1 Туристтiк жүйенiң құрылымы

Туризм - әлi жеткiлiксiз талқыланған және қиын сандық бағаға ерiксiз көнген күрделi қоғамдық құбылыс. Туризмның (сала ) жүйесiн батыста қабылданған концептуалды үлгiге сәйкес екi iшкi жүйе тұрды: «(туристтар ) туристтiк қызметтiң субъектi және (туристтiк қорлар, туристтiк кәсiпорындар және ұйым) туристтiк қызметтiң объектi. Бұл жүйе туристтар шеңберiнде сұраныс, немесе туристтiк қызметтер және тауарлардың дүкеншi-жабдықтаушылары қарсы тұрған сатып алушылар көрсетушiнiң ролiн ойнайды

Туристтар екпе ағаштарлардың кең жағажайлар, молшылығы жер бедер, суаттардағы су ластанбалған таза ауалар қызықтырады - туристтiк қорларға бұның барлық жатады және..туристтiк кәсiпорындар, ұйым және мекемелер кiретiн туристтiк инфрақұрылым.

Туристтiк қорлар өндiрiстiң құралы және еңбектiң мән-мағыналарымен сөз сөйлейдi, яғни туристтiк қызметтердiң өндiрiсi үшiн негiзбен. Инфрақұрылым - бұл қызметтердiң тiкелей өндiрушiсi және өз туристтiк өнiмнiң өндiрiстiң құралымен сонымен бiрге сөз сөйлейдi. Өндiрiстiң құралдары өндiрiстiк процессте үнемi жұмыс iстеген және ол үшiн әдейi жасалады.

Туризмның инфрақұрылымымен (туристтардың тасымалдау, орналастыру, қоректенуi, әр түрлi қызметтердiң беруi) туристтiк қызметтiң қамтамасыз етуi үшiн қолайлы материалдық-техникалық базаларды түсiнедi.Н.Н.Малахова итолар экономикалық жүйенi туристтiк индустрияның өндiрiс, алға басу және туристтiк өнiмнiң сатуын процесстегi қолдану үшiн тiкелей және өлкедегi туризмның күйге байланыстысы тiкелей қолайлы нормалы және тиiмдi қызмет қамтамасыз ететiн құрама бөлiк бар болатынын бекiтедi.

Итолардың элементтерiмен сөз сөйлейдi:

- турпотребленияның тауарларының туроперация жасаушылар, Турагенттер, өндiрушiлерi шаруашылықтың мамандандырылған субъекттерiнiң материалдық базасы. бюро;

- (тиiстi мемлекеттiк кәсiпорындар, ұйым және мекеме) өлкедегi туризмнiң бақылауға және реттеуiне заңға сүйенген базасының жасау себепшi болатын мемлекеттiк органдарының жүйесi:

- коммерциялық емес және коммерциялық ұйымдар, кәсiпорындар және мекемелер, жұмыс iстейтiн (туристтiк биржалар, көрме, жәрмеңке тағы сол сияқтылар) өлкедегi туризмның қолдау мен дамытуы мақсаттарындағы жүйесi.

2) Туристтiк индустрия және туристтiк инфрақұрылымның ұғымдарының байланысы»

Туризмның инфрақұрылымы туризмның индустриясы туралы айтып қойыл соңғы жыл соншама жылдам және белсене дамиды.

Туризмның индустриясы - бұл орналастырудың құралдары, көлiк құралы, қоғамдық қоректену, қалжыңбастан, таңырлық, iскер, сауықтыру, спорт және басқа тағайындаудың объекттерi, туроператор фирмаларының жиынтығы және турагентств, экскурсиялық бюролар, гид-аудармашылардың қызметтерi.

Итолар мат өзiнен көрiнедi - туризмның барлық индустриясын жұмыстың қамтамасыз етуi үшiн техникалық базаны, сонымен бiрге туристтiк қызметтердiң тiкелей өндiрушiсi болып табылады. Бұл оның iргесi болып табылған туризмның индустриясының құрама бөлiктерi.

Инфрақұрылымның элементтерi және супраструктуры турпродукта өндiрiстiң амал-әдiс ретiнде қолданылу үшiн сол үшiн келесi мiнездемелермен ие болуы керек:

- инфр бар болудың өзi туристтiк өнiмнiң өндiрiс факторларынан тiкелей жақындықта орналасу. Және супралар. Турресурсы түсiнiктi iстейдi, комфотнымидың оған саяхаты және қауiпсiз, не олардың құндылығын жоғарылатады бұл турпродуктаның өндiрiс факторы;

- (қалай ұлттық, сол сияқты) да, ұлттық та сапаның нақтылы деңгейiне сәйкес келу;

- кеңейтуге, жаңғырту және түрлендiру мүмкiндiгi болу.

3. Рөл және туристтiк индустриядағы туризмның инфрақұрылымының орыны

Туризмның индустриясы - барлық дамыған елдердiң экономиканың ажырамас бөлiгi. Шетелдiк келушiлердiң қызмет көрсетуiнен, ол тұрғындар және шетелдiк валютаның елiне құйылуды қамтамасыз етудi қатар рекреация қажеттiктi қанағаттандырумен дамыған аудандардан кемдердi шаруашылық игеруiне мүмкiндiк туғызады, табиғи қорлар басқа сала қолданылмаған шаруашылық айналымына қатыстырады инфрақұрылымның дамытуына ықпал етедi және жергiлiктi тұрғынның бос еместiгiнiң мүмкiндiк туғызады. Ол басқа экономика салалармен тауар жеткiзулердi формаға, акциялардың иелiктiң қызметтерiнiң көрсетуi және тағы басқаларға көп экономикалық байланыстарды бiрлестiредi.

Бүгiн және Қазақстанда, сонымен қатар бүкiл әлемде, шоғырландыру және өндiрiстiң орталықтануы және капиталды күшейту байқалады. Iрi мейманханалық бiрiктiрулер және туристтiк фирмалар қызметтiң масштабтарын мейманханалық және мейманхана жабдықтың өндiрiсi бойынша жасау есебiнен меншiктi немесе қазiргi көлiк серiктестiктерi, құрылыс фирмалары, кәсiпорындардың алуын туризмның әлемдiк нарығындағы жағдай марқалана кеңейтедi. Керi процесс бiр уақытта жүредi: туристтiк кәсiпкерлiкке саудалық, көлiк серiктестiктерi, iрi өнеркәсiптiк концерндер, туризмның индустриясының ары қарай дамытуына жағдай жасайтын банктер өз капиталдары салады.

4. Туристтiк өнiмнiң ерекшелiгi

Туристтiк өнiмге тiптi ерекше және бiртектi емес кiретiн қызметтердiң табиғаты.

Бiрiншiден, демек, оны сезiлмейтiн және оны тиiсiп, татырып, көрiп, бұл басқа сезiлетiн (теледидарлар, азықтар, парфюм тағы басқалар) заттардың қатынасында iстелiнетiн үлгi сияқты алдағы сатып алу естiп, қарауға болмайдуға материалдық емес.

Негiзiнде туризмның өнiмi әр түрлi қызметтердiң бiр қатар қосып жасалған сервис болып табылады. Көрiнбейтiн, ол өлшеуге және клиентпен алдын ала бола тексерiле алмайды, сатып алуды iске асыруға дейiн; сервистiң тек қана нәтижесiн көрiлiп, сезiнуге және бағалай алады. Сонымен бiрге, тұрғын-үй, қоректену, көлiктiң құралы, әбден заттық сезiлетiнген мұндайдың өнiмiнiң кейбiр компоненттерi, яғни взЄ¦жмзпйгұн, клиентке ақша төлейдi, бiрақ олар сервистiң тек қана элементтерi болады, көңiл көтерулерге, рахаттарға, жабдықталғандыққа және тағы басқалар қосымша өзiнiң түрi.

Туризмның өнiмi немесе туристтiк өнiм - бұл оның туристтiк сапарының мерзiмiне және тап солдың сапарымен мерзiмдi пайда болатын туристтардың қажеттiлiктi қанағаттандыруы үшiн (туристтiк тауарлар) нақты және (қызмет ) дерексiз тұтынушы құндарының жиынтығы.

Туристтiк өнiм туристтiк тауардың формасында және туристтiк қызметтердi сөз сөйлейдi.

Туристтiк өнiмнiң 4 ерекшелiктерi:

1. Туристтiгi қызметтер алдын ала тексеруге болмайды. Клиент сенiмге қызмет сатып алады.

Немесе демалысының сайлаулы түрiне ойға алған болып сәйкес келуге кеңес берiлген болған клиент те, дүкеншiсi де сендiре алмайды.

2. Саяхаттың жетiстiгi (әуесерiктер, гидтер, аудармашылар, даяшылар, күтушiлер, портье) қызмет көрсетушiден көпшiлiгiнде тәуелдi болады. Бұл олар туризмның индустриясының толық өнiмiн негiзiнен құратын сервис қамтамасыз етедi. Егер қызмет көрсету сапасының тауар айналымының саласында сол көпшiлiгiнде тәуелдi болса, тауар қаншалықты жақын тұтынушыға апарып берсе, онда туризмда, керiсiнше, тұтынушыны жеңiп шығады онда немесе туристтiк - рекреация қорларына басқа қашықтық, жолда. Сондықтан онда туристтiк қызметтiң ЄдЄсi туристтiк өнiм кiретiн қызметтердiң барлық мүмкiншiлiгiнен тәуелдi боламыз.

Көбi тәуелдi болады және қызмет, алдыңғы сервисi бар салыстырудың мүмкiндiгi клиент, оның қабылдауын тәжiрибеден не бiр, сондықтан сонымен бiрге өзiмнiң клиентi сервис процессiнiң тең бағалы қатысушылары болып табылады. Қайсыбiреулерге оңай жағылсын, басқа - қиын өте. Бiрi майда аяқтап iстелмеулерiне пысқырып та қарамайды, олар басқа тек қана және көредi, өте мiншiл және қатаң талапты. Көбi демек лгзҰмЄй күйiн келтiр: бiр дәнеңе дәурендеуге кедергi жасай алмайды, сонымен бiрге басқа тура керi сендiрген.

3. Туризмның қызметтерiнiң көп түрлерi - тез бұзылатын. Оларды сақтауға, келесi қолдану үшiн жинай алмайды. Егер (қонақ үйдегi ұшақтағы орын, нөмiр тағы сол сияқтылар) сату болса, өтпедi - демек туристтiк өнiм жоғалды. Соңғы минутқа сондықтан болар бағадағы жеңiлдiк немесе басқа жеңiлдiктер, мақсатпен турпродукт жоғалмағандай етiп ұсыныс жасай алады.

4. Уақыт туризмның өнiмiнiң жабдықтауы ұзақ емес мерзiм iшiнде икемсiз, ол аз-кем өзгерiссiз. Мысалы, нөмiрлердiң қонақ үйiндегi сан маусымға ешқалай үлкейтпейсiң, қонақ үйдi ұлы сұраныс тап бұл қалай болса да болдың.

Бақылау сұрақтар:

1. Туризмның жүйесiнiң құрылымы қандай?

2. Не итолар элементi болып саналады?

3. Туризмның индустриясы деген не ме?

4. Не туризмның индустриясынан туризмның инфрақұрылымына айырмашылығы болады?

5. Сiз туризмның индустриясының кәсiпорындарының 3 топтары неткен атай аласыз? Олар нелерге айырмашылығы болады?

6. Туристтiк өнiм деген не ме?

7. Оның ерекшелiгiне ме? турпродукта 4 ерекшелiктер ме?

8. Турпродукта кемшiлiктер қалай тегiстейдi?

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Негізгі:

• Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2009.

• Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 2009.

• Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы, 2009.

Қосымша:

• Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск, 2009.

• Герд В.А. Экскурсионное дело. Сборник статей по вопросам методики экскурсии. М., 2009.

• Городская литературная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Городская обзорная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Архитектурно-градостроительные экскурсии. Методические указания. М., 2009.

• Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М., 1981.

• Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алматы., 2009.

Дәріс 3. Туризмнің материалдық-техникалық базасын ортақ мiнездеме

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1. Құрайтыны туристтiк инфрақұрылымдар.

2. Туризмның материалдық-техникалық базасын ұғым және құрайтын оның элементтерi.

3. Туризмның инфрақұрылымының дамытуындағы бiрге болатын саланың рөлi

1) Құрайтыны туристтiк инфрақұрылымдар.

Туризмның дамытуы үшiн аумақтың жарамдылықтары туралы, табиғи және мәдени қадырлармен қатар туристтiк инфрақұрылымның дамытуын туристтiк шаруашылықтың құрам кiретiн деңгей бойынша сонымен бiрге соттайды.

Туристтiк шаруашылық туризмның инфрақұрылымы және туристтiк қорлар қосатынын есiмiзге түсiремiз. Бiз туристтiк қорлар табиғи және әлеуметтiк-экономикалыққа бөлетiнiн немесе жасанды жасалған табиғиға айтатынын бiлемiз.

Туристтiк қадырлар келесi түрлерге бөлшектеуге болады туристты негiзге алатын себептер есте сақтай:

1 ) (табиғи орталардан тығыз тәуелдi болады) демалыс үшiн;

2 ) арнайысы, (мин су, қолайлы ауа райы) табиғи ортаның ерекше сызықтарының жиынтықтарын құрайды;

3 ) таңырлық, (қорықтар, табиғаттың ескерткiштерi тағы сол сияқтылар) табиғи ерекшелiктермен қатар заттық және рухани мәдениеттiң элементтерi қосады: ескерткiштер, ауыз әдебиетi, мәденидiң объекттерi, қазiргi табыстар.

Туризмның инфрақұрылымдары жиiрек өнiм кешендi қызмет болып табылады - тур. Тур инфрақұрылымның әр түрлi элемент болатын қызметтердiң барлық түрлерi тұрды.

Туристтiк қозғалыстың тұтынуы үшiн аумақтың құрал-сайманы бойынша қызметтерде үш негiзгi тенденцияларды белгi қояды:

1 - қажеттiлiктi қанағаттандыруы үшiн келген туристтiк қадырларын құрал-сайманы қорғау;

2 - аумақтар, жерлер және туристтiк шығуларды мақсат құрайтын объекттердiң көлiк ашықтығының қамтамасыз етуi.

3 - тиiстi қызмет етушi мекемелердiң жасауы орындардағы немесе мақсат болатын саяхаттардың маршруттары, арқылыларда болудың керектi шарттарының туристтары қамтамасыз етулер

ИТ-ның функциялары

1. Туристтардың орын ауыстыруын қамтамасыз ету.

2. Туристтардың тұруын қамтамасыз ету.

3. Туристтардың қоректенуiнiң қамтамасыз етуi.

4. Туристтардың мәдени, коммуналдық, коммуникациялық тағы басқа қажеттiктерiн қанағаттандыру.

Туристтардың қажеттiлiктi қанағаттандыруы және туристтiк игiлiктермен пайдалану туризмның аудандарының нақтылы шаруашылық игеруi талап етедi. Бұл шаруашылықтары туристтардың тек қана кешенiнде сұранысты қанағаттандыра алатын салалардың өзара толықтырысатын бiр-бiрлерiнен тұрады.

2) Туризмның материалдық-техникалық базасын ұғым және құрайтын оның элементтерi.

Түнейтiн жердi базасы, тур негiзгi элементтi құрайды. Ва шаруашылық, барлық объекттер мен құрылымдар, iстеушi болуы мүмкiн туристтың түнейтiн жерлерi бұл жерде жұмылдырған:

қонақ үйлер, турбаза, бұзаула, мотелдер, пансионаттар, кемпингтер, паналар

демалыс үй, санаторилар, профилактори

пәтердiң бөлiндiлерi, Дачи тағы сол сияқтылар.

Қолданулар сипат бойынша (жылдың iшiнде ) тұрақты қолданудың базалары адыраяды немесе қызметтердiң мүмкiндiгi маусымды көздiң нүктесiмен - тұтынушылардың нақтылы топтары үшiн және жабулы (үшiн барлық) ашық базалары. Мемлекеттiк және (пәтер, жергiлiктi тұрғынмен турист берiлетiн Дачилар) бөлiндiлер бола алады.

Қоректенудiң базасы, азықтар және сусын демалушы туристтар сұранысты қанағаттандырады:

1. Мекемелер (мейрамханалар, дәмхана, Барлар, асханалар, жеңiл асханалар, буфеттер тағы сол сияқтылар) гастроном

2. (дүкендер, Шатыр, дүкендер, дүңгiршек тағы сол сияқтылар) сауданың мекемелерi

3. (базасы, қоймалар тағы сол сияқтылар) жабдықтаудың мекемелерi.

Сонымен бiрге осы кәсiпорындар үнемi жұмыс iстейтiн немесе маусымды бола алады; ашық, жабулы, немесе аралас; мемлекеттiк, бөлiндiлермен немесе басқа жеке меншiк түрлерi.

Коммуникациялық базасы, көлiк қызметтерi ең алдымен түсiнедi, өйткенi туризм, қатысушылардың шектелген саны бар қоспағанда жаяу жорықтары және қашықтықпен көлiксiз жоқ:

1. (жол, автожол, әуе жолының ж/ды, телефон желi, факстер, интернеттiң жүйесi және тағы басқалар) көлiк - коммуникациялық желi

2. (локомотивтар, вагондар, автокөлiктер, сот, ұшақтар және тағы басқалар) көлiк құралдары

3. көлiк қозғалыстың ұйымының қызметтерi.

4. көлiк және (жиналатын орын, бақтар, базасы, Жүз, толтыру тағы сол сияқтылар) байланыстың техникалық базасы.

Бiрге болатын базасы:

1. (жағажайлар, шомылатын орын, фуникулерлер, туристтiк жаяу жолдар, шолу алаңдары тағы сол сияқтылар) рекреация қорларының қолдануының мүмкiндiгi турист қамтамасыз ететiн құрылым және ғимараттар

2. (стадиондар, ат шабысын өткiзетiн орындар, спортзалдар, хауыздар, хоккей және футбол алаңы, теннис корттары тағы сол сияқтылар) спортты жұмыстың мүмкiндiгi турист қамтамасыз ететiн спорт алаңқай және ғимараттар

3. (казино, ойын автоматтар, дискотека, бильярд, театрлар және кинотеатрлар, мұражайлар, выстави, жәрмеңке тағы сол сияқтылар) көңiл көтерудi мүмкiндiк турист қамтамасыз ететiн мекеме және ғимараттар

4. Тазалау, кiр жуатын ұй, шаштараз, монша, сауна және өйткенi тұрмыс-салттың қызметiнiң мекемелерi.).

5. Туристтiк құрал-сайманның өндiрiсi және (Шатыр, ұйқтайтындар, жолдорбалар, қайық үрмелi тағы сол сияқтылар) сувенирлер

6. туристтарға (жарнамалық даңғыл, карталар, плакаттар, ақпараттық қызметтер, гидтердiң қызметi, валюталардың айырбастаушылары шығарылым тағы сол сияқтылар) туристтiк саяхаттарды жасалуға жеңiлдететiн ұйым және мекемелер.

7. туристтiк қозғалыспен басқару.

3) Туризмның инфрақұрылымының дамытуындағы бiрге болатын саланың рөлi

Инфрақұрылым жүйелерiнiң негiзгi тағайындауы өндiрiстiң негiзгi процесстерiнiң техникалық қызмет көрсетуiнде тұрады.

Бiрге болатын саланың итоларында сонымен бiрге қосалқы және қызмет етушi процесстерден тұрады. Оған өндiрiстiң жүргiзуiнiң нормалы шарттарының жасауы үшiн қолайлы тағы басқа процесстермен қосалқы және қызмет етушi цехтар және орын ауыстыру шұғылданатын еңбектiң мән-мағыналарының шаруашылық, кәсiпорыны, шикiзатпен, отынды өндiрiстiң қамтамасыз етуi, энергияның барлық түрлерi, заттық құндардың қызмет көрсетумен және еңбектiң тағы басқа құралдарын жабдықтың жөндеуi, сақтауы, дайын өнiмнiң өткiзуi, оның тасымалдауларымен жатады.

Қосалқы процесстер, негiзгi процесстердiң ағуының қамтамасыз ететiн шарттары болып есептеледi. Бұл нәтиже және кейбiр мүлiктiк мәндi бола алатындығыменнен, кәсiпорындар нәтижеде қосалқы қызмет кәсiпорынның түпкi өнiмiнiң элементтерi қандай болмасын жасалмайды. Егер негiзгi процесстiң нәтижесi ұсыныс үшiн базарға арналса, онда қосалқы процесстiң нәтижесi қолдану үшiн кәсiпорынның iшi анықталған, процесстердегiнi тұтынады. Мысалы, қосалқы процесстер энергия жұқтырушылардың өндiрiсi, су берумен және су бөлумен, жабдықтың жөндеуi және құрылыс құралымдары елестеткен. Қосалқы процесстiң тоқтатылуы негiзгi процесстiң жүзеге асыруын жалғасының мүмкiндiгiн шығаратынын болжауға болады. Сайып келгенде, негiзгi және қосалқы процесстердiң айырмашылықтары өнiмнiң iске асыруы мақсаттар және әдiстерiндегiнде болады.

Кәсiпорындарды инфрақұрылымдағы жеке позицияны қызмет етушi процесстерде орналасады. Қосалқы процесстер де, негiзгi де қызмет етушi бөлiмшелердiң тағайындауы қамтамасыз етуде тұрады. Оған өндiрiс және дайын өнiмнiң элементтерiнiң көлiк процесстерi, жинауы, жабдықтың күйiн бақылауды қоса бақылау жұмыстарының олар жиiрек құрайтын жоспарлы бұйымдардың қатынасындағы жүзеге асыру жату керек.

Бақылау сұрақтар:

1.Сiз туристтiк қозғалыс үшiн аумақтар құрал-сайман бойынша құрайтын итолар атай алатын 3 негiзгi тенденциялар неткен?

2.Итоларды функциялар ма?

3.Туризмның индустриясының кәсiпорындары неткен жанама түзулермен деп атайды?

4.4 элементтер неткен туризмның материалдық-техникалық базасы тұрады?

5.МТБТ-тың 4 құрама компоненттерiнiң әрбiрiн сипаттайсыңыз ба?

6.Бiрге болатын саланың рөлi ме?

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Негізгі:

• Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2009.

• Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 2009.

• Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы, 2009.

Қосымша:

• Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск, 2009.

• Герд В.А. Экскурсионное дело. Сборник статей по вопросам методики экскурсии. М., 2009.

• Городская литературная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Городская обзорная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Архитектурно-градостроительные экскурсии. Методические указания. М., 2009.

• Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М., 1981.

• Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алматы., 2009.

Дәріс 4. Туристтардың орналастыруының құралдары

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1. Түнейтiн жердi базасы. Орналастырудың құралдарының классификациясы

2. Орналастырудың құралдарының негiзгi және қосымша түрлерiнiң мiнездемесi: қонақ үйлер, турбаза, бұзаула, мотелдер, пансионаттар, кемпингтер, паналар, демалыс үйi, санатори, профилактори, пәтердiң бөлiндiлерi, Дачи, қонақ үйлерi, аңшы және балық аулаушы үйлер

3. Орналастырудың құралдарының тiршiлiк қамтамасызының жүйесi

1) Түнейтiн жердi базасы. Орналастырудың құралдарының классификациясы

Екiншi талпыныстың XX ғасырының жартылары бойыда қонақ үйлердiң классификациясының бiртұтас дүниелiк жүйелерiн жасауға әлденеше қолданды. Бағыт бұндағы алғашқы адымдары (Мсото ) ресми туристтiк ұйымдардың одақты 1952 Халықаралық жылдарында iстелдi - UNWTOның Бүкiләлемдiк туристтiк ұйымының негiзiн салушысымен. 1976-1982 жылда бұл өңдеулерде UNWTOның аймақтық комиссияларын жалғастырды, нәтижеде не жасалып және әрбiр өлке үшiн мейманханалық классификацияның жүйелерiн мақұлданды. Қонақ үйлердiң классификациясының бұған қарамастанның көп аймақтық жүйелерiн тасысады, сөзсiз емес, кепiлдемелiк сипат.

Бойынша, (қаланын орталығында, курорт және тағы басқаларда) тұрған орыны бойынша салыстырылмайтын географиялық және климаттық аймақтарға қонақ үйлерiнiң көп мiнездемелерi болғандықтаннан, сарапшылардың пiкiрiншейдi, көрiнбейдiғана емес, орынсыз да классификация үшiн бiртұтас дүниелiк стандарттың қабылдануы мүмкiн.

UNWTOның бас ассамблеясының 6 сессияларына 1985 жылда классификацияның аймақтық жүйелерiнiң гармонизациясы туралы сұрақты қаралды. UNWTO өз ұсыныстарының өңдеуiнiң жанында секретариат аймақтық комиссия мақұлдалған стандарттар шектен шықпайды. 1989 жылда (UNWTO, Мадрид, 1989 жылдың 30 қарашасы) аймақтық комиссия мақұлдалған стандарттардың мейманханалық классификациясының белгiлерiнiң Халықаралық гармонизациясы құжат жариялаған. Тап солдың құжаты дәл қазiр халықаралық стандартпен болып есептеле алады, керiсiнше ол тек қана кепiлдемелiк болып табылады. Онда мейманханалық шаруашылықтың жеке мiнездемелерiне талап қонақ үйдiң дәрежесiне байланысты жазып қойған.

Елдердiң басым көпшiлiгiнде ұлттық стандарттар бұдан басқа, әртүрлi елдерде және өлке орналасқан қонақ үй бiрiктiретiн көп мейманханалық тiркестер, әсiресе ұлтаралық сипат өз стандарттары өз кәсiпорындарының нақ сол үлкен бәсекеге түсе алатындығын қамтамасыз ете орнатады жұмыс iстейдi. Және де, және дәрежелер одан мiндеттi түрделер емес бес емес бола аладуға жұлдыздар арқылы бағалана алады.

Түнейтiн жердi базасы туристтардың орналастыруды құралы қосады - бұл туристтарға үнемi немесе эпизодтық қоналқа көрсететiн объекттер.

Орналастырулар құралдардың қызметi - мейманханалық және (емдiк-сауықтыру, санатори, спорт, туристтiк тағы басқалар) мамандандырылған қызметтер туристтардың орналастыруы және көрсету бойынша орындаушының қызметi.

Орналастырудың барлық құралдары, UNWTOның ұсыныстарына сәйкес екi топтарда бiрiгедi: (4.1-шi кесте) ұжымдық және жеке.

Қонақ үйлер, бұзаула, пансионаттар, жатақхана ұқсас олар нөмiрлiк қормен орналастыру тағы сол сияқтылар және тиiстi күн сайынғы сөзсiз және қосымша қызметтердi iлiгедi.

Жиын қызметтер сөзсiз:

- нөмiрдiң жинасы;

- төсектердiң күн сайынғы толтыруы;

- санузелдiң жинасы және ортақ пайдаланудың орындары.

Оларға қарағанда, түнейтiн жер үшiн мамандандырылған мекемелердi нөмiр емес ұсынады, тұрғын-үй, ұжымдық жататын бөлменi, басқа ауданды немесе бөлме, сонымен бiрге санатори - сауықтыру, iскер, спорт iс-шаралар, қоректену, трансферт тасымалдаулары және тағы басқалар ұйым бойынша қызметтердi жүзеге асырады.

Қалған ұжымдық құралдар - коттедждер, бунгало, пәтер түрiнiң қонақ үйi тағы басқалар - бiртұтас басқаруды жүйелерде жұмыс iстейдi және төлемдi немесе жалдауларға берiледi. Iшкi бөлмелер әрбiр жаңа тұрушының келуiне, өңге қызметтердi әдетте дайындалады эпизодтық толып қалады.

Орналастыруды жеке құралдар төлемдi, жалдауларға жеткiзiлiп берiледi, тегiн. (таймшеринг ) үй шаруашығының мүшелерiмен кезекпен жалға ала алатын (пәтер, коттедждер, жекежайлар) тұрғын-үй мұнда қосылады.

Сонымен бiрге турист жалдау құқықтары, ол отбасылық үйде таратып салып қоя алады жалдауға толық жабдықталған (үй, пәтердi, коттедж) тұрғын-үйдiң тұлға немесе агенттiктiң бөлiндiсiнде алуға немесе бауырластарда немесе таныс тегiн тоқтай алады.

2) Орналастырудың құралдарының негiзгi және қосымша түрлерiнiң мiнездемесi: қонақ үйлер, турбаза, бұзаула, мотелдер, пансионаттар, кемпингтер, паналар, демалыс үйi, санатори, профилактори, пәтердiң бөлiндiлерi, Дачи, қонақ үйлерi, аңшы және балық аулаушы үйлер

Мейманханалық кәсiпорындар деңгейге, ассортиментке және қызметтердiң құндары бойынша бiрнеше түрлерге жiктеледi:

Кейбiр iлiгетiндiгiмен қызметтердiң кең жиыны жеткiлiктi, бiрақ қызмет көрсетудi орташа деңгейден, Арзаны шектелген сервиспен бұзаулап, немесе бұзаула, қызметтердiң минимумдарын ұсынады;

Мотел - автокөлiк жол жүр туристтердiң уақытша тұруы үшiн қолайлы кәсiпорын қала маңында, автожолдарда қалаға кiруде орналастырған. 400 нөмiрлерге дейiн от150iн алады, қызмет көрсетудi орташа деңгейдi ұсынады, орташа баға бойынша, қызыметшiнiң ептеген штатында және кафетерийге немесе асхана қоректенудiң қызмет түрлерiн ұсынуымен.

Қонақ үй - уақытша тұру үшiн қолайлы кәсiпорын биiк, орташа және сыныптың экономының қонақ үйлерiнде жiктеледi. Курорт түрiнiң қонақ үйi және кондоминиумның түрлерiн әлi ерекшелейдi.

Курорт қонақ үйi әдетте 100-150 нөмiрi болады, теңiз, Көл, мұхит жағаға әдетте орналастырған, осы маңай қалалық, қызметтердiң толық жиынын ұсынады, қалалық қонақ үйге қарағанда бағалар бойынша ортадан жоғары. Кездесулер үшiн спорт имараттар, аяулы мейрамханалар, банкет залдары, бөлменiң үлкен санын алады және туристтардың әртүрлi дәрежелерiне бағытталған.

Пансионат - толық облуживаниемiмен ол өмiршең қонақ үйлерiнiң тегi.

Кемпинг - (жеңiл түрдiң Шатырлармен немесе үйлерiмен) автотуристтар үшiн жазғы лагерь. Қызмет көрсетулер деңгей бойынша техникалық байқауды қызмет, қызмет көрсету және автокөлiктердi жуғыш кемпингтерде жасала алады.

Турбаза - орналастыру, қоректену және туристтардың қызмет көрсетуiн мәдениеттi-тұрмыстық үшiн ғимараттардың кешенi. Туристтiк маршруттардың трассаларында жасалады.

3) Орналастырудың құралдарының тiршiлiк қамтамасызының жүйесi

Орналастырудың құралдары алуы керек

- тұрғын және қоғамдық бөлмелердегi жарығы - табиғи және жасанды, коридорлардағы - тәулiк бойы табиғи және жасанды;

-суық және ыстық сумен жабдықтау және канализацияны, iркiлiстерi бар аудандардағы - сутки және жылытуға ретiнде қор;

- 1805тен төменде емес градус C. тұрғын үйлерiндегi ауаның температура қолдайтын жылыту;

- (табиғи немесе ықтиярсыз) желдетудi, ауаның қамтамасыз ететiн таралуы және бөтен иiс тұрғын үйiндегi шығаратын енуi;

- телефон байланысы;

- (қажет болғандықтанды ) жолаушылар лифт.

Бақылау сұрақтар:

1.Не түнейтiн жердi базасы құрамына кiредi?

2.Орналастырулар құралдардың классификациясын неткен Юнвтоны ұсынды?

3.Орналастырудың ұжымдық құралдарының айырмашылығына жеке ме?

4.Классификациялық жолдар неше бар болады? Классификацияның түпкi мақсаттары ма?

5.Сiз классификацияның процедурасы және сертификацияның кезеңдерi неткен бiлесiңiз?

6.орналастырудың құралдарының тiршiлiк қамтамасыздың жүйесiнiң белгiлi сiздерiн атайсыңыз ба?

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Негізгі:

• Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2009.

• Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 2009.

• Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы, 2009.

Қосымша:

• Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск, 2009.

• Герд В.А. Экскурсионное дело. Сборник статей по вопросам методики экскурсии. М., 2009.

• Городская литературная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Городская обзорная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Архитектурно-градостроительные экскурсии. Методические указания. М., 2009.

• Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М., 1981.

• Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алматы., 2009.

Дәріс 5. Қоректенудiң базасы

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1. Қоректенудiң базасының құрылымы және қоректенудiң кәсiпорындарының жұмыс жасауының қағидалары.

2. Мекемелер (мейрамханалар, Барлар, дәмхана, асханалар, жеңiл асханалар, буфеттер, үй әулиесi асханалар және тағы басқалар) гастроном.

3. (дүкендер, киосктер, саудалық Шатырлар, дүкендер, дүңгiршек және тағы басқалар) саудалық мекемелер.

4. Мейрамханалардың жабдығы, дәмхана тағы басқалар туристтардың қоректенуiнiң кәсiпорындары

5. Азықтың даярлауын ұйым, сапаға қойылатын талабы. Ыдыс жаюдың заттарының өңдеу және сақтауы.

6. Туристтiк орталықтардағы қоректенуiнiң ұйымы.

1. Қоректенудiң базасының құрылымы және қоректенудiң кәсiпорындарының жұмыс жасауының қағидалары.

Қоректенулер кәсiпорындардың қызметi - туристтiк сервистiң ең маңызды бөлiгi. Олардың құны туристтiк өнiмге қосылуға немесе қосымша құн төлеп жеткiзiлiп берiлуге, немесе өзiне қызмет көрсетудiң формаға айнала алады.

Тур және мейманханалық нөмiрдiң құн қосылған қоректену (күн сайынғы үш бiр жолғы қоректену) толық пансион, (таңертеңгi тамақ және түскi тамақ, таңертеңгi тамақ және кешкi ас) жарты пансионның түрiнде, (континенттiк немесе толық) тек қана таңертеңгi тамақ бола алады. Қоректенудiң құнына сусындар сонымен бiрге қосыла алады.

Егер тур өзiне қызмет көрсетудi ескерсе, өздерi туристтар сонда өздердi әзiрлейдi шиқылдаймын, немесе тыс туристтiк объекттердiң қоректенуiнiң қызметтерiмен қосымша құн төлеп пайдаланады.

Қызмет әр түрлi түрлер және (мейрамханалар, бар, дәмхана, асханалар, жеңiл асханалар тағы сол сияқтылар) класстарды қоректенулер кәсiпорындарда тұтынушы берiлетiн бөлшектенедi:

- қоректенулер қызмет;

- аспаздық өнiмнiң жасауы бойынша қызмет және кондитер бұйымдары;

- аспаздық өнiмнiң iске асырулары бойынша қызмет;

- бос уақыттың ұйымдары бойынша қызмет;

- қалған (ас төсек-орыны, ыдыстың жалға беруi, құралдар, жабдық, таксидiң телефон көшiрме байланысының беруi, шақырудың ораушысының түстер, аспаздық бұйымдар және табақтардың кәсiпорын алған сувенирлерiнiң сатуы тағы сол сияқтылар) қызметтер.

Қоректенудiң қазiргi кәсiпорындары үш ең маңызды функцияларды орындайды:

1 ) өндiрiс және азықтың даярлауы. Аспаздық өңдеудi процессте азықтар, қосымша жылулық немесе басқа өңдеу талап ететiн толық дайын қолдануларға алады;

2 ) асханаға немесе (сусындардың Зауыт өндiрiсi, кондитер, темекi бұйымдары тағы сол сияқтылар) тауарлар, азықтың бiрге болатын және толықтырысатын тұтыну сатып алынған осы кәсiпорындардың өндiрiстiк цехтарындағы аспаздық өңдеу өткен дайын өнiмге iске асыру;

3 ) түскi ас, банкет, билеу залдар, даяшылар, бармендер, артисттар және басқа қызмет көрсетушiнi қызмет түрлерiн ұсыну арқылы дайын азықтар және бiрге болатын сатып алынған тауарлардың тұтынуын ұйым.

2. Мекемелер (мейрамханалар, Барлар, дәмхана, асханалар, жеңiл асханалар, буфеттер, үй әулиесi асханалар және тағы басқалар) гастроном.

Қоректенудiң кәсiпорындарының классификациялары бiртұтас қабылданған бүкiл әлемде бар болмайды, сонымен бiрге және орналастырудың кәсiпорындары. Дегенмен жаппай қоректенудiң кәсiпорындарының әлем елдерi тарату көпшiлiгiнде алған нақтылы түрлерi адыраяды. Туристтардың қызмет көрсетуiнде жиiрек қолданылатын қарап шығамыз. Бұл: мейрамхана, дәмхана, кафетерийдi, асханалар, Барлар, буфеттер тағы басқалар.

Мейрамхана - әдетте күрделi даярлаудың табақтары, тiскебасарлардың түрлi, кең ассортиментiмен қоректенудiң белгiлi кәсiпорындары, кондитер, жазық - арақ бұйымдары, жемiстер, мин.десерт тоңазытылған су, шырындар. Ұсынылатын мәзiр, келушiден мейрамханада табақты таңдайды, олардың (фирмалық немесе жаубүйрек елестете алады) жеке тапсырысы бойынша сайлаулы, олар даяшылармен қызмет көрсетедi, қызмет көрсетудi биiк деңгей жобаланады, олар үшiн артисттарды сөз сөйлейдi, қағылез музыканы жиi сезiледi. Мейрамханалар отырғызатын орындардың саны бойынша бола алады 10-15 Пос зәредей. орындар ), сол сияқты (500 және көп) үлкен. Мейрамханалардағы отбасылық марапаттар, ресми кештер, қабылдаулар, конференциялар, тақырыптық кештердiң қызмет көрсетулерi өткiзедi табақ және сусындар тағы сол сияқтылар мамандандырылған аспаздарды даярлайды.

Мейрамханалардың бiрнеше классификацияларын қарап шығамыз.

мамандандырулар арналған

1- балық немесе тек қана ет салған;).

2- ұлттық ас үйлердiң мейрамханалары

3- Тақырыптығы:

Туристтар әдетте сол қатысатын елдiң асханамен танысуымен қалайды. Гидтер өз қалаларындағы өте қызықты мейрамханалары туралы қонақтарды жиi мәлiмет бередi, соның iшiнде ұлттық, өте аяулы және өте арзан.

Мейрамханалардағы мәзiр әдейi ресiмделген папкада ұсынылады. Мәзiрдiң бiрнеше негiзгi түрлерi, жүйеге қатысты қызмет көрсетулерi бар болады:

«Карталардың лясы - әрбiр табаққа өз жеке бағасымен көрсетiлетiн мәзiр. Француз сервисi бар аяулы мейрамханаларда үйренiп көредi. Мұндай мейрамханалар аяулы қонақ үйлерде жұмыс iстейдi. Мұндай жүйе мәзiр ұсынылатын мейрамханадан табақтарының клиентiмен еркiн таңдауын ұсынады.

«Табльдот - табағы бiртұтас кешендi баға бойынша ұсынылатын мәзiр. Бағаға барлық қосылған - десертке тiскебасарынан, және де таңдауға әр түрлi кешендi бағаға бiрнеше варианттары және табақтардың әртүрлi жиынымен ұсынылады. Мұндай қызмет көрсетудi жүйе мәзiрдiң барлық клиенттерi үшiн бойынша қызмет көрсету бiртұтас табақтардың таңдаудың құқығысыз ойлайды.

Аралас мәзiр, табақтардың әртүрлi жиыны бар бiрнеше ұсыныстары және әртүрлi бағалы деңгеймен қай барып тұр. Қызмет көрсетудi жүйе бiртұтас мәзiр бойынша жартылай қызмет көрсету (әдетте бас) табақтың таңдауының құқығысыз осы жағдайда ойлайды, және тiскебасарлардың еркiн таңдауы немесе десерт.

Швед столы - үлкен тарату туристтардың қызмет көрсетуiнде алды. Таңертеңгi тамақтарға қашан, кейде және кешкi астарға тiскебасарлардың бай ассортиментiн ұсынылады. Демек табақтардың салынған ортақ үстелдерiне еркiн таңдауы және өзiне қызмет көрсету iске асады. Мысалы, осылай Израиль қонақ үйлерiнiң мейрамханаларының көпшiлiгiндегi таңертеңгi тамақтары және Германия ұйымдастырылған.

Кафетерий - сусындарының ассортиментiнде мiндеттi түрде бiрнеше аттардың кофесiне қатысатын кәсiпорын сонымен бiрге кофелерге әперген (Ром, ликер, конъяк) iшкiлiктер. Карталардың лясы сервиске жиiрек көрiнедi. Кафетерийлерде және шектелген ассортименттегi оңай даярлаудың аспаздық бұйым ұннан пiсiрiлген ыстық және суық сусындар тұтыну үшiн орындарда жабдықтанып жүзеге асырылады, сонымен бiрге кейбiр сатып алынған тауарлар iске асыра алады. Мәзiрге (кофе, шай, ыстық шоколад) ыстық сусындар, (кофе глясе, коктейль сүт) суық сусындар, ұннан жасалған кондитер және аспаздық бұйымдар, ыстық табақтар қосылады. Қызмет көрсету даяшымен iске асады.

Бiрнеше түрлер дәмхана барып тұр:

- дәмхана - кондитер - кондитер бұйымдарының (15 аттарға дейiн) кең ассортиментiнен кофеден басқа iске асыратын кәсiпорын. Келушiлерге ұсынылады журналдар да жаңа шыққан газеттi. Мысал - атақты париждiк дәмханалар: ыстық табақтарды әдетте ұсынбайды, дәстүр бойынша - жаңа баспасөз. Австрияларда және Германия ата-аналардың өтiнiшi бойынша кiшкентай балалар үшiн омлет тек қана жасай алады.

- ыстық сусындар, жемiс-жидек шырындар, минводы, (конъяк, Ром, ликер, шампан) спiрт тоңазытылған түрлерi ассортиментiндегi кәсiпорыны көп қымызхана-тоңазытылған -. Өзiне қызмет көрсету де, қызмет көрсету даяшы арқылы да болуы мүмкiн. Дәмханасы витринасында әдеттегiдей елестеткен, өзi таңдауға болатын кондитер бұйымы.

Кофе дүңгiршегi немесе кофехана - шектелген ассортиментi бар кофе даярлау бейiмделген қоректенулер кәсiпорын. Арман ете кофе үлкен таңдау ассортиментте, пiсiру, кондитер бұйымы. Iшкiлiктер шығармаған. Пiсiру және дит. бұйымдар орында жабдықтануға немесе жабдықтаушыда тапсырыс бере алады. (бутербродтар, Сэндвичтар) оңай табақтар кейде бола алады.

Асхана - меншiктi өндiрiстегi өнiмiн жабдықтанып жүзеге асырылатын қоректенудiң кәсiпорыны. Асханалар бiрiншi класс қонақ үйлерiндегi әдетте ұйымдасады, курорттар, кәсiпорындар, оқу орындардағы кейде. Қоректенудiң кәсiпорынының сыйымдылығы бұл қолақпандай беттерiнше. Кешендi мәзiр ұсына алады. Циклдi мәзiр, сонымен бiрге толық рационды жиi қолданылады: таңертеңгi тамақ, түскi тамақ және кешкi ас; тiскебасарлар үстелдердi швед қағидасына сәйкес ұсынылады, бiр негiзгi табақ таратуда таңдауға болады. Осылай, жұмыс Мюнхен асханасында, таңдауға сименстiң бөлiмшелердiң бiрлерiнде 10 ыстық табақтарға дейiн ұсынылады.

Пиццерия - пиццаның орынындағы тұтыну үшiн даярлау және iске асыру бейiмделген кәсiпорын. Италиялық пицца пиццерия дүние жүзiнде ашылатын сонша әйгiлi болды. Ол мейрамхананың қағидасы бойынша ұйымдастырыла алады, яғни даяшының қызмет көрсетуiмен және табақтың жеке даярлауы, немесе барлық ассортимент таратуда елестеткенде өзiне қызмет көрсетудi түр бойынша. Ол пиццаның бiрнеше түрлерi, минводыға, шырындар, жазық қосады.

Буфет - негiзгi тағайындау: суық тiскебасарлар, бутербродтар ала алған келушiлердiң тез қызмет көрсетуi ыстық және және кондитер бұйым ұннан пiсiрiлген салқындатылған сусындар. (котлет, сосиска) оңай даярлаудың ыстық табақтары бар. Кәдiмгi қонақ үйлерде, шапшаң шосселерге станциялар бензаправочныхының жанында.

Барлар - барып тұр. Бұл мамандандырылған кәсiпорындардың кең ассортименттегi аралас сусындардың iске асыруы үшiн қолайлы тез қызмет көрсетулерi. Барда кондитер бұйымы iске асыра алады, тiскебасар және ыстық табақтар тiптi кейде. Мысалы, бас Бар тағайындауы - жағымды қолайлы жағдайда демалу мүмкiндiгi қонақтарға берiлсiн, музыканы тыңдасын немесе Испанияда сияқты футбол жарысына қарау. Бар ассортиментiне байланысты жiктеледi:

- (атақты ағылшын пабылары) сырахана

- коктейль-холл

- коктейль-бар. Олар жабдықтың шақтаға және әр түрлiлiктерiне өзгешеленедi. Мысалы, Бар баруы елдердiң Англияларында қатарда туристтiк қызмет көрсету бағдарламаға енгiзе алады.

(Макдональдстер, бургерлер, пиццерия) тез қызмет көрсетуiнiң кәсiпорындары бүкiл әлемде белгiлi болады. Ассортимент: суық және ыстық табақтар, бутербродтар, табақтарының баған таратылатын еркiн таңдауымен өзiне қызмет көрсетуi қолданылу тағы сол сияқтылар тоңазытылған сусындар. Бұл кәсiпорындар биiк өткiзу қабiлеттерiн алады және қызу орындардағы қарқынды сатып алушы ағындарының қозғалысының жолдарында жайласады. Өте белгiлi Fast Food, McDonalds, Burger King - гамбургер, Pizza Hutтерде маманданады - пицца, Fnacта - Францияда көкөнiс салаттар және десерттер, Nordsee Германияда маманданады, балық табақтары, көкөнiстерден салаттары және шырындарда маманданады.

(Р.Браймера анықтау бойынша) Кейтеринг - бұл қоректенудiң кәсiпорындарының бөлмелерi қызмет көрсету жиiрек тыс. Танып бiледi:

Кейтеринг баспанаға,

бөлмелер Кейтеринг тыс,

жеке Кейтеринг,

жол жүрiс Кейтеринг,

бөлшек сату.

Кейтерингке спорт аренада, сонымен бiрге сатуға сусындар және бутербродтардың сатуын темекiлердiң автоматы арқылы жатқызуға болады, пакеттердегi печенье, шырындары және газды сусындар.

3. (дүкендер, киосктер, саудалық Шатырлар, дүкендер, дүңгiршек және тағы басқалар) саудалық мекемелер.

Бөлшек сауданың кәсiпорынының құрылымдары түрлерге және ерекшелiктер бойынша ұсақтайды: дүкен, дүкендер - қоймалар, павильондар, киосктер, көлiк дүкенi, саудалық автоматтар тағы басқалар.

Дүкендер бөлмелер, жабдық және орындау үшiн түрлi сауда қажеттi жабдықтың жер телiмi, iргелi тұрақты ғимаратпен немесе оның бөлiгi, жиынымен қажеттi орналастырады - технологиялық операциялар.

Дүкендер - қоймалар ол ауылы отынмен саудаға, құрылыс материалы және өйткенiлердi жүзеге асырады отын және құрылыс материалдары үшiн жақсы жабдықталған алаңдар, қалқалар және қоймалық бөлмелердi алады, сонымен бiрге тауарлық үлгiлер, шаруашылық тауарларының саудасы және тағы басқа тауарлардың құрылыс материалдарының сатуды ресiмдеуi үшiн бөлме.

Павильон және киосктер жеңiл конструкцияның ғимараттары болады және майда бөлшек сауда желiлерi жатады. Олар дүкендерге қарағанда тауарлардың ассортименттерiн тарлау ұсынады және ыңғайлылықтар аз сатып алушылардың қызмет көрсетуiнде.

Павильон - тауарлардың сақтауы үшiн сауда залы және бөлме болатын жабдықталған Құрылыс. Бiр немесе бiрнеше жұмыс орындарына есептелiне алады.

Киоск - тауарлардың сақтауы үшiн жарақтанған саудалық Құрылыс жабдығы, рұқсатсыз сауда залдары және бөлмелер. Ауданында тауарлардың жұмыс қорын сақталатын дүкеншiнiң бiр жұмыс орынына есептелiнген.

Майда бөлшек сауда желiлерiне жатады және тасымал және (көлiк дүкенi, арба, тартпалар) қыдырма сауда, Шатырдың жылжымалы құралдары, сонымен бiрге саудалық автоматтар.

Аралас саудасының тағы басқа құралының көлiк дүкендерi ептеген уық пункт, сонымен бiрге дала бойлары, бойдақ мал жайылымдары және тағы басқалардағы ауыл шаруашылығының қызметкерлерi тұрғындарының қызмет көрсетуi үшiн қолданады. Оларды кең қалалардағы өз өнiмiнiң iске асыруы үшiн өндiрiс орндарымен қолданылады.

Шатыр - тауарлардың сақтауы үшiн рұқсатсыз сауда залының прилавок жарақтанған оңай тұрғызылған құрама-жинамалы конструкциясы және бөлмелер. Сауданың тауарлық қор, бiр күндiгi, дүкеншiнiң бiр немесе бiрнеше жұмыс орындарының ауданында жайласады.

Саудалық автоматтар аумақтар ол жабысып тұратын дүкендердегi орнатады, сонымен бiрге (бақтардағы, вокзалдарда тағы сол сияқтылар) адамдардың жаппай жиналып қалуы орындарындағы.

6. Туристтiк орталықтардағы қоректенуiнiң ұйымы.

Қоректену орналастырумен әдетте байланатын айтып қойылмен бiз. Мейманханалық мейрамхана немесе буфетте ұйымдасатын таңертеңгi тамақтың құнының кiрiп қойылдарын мейманханалық тарифқа әлем қонақ үйлерi жиiрек көпшiлiгiнде. Өз тiлегiмен немесе туристқа турмен сәйкес үш бiр жолғы, екi реттi және бiр реттi қоректенуi бар кешендегi нөмiр жеткiзiлiп берiле алады.

(орналастыру және қоректенудiң тiркесi) келесi мейманханалық тарифтар танып бiледi:

- (ар American plan) американдық жоспар - орналастыру және үш бiр жолғы қоректенудiң құны өз қосатын мейманханалық тариф;

- түрлендiрiлген (Мр Modified american plan) американдық жоспар - орналастыру және (таңертеңгi тамақ және түскi тамақ, таңертеңгi тамақ және кешкi ас) екi реттi қоректенудiң құны өз қосатын мейманханалық тариф;

- (Continental plan ) континенттiк жоспар - орналастыру және континенттiк таңертеңгi тамақтың құны өз қосатын мейманханалық тариф. Сонымен бiрге континенттiк жоспар төсек және (Bed and Breakfast ) таңертеңгi тамақ деп аталады. Туристқа мұндай жоспармен сәйкес континенттiк таңертеңгi тамақ жеткiзiлiп берiледi - бөлке, май және джемдi кофеден немесе арман ете тұратын жеңiл таңертеңгi тамақ. Мысалы, ол кейбiр елдерде (Голландия ) шикi күйiнде (Норвегия ) құлдар (Италия ) шырынның стақанымен толықтыра алады;

- (Ер European plan) еуропалық жоспар - (қоректенудiң құнысыз) орналастыруды тек қана құн өз қосатын мейманханалық тариф. Туристтар осы жағдайда қоғамдық қоректенудiң кәсiпорыны, асхананы және тапсырыс берiлетiн табақтарды өз алдына таңдайды. Жиi дәл қазiр та емес қолданылады;

- (Bermuda plan ) Бермуд жоспары - май, джем және кофе немесе шай қуырған жұмыртқаны немесе ветчинасы бар омлет, қуырылған нан орналастыру және әлi ағылшын таңертеңгi тамағымен деп аталған және жемiс шырыны тұратын толық таңертеңгi тамақтың құны өзiне сұлы ботқаны немесе мюсли қосатын мейманханалық тариф. Соңғы жыл Бермуд жоспары кең таратуды алды; жиiрек ол швед столының түрi бойынша ұйымдасады.

Қоректенудiң кәсiпорынының қызметiнiң пайдалы эффектiнiң ерекшелiгi берiлетiн сервистiң кешендi сипатында айқындалады. Жинақтылық негiзгi профилдi қызметке қосымша бiрге болатын қызметтермен бiр жерден шығатын қызметтердiң жиыны түсiнедi.

Бақылау сұрақтар:

1.Қоректенудiң базасының құрама компоненттерiн атайсыңыз ба?

2. Қызмет қоректенулер кәсiпорын берiлетiн бе?

3. Сiз неткен жалпы тамақтануды кәсiпорын атай аласыз? Олардың негiзгi отлимчиесi ме?

4. Сауданың кәсiпорынын атайсыңыз ба?

5. Сiздiң ожжетеңiздiң туристтiк орталықтарындағы қоректенудiң ұйымының түрлерi неткен атайсыз?

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Негізгі:

• Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2009.

• Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 2009.

• Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы, 2009.

Қосымша:

• Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск, 2009.

• Герд В.А. Экскурсионное дело. Сборник статей по вопросам методики экскурсии. М., 2009.

• Городская литературная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Городская обзорная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Архитектурно-градостроительные экскурсии. Методические указания. М., 2009.

• Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М., 1981.

• Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алматы., 2009.

Дәріс 6. Көлiк - коммуникациялық базасы

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1.Коммуникациялардың туризмындағы рөл.

2.Мол табысты экономика салаға туризмның айналуы үшiн дамыған көлiк - коммуникациялық базасының мәнi.

3.(жол және қатынастың жолы) көлiк - коммуникациялық базасы.

4.Туристтар үшiн мамандандырылған көлiктiң бiр түрлерi

5. Туристтiк көлiкке талаптар.

1.Коммуникациялардың туризмындағы рөл.

Коммуникациямен адамдардың арасындағы ақпар алмасу ұғылады және өзара әрекеттесу олар процесске бiрiктiру.

Немесе мәлiметтiң алуы және оның (орналастырудың құралдары, қоректенудiң базалары, тасушылармен, туристтармен тағы басқалар) өңдеуiмен түрлi құралдар және аспаптар көмегiмен берiлуге қатысты (туроперация жасаушылар және Турагенттер) адамдарының әсерлерiнiң жиынтықтары туризмдағы коммуникациялары туралы айта айтып тұрады. Коммуникациялар байланыстыратын болып деп атайтын маңызды функцияны орындайды. Мысалы, коммуникацияларға көмектеседi, тұтынушы-туристтардың ниеттiң сыртқы ортасының анықтағандай күйi ), сол сияқты (немесе оны адамдарына құрайтын) онда әсер ету.

Қарастырылған тұрғыдағы туризмның 3 ерекше белгiсi ерекшелеуге болады:

- 1ден,- деп бұл түрлi және қызметтермен интеграцияланған сауда;

Тұтынушы да, өндiрушi көздiң нүктесiмен де - 2ден,- деп бұл кешендi қызмет;

- 3тен,- деп бұл информациялық қаныққан қызмет.

2.Мол табысты экономика салаға туризмның айналуы үшiн дамыған көлiк - коммуникациялық базасының мәнi.

Көлiктiң рөлдерi коммуникациялар және көлiк туралы айта айтып тұрады бұл әр түрлi өлкелер, мемлекеттермен, қалалардың арасындағы байланыстыратын буын тағы сол сияқтылар.

Көлiк қызметтерi - қызмет көрсетудiң негiзгi түрлерiнiң туризмiндегi бiр. Көлiкке шығындар туристтiк пакеттiң құндарынан үлкен белiгi болады. Көлiктiң жайлырақ және шапшаң түрiн қолданылған сайын саяхаттың құны сол жоғары.

Көлiктiң құралдарының үйреншiктi халықаралық классификациясы, игерiлген оонның ұсыныстарының негiзiнде, (вто, 1994 жыл) туризмның санағы бойынша ұсыныстардағы келтiрiлген. Бұл классификациялар екi деңгейлерден тұрады - (көлiктiң түрi) дәреже және (табл 1 ) көлiк құрал анықтайтын дәреже.

1-шi кесте - дәреже және көлiк құралдарының дәрежелерi.

Дәрежелер	Дәрежелер
Әуе көлігі	Кесте бойыншаға рейстер Кесте рейстер тыс Қалған әуе тасымалдаулары
Су көлігі	Жолаушылар сызықтар және паромдар Круиздер Қалғаны
Құрлық көлігі	көлiк ж/д Қала аралық және қалалық автобустар және қалған көпшiлiк пайданалатын көлiгi 8 адамға дейiн сыйымдылықты автомашинаның бөлiндiлерi Автомашиналардың жалға беруi Жаяу көлiктiң қалған құралдары

ҚРдың үкiметiмен дол 26 миллиард 2015 жылға дейiн мемлекеттiң көлiк саласының дамытуын стратегиясы, ескеретiн инвестиция салу жасалып нығайтылған. ағымында ең жақын 10 жылдар инфрақұрылымның жасауына.

Республиканың көлiк кешенi өз дамытулары қазiргi кезеңде негiзгi құралдардың және жеткiлiксiз дамыған инфрақұрылымдар және технология әлдеқашанғы қанағаттанарлықсыз күйлерiмен бейнеленедi.

Биiк туралы өнiмнiң түпкi құнындағы көлiк шығындарының еншiсi және iшкi ж/дтер үшiн артық 8% және 11% деңгейде болады және авто - (осы көрсеткiш дамыған экономикасы бар елде 4-4, 5% құрайды) сәйкесiнше тасымалдаулар. Қазақстан экономиканың нәтижесiнде көлiк жүктеменi қатқақ дамыған елге қарағанда мәжбүр еткен.

3.(жол және қатынастың жолы) көлiк - коммуникациялық базасы.

Қазақстан аумағы бойынша жолдардың ж/ды созылымдық 14 мың кмдi құрайды. Аумақтың кмi 1000 шаршыда желiнiң тығыздығы ж/д 5 шақты, 1 кмдi құрайды

Қазақстан аумақтары бойынша 4 халықаралық көлiк коридорларының көлiк инфрақұрылымының қазiргi республикасы негiздерiнде өтiп қалыптасады.

Коридорлар шығыс және жүктердi жеткiзу мерзiмдер қатынастағы қашықтықтар қысқартуға едәуiр мүмкiндiк бередi.

Жеке алғанда:

1. – (Тажм ) магистральнiң Азия арқылы өтетiн ж/дiнiң солтүстiк коридоры: батыс Еуропа - Қытай, Кәрiс п-шi, Жапония Ресейдi және (Достық бөлiмшеде - Ақтоғай - Саяқ - Моинты - Астана - Петропавл) Қазақстан арқылы.

2. Оңтүстiк коридор Тажм: Еуропа ю-шы - Достық бөлiмшеде Азия Қытай және ю-шi Түркияны, Иран, ел Ц.азия және Қазақстан арқылы - Алматы - Шуалар - Арыс - Сарыағаш.

3. Трасек: Шығыс Еуропа - Орталық Азия Қара теңiз, Кавказ және (Достық бөлiмшеде - Ақтау) атырау теңiзi арқылы.

4. Солтүстiк - оңтүстiк: Солтүстiк Еуропасы - парсылық шығанақтың елi, Ресей арқылы және Иран, Ақтау теңiз порты бөлiмшедегi Қазақстан қатысуымен - Орал Ресей өлкелерi және Ақтау - Атырау.

Сарыағаш бағыты бойынша аймақтық транзиттiк тасымалдар үшiн Орталық коридор Тажм, құнды сонымен бiрге атап өтуге керек - Арыс - қандағаш - Озинки.

- картамен жұмыс.

Iшкi тасымалдауларды жүзеге асыруда және көп елдерi бар республиканың саудалық байланыстарының iске асыруының маңызды рөлi автомобиль жолдары ойнайды

Автомобиль жолдары

Ортақ пайдаланудың автомобиль жолдарының созылымдығы аумақтың кмi 1000 шаршыда желiнiң тығыздығы 88, 4 мың шақырымды құрайды қатты жабыны бар автожолдардың 32, 4 кмiн құрайды. 3iрек мың Көпiрлер және жол өтпелердiң автомобиль жолдарының желiлерiнде. Қазақстан автомобиль жолдары Ресейi бар қатынас, басқа орталық азия елдерi және Қытайлармен алады.

Республикалық мәннiң ортақ пайдалануының автожолдарының қарсылық бiлдiруiн жол бойындағы жолақта 2005 жылдың 1 қаңтарындағы күйi бойынша келесi объекттер жұмыс iстейдi: ЖҚБ - 925, Жүз - 108, (мотелдер ) қонақ үй, қоректену және сауданың тармақтары - 1124, автотұрақ - 61.

Туристтiк мақсаттарда соңғы жыл автокөлiктi белсене қолданылады, республикалық мәннiң ортақ пайдалануының автожолдарының № 1809 тiзiмге 2000 жылдың 5 желтоқсанындағын ҚРдың үкiметiнiң қаулысымен сәйкес өйткенi жол, туризмның ары қарай дамытуын жоспардағы мүдде ең үлкен ұсынатын бастаушы iрi туристтiк объекттерге қосылған:

1. Ташкент - Шымкент - Тараз - Алматы.

2. Шымкент - Қызылорда - Орал

3. Алматы - Қарағанды - Астана

4. Астархан - Атырау - Түрiкменстан шекарасы

5. Омбы - Павлодар - Семей.

6. Астана - Қостанай - Челябинск

4.Туристтар үшiн мамандандырылған көлiктiң бiр түрлерi

1. Трансферт. Авиакомпаниялардың барлық борт журналдарында, тiзбелер, кестелердi өз кодтары болып әдетте тура келедi. Трансферт үшiн жұмсақ отырулары бар туристтiк iрiктеп жинақтаудың автобустары және үлкен жүк қоятын бөлiмшелермен қолданылады. (50 кмнен астам ) өте алыс жердегi трансферттерi үйренiп көрмейтiндiгi, онда (радиомен хабарлау, теледидар, асхана, дәретхана) ерекше ыңғайлылықтардың бар болуын талаптың көрсетпейдi.

2. 200 адамға дейiн сыйымдылықтың автобустары арнайы, жеке жасау.

Ұшуға лайық өрiс бойынша ұшаққа жолаушылар және туристтердiң тасымалдауы үшiн халықаралық әуежайларда қолданылады. Тасымалдауды кезең минуттармен саналатындығы, дегенмен үшiн және жарымжандарда әдетте болуға өте қартайған отыруға арналған орындарының он шақтысы, онда ешқандай да жабдықталғандық ескерiлмейдi. Едендi жолаушылардың кiруiнiң жеңiлдiктерi үшiн жерге дейiн салонға кiруде байсалды жидиды, жолаушылардың үлкен саны тiптi жедел отырғызу не iстейдi.

3.Экскурсиялық мақсаттар үшiн автобустар. Туристтiк орталықтар бойынша ең үлкен курсиялардың бiр бөлiгi автобустарда тап ұйымдасады. Мысалы, туристтар экскурсиялық көрсетудi объекттердiң бiр бөлiгi iрi қала бойынша шолу экскурсиясының жанында қозғалыстың жүрiсi бойынша автобустардан тiкелей шолады. Егер ауа райын мүмкiндiк берсе, онда автобустары және екi деңгейлi ашық болып iстейдi. Әдетте экскурсиялық автобустары бар экскурсовод үшiн өте жақсы шолу, микрофоны бар радиокүшейткiштiң бар болуы үшiн үлкен жабдықталғандық, жұмсақ отырулар, үлкен панорамалық терезелер айырады. Кейбiр автобустарда жақсы шолу үшiн терезе туралы креслоның қоюын бұрыш реттеу мүмкiндiгiнде болады.

4. Жабдықталған Кемперлер немесе керуендерге автобустар. Мұндай (6 адамға дейiн сыйымдылық) автобус салонның iшi ұйықтайтын орындары бар осы тұрғын үй, газды тақтасы бар асханамен, тоназытқышпен және санузелмен, қабыршақпен және (ваннамен ) душпен жабдықтайды. Автобустар жабдық бойынша өзгешеленедi және (қонақ үй қалай) жұлдыздар бойынша классификациялайды. Керуендер туристтiк орталықтардағы жалдауына және автокөлiктердi жалға беру тармақтарын жиiрек ұсынылады. Табиғатта тоқтаулар үшiн газды тақталар, дәретхананың танктерiнiң ауысымы және сыпырынды Бачковолары үшiн отынды жанармай құюды мүмкiндiкте болатын (кемпингтер ) арнайы тұрақтар туристтiк қызметтер тағы басқалар жергiлiктi электр желiсiне бүйiр электроприборларының қосуы жабдықтайды.

5.Сафари және шытырман оқиғалы Туроволар үшiн арнайы автобустар. Люкс сыныптың автобустары әдеттегiдей бұл немесе бос тұрулар көп саяхаттың сипаты және (25 адамға дейiн сыйымдылық) топтың құрамына байланысты. Олар жер астындағы жолдар бойынша жүру үшiн ыңғайлы болған арнаулы автомобиль жолы және техникалық қызмет көрсетудiң орталықтары табиғатта ұзақ сапарлардың iске асыруы үшiн тыс жабдықтау жеткiлiктi, салқындатқышпен, тоназытқышпен, дәретханамен, асханасы бар тiркемен, (200 лге дейiн) ауыз суы бар үлкен сыйымдылықпен, сонымен бiрге жорық құрал-сайманы, екi орындық Шатырлар тағы басқалар экспедиция жабдықтаған 2-апталық азық-түлiктiң арнайы комплектiмен жабдықтандырылады. Жабдықтың құрамына ойда болмаған жағдайға iздестiру құралдары бар радиостанция қосылады.

5. Туристтiк көлiкке талаптар.

Автокөлiк кәсiпорындар және турфирмалардың арасындағы арақатынастардың ретiмен iшiне алынған келiсiм шартымен анықталып реттеледi. (туроперация жасаушы, Турагент) тапсырма берушi тиiстi көлiк кәсiпорындарымен авто келiсiмшартты құрайды -, ж/д, тағы басқалар көлiк қызмет көрсету.

(көлiк кәсiпорын) орындаушы тапсырма берушiнiң мәлiмдемелерi және осы келiсiм шартының шарттарымен сәйкес көлiк қызмет көрсетудi iлiгедi. Ол қызметтiң осы түрiне лицензияны алуы керек.

Орындаушыға мiндет артады:

- орындағы техникалық дұрыс көлiгi және мәлiмдеме көрcетiлген мерзiмдердi бағыттау;

- туристтардың тасымалдауларын қауiпсiздiкке жауапкершiлiк қатқақтар;

- мамандандырылған жүргiзушiлердiң қызмет көрсетуi үшiн iлiгiлсiн, жақсы жүргiзушiлердi мадақтау;

- көлiк құралдың сынулары жағдайда оның алмастыруын барынша жылдам қамтамасыз етсiн немесе бұзық шеттету;

- тран төлеуге тапсырма берушiге уақытында есеп талап етедi. қызметтердiң осы келiсiм шартында нақтылы ретiнде;

- кешiгу, немесе көлiктiң елестете алмауы залалды тапсырма берушiге салдарынан орнын толтыру;

Тапсырма берушiге мiндет артады:

- тағайындау түзу бойынша көлiктi пайдалану;

- қолданылатын көлiктегi реттi сақтау;

- (келу уақытының жол бетшелерiнiң блангiнде және шығын, маршрутты белгiлену) диспетчеризацияны жүзеге асыру.

Екi жақтың келiсiм шарты бойынша мiндеттемелердi орындамауға өзара материалды жауапкершiлiктердi алып жүредi.

Бiр-бiрi немесе турист келтiрiлген залалға материалды жауапкершiлiктер алып жүредi. Акт қорытынды жасалады. Мәлiмдеме көрcетiлген автобусты пайдалану айыппұл 10% құн көлемiнде төленедi. Кешiгуде 30 минге бетер көп - саяхаттың 10% құнының айыппұлы. Жоғалтуды, бұзылуы жеткiлiксiздiкке материалды жауапкершiлiк алып жүредi жүктiң тасымалдау қабылданған.

Бақылау сұрақтар:

1.Коммуникациялық - көлiк базасының құрамы ма?

2.Коммуникациялардың туризмындағы рөл ме?

3.Көлiк құралдарының классификация және дәрежелерi ме?

4.Қандай стратегия көлiктiң жүйесiнiң дамытуы бойынша ҚРда қабылданған?

5.Халықаралық көлiк коридорлары неткен ҚРдың аумағы бойынша өтедi?

6.Сiзге туристтерi үшiн көлiктiң түрлерi неткен белгiлi?

7.Талаптар қандай туристтiк көлiкке?

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Негізгі:

• Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2009.

• Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 2009.

• Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы, 2009.

Қосымша:

• Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск, 2009.

• Герд В.А. Экскурсионное дело. Сборник статей по вопросам методики экскурсии. М., 2009.

• Городская литературная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Городская обзорная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Архитектурно-градостроительные экскурсии. Методические указания. М., 2009.

• Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М., 1981.

• Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алматы., 2009.

Дәріс 7. Тасымалдауларды негiзгi түрлер және туристтiк көлiктiң дамытуын мәселе

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1. Тасымалдауларды түрлер: темiр жол, автобус, автомобилдiк тасымалдаулар. (круиздер ) теңiз тасымалдаулары. Әуе саяхаттары.

2. Вокзалдар және әуежайлар. Жол, әуе қозғалысының реттеуi.

3. Көлiк және (жиналатын орын, базасы, бақтар, Жүз, жанар май құятын станциялар тағы басқалар) байланыстың техникалық базасы

1. Тасымалдауларды түрлер: темiр жол, автобус, автомобилдiк тасымалдаулар. (круиздер ) теңiз тасымалдаулары. Әуе саяхаттары.

Тасымалдауларды жүйе, алмағанда жаяу орын ауыстыруы сттар қалжыңда, бильноның техникалық үдерiс және стiнiң деңгейiмен анықталады қолданудың негiзiнде қалыптасады.

Тасымалдауларды түрлер:

- Малдарға көлiк-арба: пiлдер, түйелер, аттар, есектер, иттер;

- (пед си, автокөлiк, автобус, темiр жол) жер бетiндегi механикалық жылжыту құралдары;

- әуе жылжыту құралдары;

- су - қайықтар, салдар, өзеннiң және теңiздегi су бетi және су асты соттары.

Тасушылар бөлiнедi:

– негiзгi және қосалқы;

– жұмыстардың кезеңдерiне сәйкес;

– дукта туралы құрамда олардың орынына туристтiк;

Жұмыстардың кезеңдерi бойынша ерекшелеуге болады:

- трансфер

- мәндегi орынына қашықтық Дальнееге туристтардың тасымалдаулары;

- бойынша автобус немесе темiр жол турларына тасымалдаулары

шындығында тасымалдауды кезең және турдың ажырамас және бас элементi болып табылған маршрутқа тасымалдауды құрал қоналқа жиiрек болып табылады мұнда круиз маршруттары да жату керек;

- мысалы, бойынша экскурсиялық маршруттарға тасымалдаулары

қалаға, тақырыптық бақтарда тағы басқалар.

- шоппинг үшiн жүк тасымалдаулар - Туроволар.

Қазiргi отандық туристтiк тасымалдауды туристтiк индустрияның қызметi қалай келесi ерекшелiгi болады:

1 ) көрiнбейтiн экспорттың қағидасы жүзеге асыра туристтiк өнiмнiң тұтынуын орынға туристтың орын ауыстыруы»;

2 ) қолдану арнайы туристтiк көлiк, туристтiк қызметтiң тиiстi талаптарын қолдану;

3 ) арнайы туристтiк және көлiк құжаттаманың ресiмдеуiндегi қажеттiк;

4 ) қызмет сапасының бағасының ерекше жүйесiнiң бар болуы;

5 ) туристтiк және көлiк салаларды субъекттердiң өзара әрекеттесуi арқылы баға белгiлеудi процесстiң қамтамасыз етуi.

Белгiлердiң көрсетiлген жүйелерiн негiзде туристтiк көлiк кешеннiң туристтiк тасымалдауды қызметтiң ерекшелiгiн ашылуға мүмкiндiк беретiн жұмыс жасаулары ерекшелiк анықталған бұл басқаруды объект. Осылай, арқылы басқарылудың экономикалық деңгейiндегi туристтiк тасымалдауды қызмет:

- туристтiк фирмалар және тасушылардың ұйымдастыру-экономикалық өзара әрекеттесудi әбден жетiлдiруi туристтiк көлiк қызметтерiнiң баға белгiлеудi процессiнiң реттеуi жолымен;

- туристтiк индустрияның жұмыс жасаудың төңiрегiдегiн салық салу жүйе және көлiк саланың әбден жетiлдiруi;

- туристтiк тасымалдауды қызметке сұранысты басқару ақпараттық жүйеден кейiн.

Ұйымдастыру деңгейiнде арқылы жүргiзiледi:

- туристтiк көлiк құралдарына талаптарының әбден жетiлдiруi;

- туристтiк және көлiк инфрақұрылымдармен дамыту;

- туристтiк көлiк маршруттарының әбден жетiлдiруi.

Нормативтiк деңгейiнде арқылы жүргiзiледi:

- туристтiк индустрия және көлiк саланың қызмет реттейтiн нормативтардың әбден жетiлдiруi;

- туристтiк көлiк қызметтерiнiң iске асыруының жанында көлiк құжаттаманың жиынтығының жаңғыртуы.

2. Вокзалдар және әуежайлар. Жол, әуе қозғалысының реттеуi.

Республикада 54 әуежайда болады. Әуе тасымалдауларымен республиканың түгелдей дерлiк өлкелерi қамтыған.

Халықаралық әуежайлар жылда Астана, Алматыға орналастырған. Халықаралық авиа тасымалдауларға кiру рұқсаты жылда Ақтөбе, Атырау, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Петропавл, Семей, Тараз, Орал, Каменогорск Усть-сi, Шымкент әуежайларды алады.

Жолы, Көкшетау Астана Эйры, Әуе Атырауы авиакомпаниялар әуе, құлама, Саяхат Қазақстан республикасының аумағындағы жолаушылар және жүк таситын авиа тасымалдауларын жүзеге асырады, сонымен бiрге шетелде.

Астана ұлттық әуе тасымалдауыш Эйры бастапқы бизнес-жоспар ескерiлген көрсеткiштердiң тiзгiнүздi өсуiнiң көрсетедi. Басталып. Авиакомпания күнде орташа 45 рейстердi жасайды және 2 шамасында тасиды, 5 мың жолаушыларға. Авиа тасымалдауларды көлем 2006 жыл-шыда, 5 миллион жолаушыларды құрады.

Қосымша 23 шетелдiк авиакомпаниялар Қазақстан аумағында, оларды ара-арасындалар өзбен шұғылданады: «Келесi бағыттар бойынша Uzbekiston Havo Jullariнiң Iran Air, Өзбек әуе жолы, Pakistan International Airlinesтiң Пақыстандық Халықаралық әуе жолы, Tochokistonнiң Тәжiк әуе жолы, Altyn Airдiң Қырғыз әуе жолдары Люфтганза, KLMның Хан Голланд әуе жолы, British Mediterranean Airwaysтiң Британдық Жерорта теңiздiк әуе жолы, Turkish Airlines INCтiң Түрiк әуе жолы, China Southern Airlines, Transaeroнiң оңтүстiк - Қытай әуе жолы, Иран әуе жолдары:

Инвестициялар бөлiндiлер есебiнен де, бюджеттiк құралдар арқасында да 2006-2009 жылдарға саланың дамытулары бағдарламамен сәйкес 2007 жылда негiзгi Қазақстан әуежайларының инфрақұрылымның жаңғыртуы бойынша шараларды жүзеге асырылады -. Қалпына келтiрулердi 22 әуежайлардан 9 өткiзiлiп қойылға және ұшу-қону жолағы және аэровокзал кешендерiнiң iргелi жөндеуi бүгiнше.

Астана қаласындағы халықаралық әуежайдың құрылысы бiтiрген. Ары қарай оның құрастыруы үшiн бұл әуе көлiктiк Қазақстанның ортасы, жоспарланады:

-қазiргi әуе соттарының жөндеуi бойынша орталық авиациялық-техникалық құрастыру,

- коммерциялық авиацияның қызмет көрсетуi бойынша орталық,

- жайлы мейманхана.

Сайып келгенде, 2012 Қазақстан жылына әуе соттарының кез келген түрлерiн қабылдануға қабiлеттi әуежайлар дамыған желiсi болады.

Барлық жүзеге асырылған жобалар қаржысының арқасында республикалық бюджет және сыртқы инвестициялар өткiзiлген.

Азаматтық авиацияның саласының соңғы кезде ары қарай дамытуы алайда, жоюы үшiн мемлекеттiң ары қарай қолдауы керек болатын қасында негативтi моменттер тойтарылады:

• Ұшуларды қауiпсiздiк және болатын қызметтердiң сапасы қамтамасыз етiлмейдi

• Бағыттардың қатары бойынша iскерлiк белсендiлiктiң өсуiн баяулататын авиациялық тасымалдауда жарытымсыз сұраныс тұрғынның кеюi шақырады және мемлекеттiң экономиканың дамуында негiзiнен негативтi шағылысады бар болады.

• Қазақстандық авиакомпаниялардағы әуе соттарының булауды техникалық күйiн өткiзiлген талдау әуе соттарының техникалық пайдалануының ережелерiнiң бұзушылығы айқындалды. Календарлық және жөндеу аралық қорларды бiтулер сылтаумен 100 ұшақтар және тiк ұшақтардың пайдалануы тыйым салынған, соның iшiнде жолаушылардың тасымалдауы үшiн 52 әуе соттары мүмкiндiгi бойынша қауiптi.

• Қанағаттанарлықсыз жағдай орын алды және нәтижеде не бiз ұшқыштр құрам әсiресе мамандандырылған кадрлық потенциалдың толықтыруымен шетелдiк экипаждар қызықтырдыра алдық. Бұл мерзiмi жеткен мәселелер салалық кадр даярлайтын оқу орындардың студенттер және курсанттары үшiн ұшуға лайық әзiрлеудi бағдарламадағы қаржыландырудың жоқтығымен байланған. Премьер-министр дәл қазiр тапсырманы орындау мақсатында болашак бағдарлама бойынша шетел ұшуға лайық мектептерiндегi қазақстандық ұшқыштарының әзiрлеуi бойынша шаралар қабылданады.

Өте қаржы керек ететiн және қолдау және авиация саласының ары қарай дамытуы мақсаттарындағы бұл саласының салалары қосымша экономикалық ынталандыруының қолдану шаралары керек. Бұл салық преференцияларының отандық авиакомпаниялары және жеңiлдiктi несие берудiң операциялық лизинг, берудiң мүмкiндiктерiнiң қолдануы жолымен жете алады. Бұдан басқа, ынталандырудың шаралары қолданыстағы әуе соттарына үлкен талаптар және стандарттарының анықтауымен техникалық реттеу ескеруi керек.

Бақылау сұрақтар:

1.Сiзге тасымалдауларын түрлер неткен белгiлi?

2.Топтар неткен тасушыларға жiктеледi?

3.Трансфер деген не ме?

4.Ерекшелiктер неткен тасымалдауды қызметтi алады?

5.ҚРда авиа тасымалдаулары туралы әңгiмелейдi ме?

Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

Негізгі:

• Емельянов Б.В. Экскурсоведение. Учебное пособие. М., 2009.

• Емельянов Б.В. Экскурсионное обслуживание населения. М., 2009.

• Ягофаров Г.Ф., Тынчерова З.В., Саипов А.А. Экскурсоведение. Алматы, 2009.

Қосымша:

• Гецевич Н.А. Основы экскурсоведения. Учебное пособие для географических специальностей вузов. Минск, 2009.

• Герд В.А. Экскурсионное дело. Сборник статей по вопросам методики экскурсии. М., 2009.

• Городская литературная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Городская обзорная экскурсия. Методические указания. М., 2009.

• Архитектурно-градостроительные экскурсии. Методические указания. М., 2009.

• Дьякова Р.А. История экскурсионного дела в СССР. М., 1981.

• Ердавлетов С.Р. Достопримечательные места Казахстана. Алматы., 2009.

Дәріс 8. Телекоммуникациялық желiлер. Тұрмыстық және инженерлiк коммуникациялар.

Мақсаты: Студенттерге осы тақырып бойынша негізгі теориялық білімді беру және де оны тәжірибеде қолданудың аясын ашып көрсету

Сұрақтар:

1.Телекоммуникациялардың туризмындағы мәні

2.ҚР-дағы телекоммуникацияларының нарығы

3.Телекоммуникациялардың саласында технологиялық бұзылған жердiң табалдырығындағы Қазақстан.