2.3 Этилацетатты экстракттағы заттарды анықтау

Екі жүйелі хроматография әдісі арқылы БСС (40:12,5:29) және 6% НАс (сірке қышқылы) жүйесіндегі еріткіштермен түрлі заттар идентификацияланды. Айқындағыш ретінде УК, NH₃, ТАК, ДзПНА қолдандық. Фитохимиялық сараптау нәтижесінде флаваноидтар және флаваноидтың гликозидтелген формасы анықталды. Анықталған заттар 3-сурет және 6-кестеде көрсетілген:

Сурет 3- Этилацетатты экстракттың екі жүйелі ҚХ- сы

Кесте 6- ЭА экстракттағы заттардың ҚХ нәтижесі

Үлгі	Зат	Rf жүйесінде		УК	NH3	ТАК
		БСС	НАс
ЭА экстракт	1	0,89	0,03	Жарық	Сары	Жасыл
	2	0,70	0,41	жарық	сары	жасыл

Жұқа қабатты хроматография әдісі арқылы 6:4 (гексан:этилацетат жүйесі) қатынаста этилацетатты экстрактқа тәжірибе жүргіздік. Айқындағыш ретінде 60%-дық H₂SO₄ қышқылындағы CeSO₄ қолдандық. Зерттеу нәтижесінде 4- суретте және 7- кестеде көрсетілгендей, флаваноидтар және сапониндер анықталды:

Сурет 4- ЭА экстракттың ЖҚХ- сы

Кесте 7- ЭА экстракттың ЖҚХ нәтижесі

Зат	Rf гексан:этилацетат жүйесінде	Түстің өзгеруі
1	0,14	Қою қызғылт
2	0,4	Қою көк
3	0,6	Жасыл
4	0,69	жасыл

2.4 Бутанолды экстрактағы заттарды анықтау

Екі жүйелі қағазды хроматография әдісі арқылы БСС (40:12,5:29) және 6% НАс (сірке қышқылы) жүйесінде, УК, NH₃, ТАК, ДзПНА айқындағыштарын қолдана отырып, бутанолды экстракт құрамындағы затты анықтадық. Нәтижесінде флаваноид анықталды. Анықталған зат 8-кесте мен 5- суретте көрсетілген:

Кесте 8- Бутанолды экстракттың ҚХ нәтижесі

Зат	Rf жүйесінде		УК	NH3	ТАК
	БСС	НАс
1	0,42	0,24	күлгін	сары	жасыл

Сурет 5- Бутанолды экстракттың екі жүйелі ҚХ- сы

2.5 Сулы қалдық құрамындағы заттарды анықтау

2.5.1 Амин қышқылдарының сандық анықталуы

Амин қышқылдарын сараптау үшін ЖЭСХ әдісі пайдаланылды. Бұл сараптау «Карло Эрбо-4200» (Италия) аминқышқыл анализаторында белгілі әдістеме бойынша өтті. Стандартты ерітіндіні ұстау уақытына байланысты сапалық және сандық сараптау жүргізілді. Нәтижесін 9- сурет пен 10- кестеден көруге болады.

Сурет 9- Zygophyllum Rosovii өсімдігінің құрамындағы ЖЭСХ арқылы анықталған амин қышқылдардың сандық мөлшері.

Кесте 10- шикізат құрамындағы аминқышқылдарының мөлшері

№	Аминқышқылдары	Сандық мөлшері, мг/100г
1	Аланин	726
2	Глицин	284
3	Лейцин	358
4	Изолейцин	375
5	Валин	236
6	Глютамат	2578
7	Треонин	203
8	Пролин	466
9	Метионин	88
10	Серин	260
11	Аспаратат	1286
12	Цистин	39
13	Оксипролин	2
14	Фенилаланин	270
15	Тирозин	296
16	Гистидин	221
17	Орнитин	2
18	Аргинин	338
19	Лизин	255
20	Триптофан	78

Табиғатта 150- ден астам аминқышқылдарының түрі кездеседі, солардың ішіндегі 20–сына жуығы ақуыз, ферменттер, дәрумендер және басқа да организм үшін қажетті органикалық қосылыстардың негізі болып табылады. Адам организміндегі аминқышқылдың жеткіліксіздігін табиғи тағаммен немесе осы қосылыстар кездесетін дәрілік заттармен орнын толтырады. Көптеген аминқышқылдары физиологиялық қасиет көрсетіп ғана қоймай, жоғары эффективті зат болып табылады.

Ең көп мөлшерде Zygophyllum rosoviі өсімдігінің жер үсті бөлігінде көп мөлшерде глютамат, аспаратат, аланин, пролин, ал аз мөлшерде оксипролин, орнитин кездеседі (4- диаграммадан анық көрінеді). Адам организмінде бұлар маңызды қызмет атқарады, мысал, глютамат көмірсулар биосинтезін, иммунитетті күшейтеді және фолий қышқылынның синтезінде қызмет атқарады, аспаратат жүйке жүйесін қалыпқа келтіреді және аммиак синтезіне қатысады, аланин бауырда оңай глюкозаға айналады және кері процесс жүреді, ал пролинмен негізгі дәнекер тін ақуызы – коллагенге бай [44].

Диаграмма 4- Zygophyllum Rosovii өсімдігінің амин қышқылдары мөлшері

Екі жүйелі қағазды хроматография әдісі арқылы БСС (40:12,5:29) және 6% НАс (сірке қышқылы) жүйесінде, ЖАК айқындағышын қолдана отырып, сулы қалдықтың құрамын анықтадық. Зерттеу нәтижесі бойынша сулы қалдықтың құрамында флаваноидтың сульфатталған формасы анықталды. Анықтау нәтижелері 11- кесте мен 10- суретте нақты көрсетілген:

Кесте- 11 Сулы қалдықтың ҚХ нәтижесі

Үлгі	Зат	Rf жүйесі		УК	NH3	ЖАК	Қорытынды
		БСС	НАс
Сулы қалдық	1	0,35	0,16	Күлгін	Сары	Жасыл	Флаваноид

Сурет 10- Сулы қалдықтың екі жүйелі ҚХ- сы

Этилацетатты, бутанолды экстракттағы және сулы қалдықты қоспаның құрамындағы полисахаридтерді анықтау үшін қышқылдық гидролиз әдісін қолдандық. Тәжірибе 6 сағат бойы жүргізілді. Ол үшін әр заттан сынама алып, оған 5%- ды НСL- дың 5 мл құйып тәжірибе жүргіздік. Әр бір сағат сайын сынама алынды. Бір жүйелі қағазды хроматографияға меншіктермен салыстыра отырып, БСС жүйесіне қойып, о- толуиндинмен айқындадық. Зерттеу нәтижесінде этилацетатты экстракт қоспасы құрамында арабиноза (Rf=0,36) және глюкоза (Rf=0,29), ал бутанолды экстракт пен сулы қалдық қоспасы құрамында арабиноза (0,31) мен галактоза (0,37) бар екені анықталды. Қышқылдық гидролиз нәтижесі 7 және 8 суретте көрсетілген:

Сурет 7 – ЭА экстракттың 6 сағаттық қышқылдық гидролиз нәтижесі

Сурет 8- Бутанолды экстракттың 6 сағаттық қышқылдық гидролиз нәтижесі

Қышқылдық гидролиз нәтижесін қорытындылай келе, флаваноидқа екі қанттың қоспасы жалғаныды деген болжамға келеміз:

R₁, R₂, R₃, R₄ – Arab+Glu немесе Arab+Gal

n

Сызбанұсқа- 1 ZYGOPHYLLUM ROSOVIІ ӨСІМДІГІНЕН БИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛСЕНДІ ЗАТТАРДЫ БӨЛУ СХЕМАСЫ

Шикізат

Сулы - спиртті экстракт

70% сулы спирт

концентрлеу

Хлороформды экстракт

Этилацетатты экстракт

Сулы қалдық

Бутанолды экстракт

хлороформ этилацетат бутанол

ГС ЖҚ ГС ҚХ ҚХ ГС ҚХ

Зат 1

Май қышқылы

Зат 2,3,4,5,6,7,8

Зат 4,5,9,10

Зат 11,12

Зат

13

Зат 14 амин қышқылы

Зат

13