жағдайдағы зерттеулер барысында тіндерді организмнен тыс ортада қолдан өсіруге де болады. Адам мен жануарлар тіндерін гистология ғылымы зерттейді. өсімдіктердегі тінді ұлпа деп атайды

Бұлшық ет тіні

НЕЙРАЛЬДІ ЕТ ТІНІ

Көз алмасының  ішкі қабырғасының құрамындағы нерв тінінен дамыған миоциттер. Миоциттердің денесі нұрлы қабық эпителиінің  астында орналасқан. Бұл миоциттердің өсінділері нұрлы қабыққа бағытталған, құрамында жиырылғыш аппараттары болады. Өсінділерінің бағытына байланысты бұлар көздің қарашығына қарай перпендикуляр немесе параллель бағытталғандықтан көз қарашығының кенейтіп немесе тарылтатын, миоциттер тобын түзеді.

Нерв  тіні арнайы қызметтерді атқаратын: тітіркендіргіштікті қабылдап, қозадыда, нерв импульсін тугызып, оны өткізуді қамтамасыз ететін, бір-бірімен байланысты нерв жасушалары немесе нейрондары мен нейроглияның жиынтыгы. Нейроглия нерв тінінің қосымша аппараты болып саналады да маңызды кызмет атқарады. Бул тін барлық тіндермен мүшелердің реттелеуін, олардың агзадагы және қоршаган ортамен байланысын қамтамасыз ететін нерв жүйесінің мушелерінің қүрылысының негізі болып саналады.

Нерв тіні эктодермадан дамиды. ¥рықтың дорсальді жағындағы  эктодермаалғашқыда қалындап - нерв пластинкасына, одан кейін нластин-"каның екі шеті көтеріліп ортасы науа тәрізді майысып, ең сонында бұл шет-тері дорсальді эктодермадан үзіліп, ұштары бір - бірімен жалғасып,_тері_ эктодермасынан бөлінеді. Осыдан нерізтүтігі пайда болады»-Нерв түтігі ' эмбриогенездің алғашқы сатысындалщп^сатарлы нейрбэтшелий жасуша-ларынан тұрады. Бұларды еентрикулярлы жасушалардеп атайды. Пішіндері цилиндр тәрізді болып келеді. Бүл жасушалардың біразы дифференция-цияланып нейроциттерге, ал біразы глияльді жасушаларға айналады. Глияльді жасушаларға жататындар: Зцендимоциттер цогроцштмен годендрациттер болып табылады. Сонымен нерв тіншің құрамында екі компоненті болады. Опгтрвжасушалары мен нейроглия. Нерв жасуша-ларының немесе нейрондардың ерекшеліктері - тітіркендіргішті қабылдап, қозады да, тітіркену энергиясын нерв импульсына айналдырып, оны әрі қарай орталыққа өткізу процесін қамтамасыз етеді. Ал, нерв тінінің қосымща аппараты болып еанадады: тройкалык, секреторлы және еттері аткарады. Нерв тінінің ең негізгі

1-нейрон  денесі; 2-біліктілік  цилиндр; 3-миелинді  к.абыц кесіндісі; 4-нейролеммоциттің  ядросы, 5-миелинді  кабыц; 6-жолақ сызыц; 7-Рашье  аралыгы; 8-нерв талшыгы; 9-қозгалтқыш  нерв ушы; 10- Осмий  қышқылы мен боялган  нерв талшыгы.

қызметі - ішкі және сыртқы ортадан өндеу. Сонымен қатар организмнің тіндері мен мүшелерін бір -бірімен байланыстырып олардың қызметінреттеу болып табьшады.

Нерв  жасушалары. Нерв жасушалары немесе нейроциттер (нейрондар) өсінділі тармақталған, мөлшері 4-130 мкм-дей. Нерв жасушалары нейрон-дардың денесі одан тараған өсінділері біреу немесе бірнеше болулары мүмкін. Өсінділерінің санына байланысты, нейрондардың бірнеше түрлерін ажырытады. Егер нейрондардвд денесінен кептеген есінділер дьжса, онда мүндай нейронды –ултиполярлы  өсінділердің біреуі міндетті түрде аксон, ал қалғандары дендриттер болып келеді. Аксон үзын, ал дендриттер  тармақталған қысқа өсінділері. Бүлардан басқа псевдоуниполярлы (жалған бір өсінділі) деген нейрондар да кездеседі. Мүндай нейронның денесінен бір өсінді шығып, кейін екіге бөлінеді, оның бірі - аксон, ал екіншісі- дендрит (мысалы, жүлын түйінінде) пішіні «Т» -тәрізді болып келген. (33-сурет).

Нейрондардың  тағы бір түрі шполяр немесе бір өсінділісі - бүл нейробласттар эмбриогенездік даму кезеңінде болады. Нейрондардың денесінде екіөсінділері - бірі аксон, екіншісі дендрит — бұл биполярлы нейрондар, біріншілік сезу мүшелерінің қүрамында болады. Адам ағзасындағы (нерв жүйесінде) нейрондардан шығатын өсінділердің үзындығы әр түрлі, бірнеше микроннан (мкм-ден) 1-1,5 метрге дейін жетеді.

Нейрондардың  мөлшері мен пішіні де сан алуан. Нейрондардың ең ұсақ, майдасының а=4-6 мкм, ал ірісінің д=І20-140 мкм-дей болады. Ең ірі нейрондар  ми кыртысының сүр затындағы Бэц  жасушалары. Нейрондардың пішіндері: себет, жүлдыз тәріздес, алмүрт пішіндес, пирамидальді және дән тәріздес болып келеді.

Адам организмінде нейрон есінділеріңің үзындьлғы  әртүрлі, бірнеше микроннан (мкм-ден) 1-1,5 метрге дейін жетеді. Ал нейрондардың мелшері де әртүрлі, ең майдасы 4-6 мкм, ал ең ірісі 120-130 мкм - дей Бец жасушалары ми кыртысының сүр затында кездеседі. Нейрондардың пішіні де сан алуан болып келеді: корзина тәрізді, пирамидальді, алмүрт пішінді, жүлдыз тәрізді т.б.

.Нейрондар  атқаратынкызметіне қарайрецепторлы  болып бөлінеді.Ішкі және сырткьі орталық әсерін қабылдайды. Алсоциативті немесе кыстырма нейрондар нерв жасушаларын бірімен бірін байланыстырады.Эффекторлы нейрондар-жүмысшы мүшелерге, олардың тіндеріне тітіркендіргіш реакциясын нерв импульсіне айналдырып жіберіп отырады.

Нейрондардың  ядросы. Адамда нейрондар көбінесе бір ядролы болып келеді. Көп ядрольГнейрондар болмайды, болса оте аз кездеседі. Мүндай нейрондар вегетатйвті нерв жүйесін түйіндерінде және қуьіқ асты безінде, жатырдың мойын бөлігінде кеп ядролы нейрондар кездеседі (ядролар 10-15-тен ). Ядролардың пішіні дөңгелек қүрамында, 1-2 ядрошығы болады. Егер нейрондардың қызметі жоғары деңгейде болса, ядродағы ядрошығы-ңың саны көбейеді.

Нейрондардың  цитоплазмасы. Нейрондардың цитоплазмасында көп-теген органеллалар бар. Оларға: эндоплазмалықтор, рибосомалар, митохон-дриялар, Гольджи комплексі, жасуша орталығы лизосомалар, нейротубулалар мен нейрофиломенттер өте көп. Ал, нейрондардыд плазмолеммасының

113

ерекшелігі - қозу процесін өткізуі болып саналады (тітіркенеді). Плазмолёммасыныөткізуі. Бұл процес мембрананың ішкі бетінің оңға (+) зарядталуын қамтамасыз етеді. Ал бүл болса К⁺(калийдің ионынын) сыртқа шығаруға әсерін тигізіп, нерв импульсін тез өткізуді қамтамасыз етеді. Нейрондарды арнайы бояулармен бояғанда цитоплазмасындаазофильдібоялған түйіршіктер керінеді.  Мұндай түйіршіктер нейрондар денесі мен дендриттерінде болады, ал аксондарында болмайды. Хроматофильді түйіршіктері рибонуклеопротеидтер болып саналады. Электронды микроскопиялық зертеулерде бүлар түйіршікті эндоплазмалық тордың түтікше каналдары екені анықталды. Қызметі белсенді нейрондарда бүл түйіршіктер болады. Мысалы: мүнда синтетика-лық процестері жоғары болса, соғүрлым эндоплазмальж тордын саны көп болады. Әсіресе белок синтезі нейрондарда өте жоғары. Нейрондағы базо-фильді түйіршіктерді- Ниссель заты деп те атайды.Нейрондардың цитоплазмасында болатын нейрофибриллалар -жіңішке жіпшелер. Күміс түзымен (А^0₃) бояғанда нейрондар цитоплазмасында бүлар қара түске боялған. Бүлар нейрондардың денесінде (перекарионында) тығыз тор тәрізді болып орналасса, ал дендрит пен аксон талшықтарында параллель жатады. Нейрофибриллалар диаметрі 6-10 нм нерофиламенттермен диаметрі 20-30 нм нейротүтікшелерден (нейротубул) түрады. Бүлардың күрамында рет -ретімен орналасқан белок молекулалары болады. Олар нейрондардағы ең қозғалмалы жүйе, белоктардың синтезіне қатысады. Аксондарда тәулігіне 1-3 нм жылдамдықпен белок синтезінің ағыны нейрон денесінен (перекорионынан) өсіндісінің терминалъдіүшына өтеді. Мүны өте жай белок ағыны дейді (медленный ток), ал синапстарда сағатыҢа 5-10 метрге ететін белок синтезінің ағьгаы байқалады (тез ағын). Нейрондарда ретгроградты ағында болады (нейрон есіндісінен денесіне бағытталған белок синтезінің ағыны).

' Сезімтал нейрондар. Нейрондардың дендриттері тіндермен байланысып тітіркеніп, қозады да қозу реакциясын аксондары. аркылы кыстырма не қозғалткыш нейрондарға береді. Сезімтал нейрондар көбінесе жалған бір есінділі (псевдоуниполярлы) болуы да мүмкін.

Дендриттері сезштал нейрондардан импульсті қабьшдап, қабылдаған им-пульті аксоны арқылы қозғалткыш немесе тағы бір қыстырма нейрондарға беруі мүмкін, ал бұл болса бүкіл жүйке жүйесінінің құрамында болады.  Құрамында -мультипсмырлы нейрондары бар, нерв импудъсін аксондары арқылы ет тініне.ондағы қозғалтқыш нейронның аксонына, одан әрі аксонның козғалтқыш нерв ұпына өткізеді. Көлденең жолақ бұлшық ет тінінің құрамына келетін козғалтқыш жолдардың нейрондары жұлыннын алдыңғы мүйізінің құрамындағы ядроларында және бас миының бағанасындағы қозғалтқыш ядроларында жатады. Ал, біріңғай салалы ет тіндеріндегі қозғалтқыш жолдардың нейрондары вегетативтік түйіндерде болады. Нерв жасушалары мен олардың талшықтарыарасында байланыс немесе контактыны тоғысу дейді. Нейрондардың жалғасатын синаптикалық бетінде беткейлері өте жіңішке қуыстар аркьшы іске асады. Мөлшері 20 нм-дей болып келеді. Синапстардың бірнеше түрлері болады. Оларға аксон-аксональді, аксон-соматикалык, аксон-дендритті т.б. жатады.

 Нейроңдардыңкебіөзіненбиологиялықбелсенді гормондар синтездеп шығаруға қабілетті. Мұндай нейрондарды нейросекреторлы нейрондар дейді. Бұларға бас миының гипоталамус бөлігіндегі нейросекреторлы нейрондар жатады. Бүл нейрондардың ерекшеліктеріне; өте ірі нейрондар, хромотофильді субстанциясы көбінесе нейрондар денёсінің шетінде орналасады, нейрондардың денесінде және аксондарда әртүрлі келемде көрінетін нейросекреттері болады. Бұл секреттердің (түйіршіктердің) құрамында белоктар, липидтер мен полисахариттері болады. Нейрондарда синтезделген секрет немесе гормондар қанға не мидың сұйық затына бөлінеді де, нейрогуморальді қызмет атқарады.

НЕЙРОГЛИЯ

Нейррглия (пеиго§Ііа). Ңейроглия-нерв тінінде сан алуан қызмет атқаратын нерв тінінің аралық заты. Нейроглияның жасушаларыұлкен екі топқа бөленеді. Олар: глиоггиттер_немесе макрогліія және микроглия. Макроглияга жататындар:эпендимоглия, астроглия және олигодендроглия. Эпендимоглия жүлын өзегі (каналы) мен бас миы қарыншаларының ішкі қабырғасын тыстайды. Жасушалары эпендимоциттер. Эпендимоциттердің жұлын өзегі ішіне қараған бетінде көптеген кірпікшелері болады. Олар жүлын сүйығын жылжытуға өзінің қимылы арқылы қолайлы жағдай жасайды. Ал, базальді жағьшда миға бағытталған үзын өсіндісі болады. Бүл өсіндісі мида миханикалық және шектеушілік қызмет атқарады. Көптеген эпенди-моциттер секреторлы қызмет атқарады. Олар қанға және ми қарыншаларына активті (белсенді) заттарды бөледі. Эпеңдимоциттердің пішіні куб тәрізді.

Астроглия. Астроглия орталық жүйке жүйесінде тіректік аппарат болып

115

саналады. Жасушалары майда көп есінділі астроциттер. Астроциттердің екі түрі бар. Олар: протоплазмалы және талшықты астроциттер  болып бөлі-неді. Протоплазмалы астроциттер  мидың сұр затында орналасады. Денесі-нен көптеген тармақталған қысқа  өсінділер шығады, цитоплазмасында  эндоплазмалық тор, бос рибосомалар, көптеген митохондриялары болады. Бүлардың мидағы атқаратын қызметі шектеушілік (миды бөліктерге бөледі) және трофикалық Талшықты астроциттер мидың ақ затының  қүрамында орналасып, тіректік қызмет атқарады. Олмгоденд^оглмя-жасушалары олгидендроциттер. Нейроглияның құрамындағы  саны жағынан ең көбі. Орталық және шеткі жүйке жүйесінің қүрамындағы  нейрондар мен нерв талшықтарынын  сыртын қоршайды. Нерв жүйесінде трофикалық қызмет атқарады, зат алмасу процесіне  де қатысады. Бұларды леммоциттер  немесе Шванн жасушалары деп те атайды.

Микроглия (тісгофа), Жүйке жүйесініңмакрофагтары болып саналады. Сүйек миындағы қанның моноциттерінен дамиды. Микроглияциттер қозғалмалы. Тітіркену процесі кезінде бүлардың пішіні өзгеріп отырады. Бүндай кезде оларды дән тәрізді шарлардеп те атайды.

НЕРВ ТАЛШЫҚТАРЫ

Ңейрон өсіңділері - нерв талшықтары болып саналады. Олардың  сыртын глиальді қабық қоршап тұрады. Бұл қабықты құрайтын олигодендроциттер. Нерв жүйесінің қүрамьшдағы нерв талшықтары қүрылысы жағьгаан екі топқа  бөлінеді. Бүлар нейрондардан шыққан өсінділер, қүрамындағы білік цилиндрі глиальді қабықпен қоршалған. Сыртқы қабығы олигодендроцитгер  немесе нейролеммациттер.

_ Миелинсіз талшықтар. Бүл талпықтар.көбінесе вегетативтік жүйке жүйесіндеболады Миелинсізталшықтардыңсьфтынолигодендроциттердің цитоплазмасы қоршайды, қабықтың белгілі бір жерінде олардың ядролары да көрінеді. Миелинсіз талшықтардың құрамында 10-20-ға дейін біліктік цилиндрлері болады. Талшықтардың мүндай түрлерін кабель типтес талшықтар дейді. Біліктік цилиндрлерінің олигодендроциттердің мембранасына ілінген жерін екі қабатты. Жасушаның осы мембранасын (плазмолеммасын) мезаксон дейді.

Миелинді  талшъііутар. Нерв талшықтарының бүл түрі орталық жәнешеткі жүйесініңқұрамындакездеседі. Миелинсізгеқарағанда бұларжуандау  келеді. Көлденен кесіндісіндегі диаметрі - 1-2 мкм болады. Миелинді талшықтардын сырты нейролеммоциттермен қоршалады, бірақ бүл талшықтардың біліктік цилиндрі біреу. Біліктік цилиндрдің сырты екі  қабатты қабықпен қоршалған: ішкі - қалың қабаты миелинді, ал сыртқы қабаты жұқа нейролеммоциттердің ядросымен цитоплазмасы -немесе нейролемма . Миелинді қабығының қүрамында липидтер болады, сондықтан миелинді талпықты осмий қышқылымен өңдегенде бұл қабығы қара түспен боялады. Миелинді қабығының ерекшелігі миелинді қабығыньщ кейбір жерінде осмиймен боялмайтын, кертік сызықтары болады (іпсізига тіеііпі - насечка миелина). Екінші ерекшелігі миелинді қабығының белгілі бір аралығында қабықтың үзіліп отыратын бөліктері де кездеседі. .  Екі леммоциттің жалғасқан жері болып табылады. Бүл талпықтарда мезаксонекі қабатты леммоцит жасушаларының плазмолеммасы. Осы мезаксон талшықтың біліктік цилиндрін бірнеше рет орап алып, ішкі миелинді қабықты құрайды. Электронды микроскопиялық зерттеулерде бұл орам анық түсті дм 8-12 нм липидті қабат. Сыртқы қабат миелинді талшықтың нейролеммасы - осмий қышқылымен өңделмейді (ашық түсті). Біліктік цилиндр нерв талшығьшың нейроплазмасы - болып саналады, құрамында нейрофиламенттер мен нейротубулалары барады.

Миелинді талшықтар  нерв импульсін тез еткізеді 5-120 м/сек, ал миелинсізі баяу өткізеді 1-2м/сек.

Нерв ұштары. Нерв талпықтарының ең соңғы терминальді бөлігін -нерв үштары дейді. Атқаратьш қызметіне байланысты нерв үштары үш топқа бөлінеді. эффекторлы, рецепторлы (сезімтал) және соңғы бөліктері болып бөлінеді. Соңғы бөліктері нейрон аралық контакт - синапстар. 

35-сурет. Миелинді нерв талнығының  құрылыс үлгісі

А-миелинді талшықтың көлденең кесіндісі Робертсонныц үлгісі бойынша Б-қүрылысының  үлгісі. 1-нейролемоциттің  көшірмесі мезаксон; 2-аксон; 3-жолақ  сызыгы; 4-саусақ тәрізді  байламы; 5-нейролеммациттің цитоплЪзмасы; 6-миелинді қабык; 7-нейролеммоциттің ядросы.

Эффекторлы нерв үштары. Мүндай нерв үштарының екі  түрі бар: козғалтқыш және секреторлы. Қозгалтқыш нерв ұштары,козғалтқыш нейрондардың соматикалық және вегетативтік жүйесіндегі ең соңғы аппараты болып табылады. Бүдардың қатысуымен нерв импульсі жүмыс-пы мүшелерге таралады (беріледі). Мысалы: көлденең жолақ ет тіндеріндегі нерв ұштары (іегтіпазіо пеиготизсиіагік). Бүлардың қозғалткыш талшыктары жұлынның алдыңғы мүйізінде бас миының қозғалтқыш ядроларында жатады. Миелинсіз нерв талшьщтары көлденең жолақ ет тініне еніп, мионевральді синапс түзеді. Мирневральді синапстың құрамыңда көптеген, митахондриялар мен преСинапстық көпіршіктер болады. Мүндай көпіршіктердің қүрамындағы ацетилхолин медиаторы синапстық қуысқа еніп, постсинапстық мембранадағы холинорецепторларды тітіркеңдіреді.

Дәнекер тіні

Дәнекер тіндері мезенхимадан дамыған, құрамында көптеген жасуша аралық затымен (талшықты құрылымдары мен аморфты  зат) жасушалардың дифферондар қатарынан  тұратын ішкі ортаның гоместазын сақтауға қатысатын және басқа тіндерге қарағанда аэробты тотығу процесін аз пайдаланатын, механизімнің туындылары.

Адам денесі массасының 50 пайзынан астамы  дәнекер  тіндерінен тұрады. Дәнекер тіндері мүшелерінің  стромасын, тіндер арасындағы қабыршақ – перделерін, тері дермасы мен  қаңқаны түзеді. Дәнекер тінінің функционалды мінездемесі оның құрылымдағы күрделілігімен сипатталады.

Дәнекер тінінің қызметі. Ағзада дәнекер тіндері сан алкан ққызмет атқарады- трофикалық, қорғаныс, тіректік, пластикалық, морфегенетикалық. Трофикалық қызметке айналасында орналасқан құрылымдарды қоректік затпен қамтамасыз ете отырып, зат алмасу және ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын да сақтайды. Бұл қызметті атқарудағы ең маңызды құрылымы жасуша аралық заты. Дәнекер тінінің аралық заты арқылы су, тұздар, қоректік заттардың молекулалары тасымалданады. Сондықтан жасуша аралық зат интегративті – буферлі орта болып табылады. Қорғаныс қызметі -  ағзаның механикалық әсерлерден қорғап(сүйек пен шеміршек тіні), мүшелерге сыртқы ортадан бөтен текті заттардың енуінен сақтап жасуша және гуморальді қызметке қатысады. Тіректік қызмет – пішіні құрап көптеген мүшелердің негізін түзеді. Бұл қызмет аталған тіннің коллаген және эластин талшықтарына тікелей байланысты. Жасушааралық заты қаншалықты тығыз болса, биомеханикалық қызметі соншалықты мықты болады. Пластикалық қызметі – тіршілік ету жағдайларға байланысты, сол ортаға бейімделуі немесе адаптация процесіне қатысып мүшелердің дефектісін жойып, регенерациялық қызмет атқарады. Морфологиялық қызметі – тіндердің комплексін қалыптсатыру, оның ішінде көптеген мүшелердің капсуласын, мүшенің ішіндегі стромасы болып саналатын перделерін түзіп, мүшелерге белгілі бір пішін береді.

Дәнекер тінінің жіктелуі. Жіктелуі жасуша мен жасуша аралық заттарының құрылымына, ондағы талшықтардың реттеліп орналасуына және бұларды желімдеп тұратын аморфты физико-химиялық қасиетіне байланысты жіктеледі. Дәнекер тіндері: меншікті  дәнекер тіні және қаңқалық тіндер болып жіктеледі. Қаңқалық тіндерге шеміршек, (гиалинді , эластинді және талшықты) екі сүйек тіні(фиброзды-талшықты , қабыршақты) және бұлармен қоса тіс цементі мен дентин жатады.

Дәнекер тінінің гистогенезі. Дәнекер тінінің гистогенезі эмбриоенальды және постэмбриональды болып бөлінеді. Эмбриональды кезеңде дәнекер тінінің барлық түрлері мезенхимадан дамиды. Осы үдеріс түрлі ағзалар мен жүйелерде бірдей болмайды және  де бұл эмбриогенездің түрлі кезеңдеріндегі   физиологиялық елеулілігіне  тәуелді болады.

Мезенхима дифференцировкасында өсіндіде және өсінді мүшесі сыртында топографиялық  асинхроны байқалады. Тіннің қайта  құрылуы эмбриогенез кезеңінде  апоптоз жолымен және тіннің қайта  пайда болуымен резорбианалады.

Постэмбриональды гистогенез қалыпты  физиологиялық жағдайда  өте баяу және ол тіннің гомеостазын сақтап ,  тіршілігін жойған жасушалардың орнын  жас,  аз маманданған  жасушалардың дамуы жаңалануы арқылы жүзеге асып отырады

 

Меншікті дәнекер тіні

Борпылдақ дәнекер тіні ағзада көптеген мүшелер құрамында кездеседі , оның ішінде қан мен лимфа тамырларының  сыртын қоршап көптеген мүшелердің стромасын  түзеді. Бұл тіннің құрамында жасущалар  мен жасуша аралық заты бар.

Жасушалар

Негізгі жасушалары:  фибробластар ( талшықтар түзуші жасушалар тобы),макрофагтар , тін базафильдері , адвентициальді жасушалар , май жасушалары , плазмациттер  мен қаннан келген лейкоциттер , кейде  пигментациттер кездеседі.

Фибробластар - (латыннын фибро — талшық, гректің бластос — ұрық)  жасуша аралық заттың  құрамындағы белоктарды (коллаген мен эластин) , протеогликандарды және гликопротеиндерді синтездейді . мезенхимадан дамыған жасушаларда фибробластардың дифферон қатарын түзетін:  бағаналы жасуша , жартылай бағаналы-  жасуша ізашарлары , аз маманданған , маманданған фбробластар (пісіп жетілген) , фиброциты және де миофибробластар мен  фиброкластар. Фибробластардың негізгі қызметі  негізгі заты мен ондағы талшықтарды синтездеп ,  жараланған жерді қайта қалпына келтіре отырып , ағзаға келген бөтен заттарды қоршап , сыртына капсула түзеді. Морфологиялық жағынан дифферон қатарын аз маманданған фибробластардан бастауға болады.

Аз маманданған фибробластарда аздаған өсінділері бар , дөңгелек немесе сопақша келген ядросы мен шағын ғана ядрошығы  анықталған. Цитоплазмасы базофильды , көптеген РНҚ- сы бар. Жасуша өлшемі  20-25 мкм нан аспайды .Цитоплазмасында  біраз бос рибосомалар да бар. Эндоплазмалық торы мен митохондрия толық дамымаған.  Бұл типтегі фибробластарда  белок синтезі мен секреция әлі төмен ,  бірақ бұлар митоз жолымен  белсенді түрде бөліну қасиетіне ие. 

Пісіп жетілген фибробластар көлемі ірі  болып келеді  40-50 мкм  , өте белсенді түрде қызмет атқаратын жасушалар . цитоплазмасы базафильды боялған , жақсы дамыған түйіршікті эндоплазмалық торы бар .  гольджи комплексі , митохондриялары мен лизосомалары көп . Бұлар  жасуша аралық заттардың синтезіне қатыса отырып ,  темір ионының , мыс ,  хром , аскарбин қышқылдарының  биосинтезін реттеп , коллаген синтезіне қатысады. Цитоплазмасының шеткі аймағында қалыңдығы  5-6 нм болып келген микрофиломенттер  мен белоктар актин мен миозин бар. Микрофиломенттер фибробластарға қозғалтқыштық қасиет береді  , белоктар жиырылғыштық . Фибробластар қозғалған кезде олардың көлемі   10  рет үлкейеді  .

Фиброциттер- фибробластардан дамыған  дефинитивті (ең соңғы түрі)  түрі.Пішіні жіпше тәрізді , ұзын өсінділі , аз ғана органеллалары бар , жасуша қосындысынан липидтер мен гликогеннен тұрады. Синтездік қызметі төмен.

Миофибробластар – фибробластарға ұқсас , коллаген белоктармен қоса жиырылғыш  белоктар синтездейтін жасуша. Қызметі  жағынан ет   тінінің миоциттеріне ұқсас болңанымен айырмашылықтары  да бар . Құрамында жақсы дамыған  эндоплазмалық торы бар. Қызметі  жарақаттану процесінде регенерациялық қабілеті арқылы жараны жазады. Мысалы:  жатырдың ақауын тез қайта қалпына  келтірді ( бала туғаннан кейін).

Фиброкластар фагоцитарлық қызметі өте жоғары  мүшелердің инвалюциясы кезеңінде жасуша аралық затын сорады . Жүктіліктен кейін жатырдың қалпыны келуіне ықпал етеді.

Макрофагтар(makros-үлкен , ұзын , fagos-жоямын )- бұл өте ірі , гетерогенді арнайы қызмет атқаратын ағзадағы  қорғаныс жүйесіне қатысатын жасушалар тобына жатады .  Макрофагтардың   бос ,  бекінген  және көп ядролы түрлерін ажыратады . Бос макрофагтарға борпылдақ дәнекер тінінің гистиоциттері , серозды қабықтағы макрофагтар , өкпе макрофагтары жатса , ал бекінген макрофагтарға сүйек тініндегі , сүйек кемігіндегі , көк бауырдағы , лимфа түйіндеріндегі , эпидермистегі (Лангерганс жасушалары) плацентадағы макрофагтар жатады . Макрофагтардың келесі түріне күп ядролы ең ірі жасушалар –симпласт . Бұлар бір ядролы макрофагтардың  бір –біріне қосылуынан пайда болады . Кейде эндоцитоз процессі арқылы түзіледі .

Макрофагтардың плазмалеммасында ісік жасушаларына , эритроциттерге , Т  және В лимфоциттеріне , антигендерге , гормондарға арналған арнайы рецепторлары бар . Осы арқылы олар иммундық реакцияларға қатысады . Бұлардың саны қабыну процесстеріне  байланысты көбейіп отырады . Макрофагтар  бағаналы қан жасушаларынан , оның ішіндегі промоноцитттер мен мооциттерден дамиды .

Толық жасушалар немесе үлпалық базофильдер (гепариноциттер) адам мен сүтқоректілердің борпылдақ дәнекер үлпаларында, көмекей безінде, бауырында, алқым безіңде, жатыр қабырғасында, сүт бездерінде, асқорыту жолының кілегей асты қабатында, тілде , тимуста байқалады. Осы органдарда толық жасушалар үсақ кан мен лимфа тамырларын бойлай орналасады. Бұл жасушалар антигенге қарсы антидене гамма- глобулин белогын синтездейді . Толық клеткалардың цитоплазмасында түйіршіктер болады. Олардың қүрамында қан ұюына кедергі болатын мукополисахарид гепарин болатыны анықталған. Сонымен бірге гиалурон және хондриотин күкірт қышқылдары А және С түрі және физиологиялық активті заттар — гистамин мен серотонин болады. Үлпалар зақымдалған кезде гистамин бөлінеді. Ол тамырлардың кеңеюін, бірыңғай салалы бұлшық еттердің жиырылуын туғызады және асқазан сөлінің бөлінуіне себепші болады. Жалпы саны адамның физиологиялық көңіл күйіне байланысты.