азахстан тарихы II том

Қ О С Ы М Ш А і

Семинар сабақтарына арналған реферат, баяндамалардың тақырыптамасы (Б.з.д III ғасырдан —

1917 жылға дейін)

Қазақстан тарихынан сан-қилы заттай, жазба, тағы басқа деректер көп. Сол жазба деректердің сіздерге, семинар сабақтарына реферат, баяндама жазғанда ең керекті деген 187 тақырып пен әдебиеттердің тізімін беріп отырмыз. Ол 4 бөлімнен түрады:

I бөлім. Біздің заманымызға дейінгі III ғасырдан біздің заманымыздың VIII ғасырына дейінгі тақырыптар мен әдебиеттер.

II бөлім. VIII—XV ғасырлар арасындағы тақырыптар мен деректі материалдары, әдебиеттер.

III бөлім. XV—XVIII ғасырлар арасындағы тақырыптар мен деректі материаддар, әдебиеттер.

IV бөлім. XIX ғ. басы мен 1917 ж. дейінгі кезең арасывдағы тақырыптар мен деректі материалдары, әдебиеттері.

I бөлім (б.з.д. III ғасырдан б.з.УІНғ)

1. Арийліктер дәуірі: даму кезендері, мекендеген жерінің аумағы, мәдениеті, діни сенімі.

2.Сақтар дәуірі: мекендеген жерінің аумағы, даму кезендері.

3.Үйсін және қаңлылар мемлекеті: жерінің аумағы, даму кезендері.

4.Қазақстан территориясыңца жалпы тайпалық одақтардың күрылуы(б.з.д. VII — VI ғғ.).

5.Кирдың массагетгерге жорық жасауы және оның жеңілуі (б.з.д. 529ж.).

6.Үйсіндер мен қаңлылар мемлекетінің ьщырауының себебі (б.з.д. III — II ғғ.).

7."Есік" обасындағы "Алтьш киімді жауынгер" қабірінен

319

табылған Қазақстандағы ең көне жазба ескерткііш және оның тарихи маңызы (б.з.д. Уғ.).

8."Түрік" деген терминнің бірінші рет аталуы (420 ж.), коне түріктердің мекендеген жер аумағы.

9.Түрік кағандығының күрылуы және оның жер аумағы. Ю.Тараз қаласы туралы жазба деректерде бірінші рет

аталуы (б.з.д.568 ж.).

П.Түрік қағандығының Шығыс жөне Батыс қағандықтарға болінуінің себебі.

12.Батыс түрік қағандығының қүрылуы, жер аумағы, түрмыс жағдайы.

13. Батыс Түрік қағанаты және оның қүлауыньщ себебі. Н.Түркеш қағандығының қүрылуы (704 ж.), даму

кезендері.

15.Тарихи деректемелерде Отырар (Фараб) туралы айтылуы.

16. Қарлүқтар мемлекеті (756-940 жж.): даму кезеңдері, жер аумағы.

I. Деректі материаддар мен одебиеттер

(б.з.д. II ғ.б.з. VIII ғ.)

1. Материалы по истории казахских ханств XV—XVIII веков. /Извлечения из персидских и тюркских сочинении/ Вып. 1-АНКаз ССР, ИИАЭ.Алматы, Наука. 1969 ж.

2.Геродот. Массагеттер /сақтар/ туралы үзінді. Кітапта: Бабаев Д. Қазақ ССР тарихьт: . А. Рауан, 1990.

3.Назарбаев Н.Ә. тарих толқынында "Атамүра" Алматы. 1999 ж.

4.Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. А. Т I, Білім, 2002 ж.

5.Алғашқы қауымдық қүрылыс. Қазақстан территориясындағы тайпалық одақтар мен ежелгі феодалдық мемлекеттер. Кітапта: Қазақ ССР тарихы. I.

6."Түрік баласы". Қазақстан тарихы. Орынборда шыққан "Қазақ газетінің" 1913 жылғы номірі 2,3 санынан кешіріп басылған./Қазақстан коммунисі./ 1991ж№1. 66-68 беттер.

7.Омарбеков С. Бабырнама-ортақ мүра /Қазақ әдебиеті. 1991. 25ақпан.

8.Сүлейменов О.АзиЯ. А., 1975 и др. Стр. 142-150. Кочевники и Русь. Стр. 173-187. Киевская Русь.

9.Оразбай үлы М. Таңбалы тасқа тіл бітсе. Орхон-Енисей ескерткіші /Қазақстан коммунисі. 1991. №І 54-59 беттер.

320

Ю.Қожабекүлы Б.Мұхамед Хайдар Дулати және оның "Тарих-и — Рашиди" еңбегі /Социалистік Қазақстан. 1991.

28наурыз./.

11.Қожабекұлы Б. Қазақия /Ақ хундар Тұранда аггы тарихи романнан үзінді/ Қазақ өдебиеті. 1991. 28 наурыз.

12.Раддов В.В. Собр. Новые исследования об орхонских надписях. 1968. С. 312-323.

ІЗ.Алпысбаева А. "Елді халық едім, елім қазір қайда?" "Күлтегін": үлкенжазу. Қойшығара Салғаринның "Көмбе", 1989. Мырзатай Жолдасбековтьщ "Асыл арналар", 1980 деген роман-эссе еңбектерінен алынған ғылыми-түсініктемелер. / Социалистік Қазақстан. 1991, 9 сәуір /Қазақ әдебиеті. 1991, 24 мамыр.

14.Дивани луғат-ат-түрік. Қыпшақ сездігі /Кодекс куманикс/. Кітапта: Ертедегі қазақ әдебиеті хрестоматиясы. А., 1967 ,б. 57-68 беттер.

15. V—XIV ғасырлардағы көне әдебиет нүсқалары: I. Күлтегін: кіші жазу. 2. Күлтегін: үлкен жазу. З.Тоныкөк. Кітапта: Ертедегі Қазақ әдебиеті хрестоматиясы, А., 1987. 26-57 беттер.

іб.Ақынжанов М.В. Қазақтыңтегітуралы., 1957. (Автор орыс, грек, парсы, қытай, монғол түркі жазба деректеріне және археологиялық, ашропологиялық мағлүматгарга сүйене отырып жазған).

П.Сейдімбекова А. Күмбір-күмбір күмбездер, А., 1982.

IIбөлім (VIII - XV ғғ.).

17.Оғыздар мемлекеті (IX — XI ғғ.), жер аумағы, мәдениеті.

18.Қимақ мемлекеті (IX ғ. аяғы — XI ғ.), жер аумағы, мәдениеті.

19.Әбу Насыр Мүхаммед әл-Фараби еңбектері (870—950

жж.)

20.Қарахандар мемлекеті, жер аумағы, даму кезендері.

21.Исламның Қарахандықтар дәуірінде мемлекеттік дін болып жариялануы және ислам дінінің түрік жазуларын ығыстыруы (960 ж.).

22.Қазақстанда Қыпшақ мемлекеттік бірлестігінің қүрылуы (XI ғ.) жер аумағы, мәдениеті.

23.Махмүд Қашғари: өмір сүрген кезі мен еңбегі (XI ғ.)

24.Жүсіп Баласағүнның өмір сүрген кезі мен еңбегі (XI ғ.) 25.Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. Алматы 1997

ж.

26.Шыңғыс ханның Отырарға елші жіберуі жөне олардың өлтірілуі. (1218 ж.)

27.Монғолдардың Жетісуға жорығы (1219 ж).

28.Үйсін мен қандылардың Шыңғысхан мемлекетіне өз еркімен қосылуы (1219 — 1220 жж.).

39, Қазақстан мен Орта Азия Шыңғысхан империясының қүрамында (1219 — 1225 жж.).

30.Жошы ханның үлысы және оның мұрагерлері

31.Батый ханның ел билеуі (1227 — 1255 жж.) жер аумағы, діни сенімі.

32.Шағатай ұлысы және оның бөлшектенуінің себебі, жер аумағы, мөдениеті.

33.Үгедей ханның ел билеуі және оның үлысы (1228 — 1241 жж.).

34.Алтын Орданың қүрылуы мен нығаюы, жер аумағы, мәдениеті, діни сенімі.

35.Шағатай әулетінің мемлекетінің бөлшектенуінің негізгі

себебі.

36.Ақ Орданың дербестік алуы (XIV ғасырдың басы) жер аумағы.

37.Өзбек хан түсындағы Алтын Орда: басқару жүйесі жер аумагы (1312 — 1343 жж.).

38.Жәнібек ханның ел билеуі (1348 — 1363 жж.), жер аумағы.

39.Моғолстанның қүрылуы (1346 ж.). жер аумағы.

40.Тоғылық-Темір ханның ел билеуі (1348 — 1363 жж.), жер аумағы.

41.Орыс ханның ел билеуі, Сығанақ қаласы Ақ Орданың астанасы (1361 — 1377 жж.).

42.Алтын Орда билеушісі Тоқтамыс ханның ел билеуі және оның соғыстары (1380 — 1395 жж.).

43.Әмір Темірдің Алтын Ораданы талқандауы мен Ресейдің тәуелсіздікке жетуі (1395 — 1398 жж.).

44.Едіге және Алтын Орда хандары Едігенің едді басқаруға тигізген кері әсері (1396 — 1411 жж.).

45.Барақ ханның (Ақ Орда) ел билеуі, (1423 — 1428 жж.) жер аумағы.

46.Әбілхайырдың Шығыс Дешті-Қыпшақта ел билеуі және оның жорықтары (1428 — 1468 жж.).

47.Керей мен Жәнібектің Әбілхайыр ханнан белініп шығуның себептері (1456 ж.).

48.Есен-Бүға ханның (Моғолстанда ел билеуі, Керей мен Женібекті қабылдауы (1456 — 1452 жж.).

322

49. Жәнібек пен Керей сұлтандарының Қазак хандығының мемлекетін құрудағы ролі (1466ж.) жөне М.Х.Дулати қазақ хандығының қүрылуы туралы.

50.Әбілхайыр ханның әскерлерінің Ойраттармен шайқасы (1457 ж.) және оның жеңілуі.

51.Қазақ халқының ұлт болып қалыптасуыныц аяқталуы. (XIV - XV ғғ.).

52.Қазақ хандығының қүрылуындағы қыпшақ тайпасының тарихи ролі.

53.Сібір хандығының құрылуы, жер аумағы (XV ғ).

II.Деректі материалдар мен әдебиеттер VIII—XV ғғ.

1.Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында "Атамүра" А., 1999.

2.Қазақ ССР тарихы. А., 1980. т.І 457 бет.

3.Бартольд В.В. Собрания сочинении. Т.Ү.М., 1968.с.

328.

4.Аманжолов К.Р., Түркі халықтарының тарихы. А. Т.І Білім, 2002 ж.

5.Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники как источник по истории Средней Азии. А., 1964.

6.Бичурин Н. Собрание сведение о народах, обитавших

вСредней Азии в древние времена. М.-Л., 1950 с288.

7.Гумилев Л.Древние времена. М. 1967.с. 315

8.Стеблова И.. Поэтика древнетюрской литературы и ее трансформормация в ранний с классической период. М., 1976.

9.Стеблова И.Б. Поэзия тюрков ҮІ-ҮІІ веках., 1965.

Ю.Марғүлан Ә.Х. Ежелгі жыр-аңыздар. А., 1985. 367 б. П.Батырлар жыры. А: Жазушы, Т.І. 1986.

12.Қорқыт ата кітабы. А.: Жазушы, 1986.

ІЗ.Шербак А.М. Огуз-намэ, Мухаммат-намэ, М., 1959.

с. 22.

Н.Жолдасбеков М. Асыл арналар. А.: Жазушы, 1986. 15.Айдаров Г. Орхонские древнетюрской писменности ҮІІІ

века. А., 1971 ж.

іб.Бартольд В.В. История культурной жизни Туркестана. Т.ІІ, ч.І.М., 1963, с. 167-433 .

П.Бартольд В.В. Т ^ . Двенадцать лекции по истории Туркского народа Средней Азии. 1960.

18.Бартольд В.В. Сочинения. ТУІ. М., 1966. Общий очерк культуры мусульманства.

19.Бартольд В.В. СочиненияТ. II. М., 1964, с. 310-314.

323

20.Бартольд В.В. Сочинения Т. У.М., 1968. Образование империи Чингисхана.с. 253-265.

21. Бартольд В.В. Сочинения Т.І. М., 1963. Туркестан в эпоху монгольского нашествия.

22.Бартольд В.В. Сочинения. Панисламизм. Т. VI. М., 1966. с. 400-402.

23.Әшімханов Д., "Өр Алтай, мен қайтейін биігінді... .

РСФСР дағы Алтай өлкесін мекендейтін қазақтар жәйлі" / /Қазақ әдебиеті, 1990, 15 маусым.

24.Кәрібаев К. Ақмола ақиқаты //Қазақ өдебиеті, 1991, 4 қазан.

25.Садыков К. Мен білетін ай аттары //Қазақ әдебиеті, 1991, 22 наурыз.

26.Цыбульский В.В. Научные экспедиции по Казахстану. А„ 1988, с. 184

27. Керейкулова Ш.Сырнай мүйіз аспаптар туралы //Қазақ әдебиеті, 1991, 18 қаңтар

28.Әсіпов С. Қазақстанда қоныстандыру қалай жүргізілді //Қазақ әдебиеті, 1990, 20 кекек.

29.Әсіпов С. Жер тағдыры-ел тағдыры Кешегі аштық пен бүгінгі мешеулік. Жер зардаптары қалай жойылады// Қазақстан коммунисі. 1990, 7, 66-72.

ЗО.Мүхамед Хайдар Дулати. Тарихи-и-Рашиди. Сонат. Алматы, 1999 ж.

31. Ғейсенов Д. Жібек жолы: оның еткені мен болашағы хақында //Қазақстан коммунисі, 1991, 2, 46-52 беттер.

32.1зтілеуов С. Үлы Жібек жолымен. //Қазақ әдебиеті, 1990, 19 қазан.

33.Бартольд В.В. История Туркестана. Собрания сочинения в ІХт.І. М., 1963.

34.Қадырғали Жалайыр. Шежірелер жинағы. Алматы 1997 ж.

35.Мухамед Хайдар Дулати. Тарихи-Рашиди //Жүлдыз, 1991,9.

36.Казахско-русские отношения в XVI—XVIII веках. А.,

1961.

37.Материалы по истории казахских ханств ХҮ-ХҮІП веков: извлечения из персидских и тюркских сочинений. А., 1969.

38.Материалы по истории Узбекской, Таджикской и Туркменской ССР.Л., 1932.

39.Машхур Жүсіп Кепейүлы. Абылайхан: тарихи түлғалар//Егемен Қазақстан, 1992, 11 қаңтар.

324

40.Өміралиев К. "Оғыз қаған" эпосының тілі. А: Ғылым,

1988.

41.Әл-Фараби. Әлеуметтік-этикалықтрактаттар.А., 1975.

42.Кононов А.Н.Махмуд Кашгарский и его Дивану — лугат ат-түрк //Советская тюркология, 1972, 1. С.12.

43.Аманжолов К. Түркі халықтарыныңтарихы, "Білім". Т.2 Алматы 2002.

44.Жүсіп Баласүғын. Қүтты білік: көне түркі тілден аудар. Егеубаева А.А., 1986.

45.Юсуф Баласугунский. Благодатное знание. М.,1983

46.Ахмед Яссауи. Ақиқат сыйы. А. 1985.

47.Ахмет Яссауи елевдері//Социалистік Қазақстан, 1990, 28 қазан.

48.Бабырнама: ауд. Қожабеков А.А., 1990.

49.Мүхаммед Хайдар Дулати. Тарихи-Рашиди: үзінді// Жүлдыз,9,8 бет.

50.Әбілғазы Бахадур. Түрік шежіресі //Жүлдыз, 1991, 9,

8бет.

51.Сібір қазақ әскерінің өміріндегі хронологиялық оқиғалар. Омбы, 1891.

52.Дәуітов С. Төле би //Қазақ әдебиеті, 13 қыркүйек. 53.Міржақып Дулатов. Қазақ-қырғыз тарихы туралы //

Қазақ әдебиеті, 1991, 29 наурыз.

54.Тынышпайүлы М. Түрік-моңғол тарихы //Қазақ әдебиеті, 1991, 22 наурыз.

55.Қүсайынов К. Қазақ-қырғыз қатынысы //Қазақ өдебиеті, 1990, 31 тамыз.

56.Тарихи түлғалар. Сүлейменов А. Абылай: ақиқат пен аңыз//Қазақстан коммунисі, 1991 2,53-60 бетте.

57.Уалиханов Ш. Собрания сочинении Т.ГУ. А., 1985. 58.Сүлейменов Р. Мойсеев В. Из истории Казахстана

ХҮІІІ века: о внешней и внутренней политике Абылая.А., 1988.

59.Уалиханов Ш. Абылай саяси түтқыннан оралды: Абылайдың 280 жылдығы //Қазақстан әдебиеті, 1991, 6 қыркүйек.

60.XV—XVIII ғ.ғ әдеби нүсқалар мен ақын жыраулар мүрасы. Кітапта: Ертедегі қазақ әдебиеті хрестоматиясы. А, 1967,9 бетте.

IIIбөлім (XV - XVIII ғғ.)

54.М. Шайбанидың Орта Азияны жаулап алу соғыстары және Әмір Темір әулетінің күлауы (1500 — 1508 жж.).

325

55.Мерв түбіндегі М.Шайбанидың парсылармен шайқасы, М.Шайбнидың өлуі (1510 ж.).

56.Қасым ханның Қазақ хандығын билеуі және оның заңцары (1511 — 1518 жж.). "Қасым ханның қасқа жолы".

57.Хақназар ханның ел билеуі және Қазақ мемлекетінің нығаюы (1535 — 1580 жж.).

58.Ермактың Сібірге жорығы. Көшім хандығының қүлауы (1582 — 1585 жж.).

59.Тәуекел ханның ел билеуі және оның Самарқанд, Бұхараға жорығы (1586 — 1588 жж.).

60.Тәуекелдін, Москваға елші жіберудегі мақсаты (1594

ж.).

61.Орыс елшісі В. Степановтің қазақ ханы Тәуекелге келуінің мақсаты (1595 ж).

62.Сібірді Ресейдің жаулап алуы. (1598 ж.).

63.Орта Азияда Шайбани билігінің құлауының себебі (1588 ж.).

64.Есім ханның ел билеуі және оның зандары (1598 — 1628 жж.).

65.Жоңғар хандығының кұрылуы, оған кірген тайпалар (1635 ж.).

66.Жәңгір ханның ойраттармен Орбұлақ соғысында жеңіске жетуі (1643ж).

67.Жоңғарларға Орыс, Қытай мемлекетінің қыспағы, олардың қазақ жеріне шапқыншылығының үдеуі (1681 — 1684 жж.).

68.Тәуке ханның "Жеті жарғы" заңцарын шығаруының (XVII ғ.) себебі.

69.Бөгенбай батырдың Қазақ жасағының қолбасшы болып сайлануы (1710 ж.) және оның әскери стратегиясы мен тактикасы.

70.Қайып ханның I Петрге жіберген елшілігі, оның мақсаты.

71.Тәуке ханның Россиядан жоңғарларға қарсы әскери көмек сұрауы, Ресейдің екі жұзділік саясаты (1710 — 1715 жж.).

72.Қазақ жасақтарының жоңғарлармен Аягөз маңывдағы шайқастарының сәтсіздігі (1717 — 1718 жж.).

73.Семей қаласының салынуы, Ресейдің Қазақстанда түрақ пунктін салу мақсаты (1718 ж.).

74.Өскемен қаласының салынуы, Ресеқдің Қазақстанды отарлауының басталуы (1720 ж).

75.Бүланты өзені бойында қазақ жасағының жоңғарларды женуінің маңызы (1728 ж).

326

76.Қазақ жасағының Аңырақайда жоңғарларды женуінің тарихи рөлі.

77.Әбілхайыр ханның елшілерінің Россияға баруының себебі(1730ж.).

78.А. Тевкелев бастаған орыс елшісінің Юші орданы /жүзді/ Россияның қол астыиа алу үшін Әбілхакыр хан Ордасында болуы туралы дерек (1732 ж.).

79.Орта жүз ханы Семекенің, сұлтан Абылайдың Россияға бодан болудан бас тартуы туралы деректер.

80.Үлы жүзді Россия қүрамына алу туралы патша Анна Иоанновнаның жарлығының аяқсыз қалуы. (1734 ж.).

81.Әбілмәмбет ханның Орта жүзде билік жүргізуі және Абылай сүлтанның өскер басына келуі (1734 — 1771 жж.).

82.Ресейдің отарлау саясаты және Орынбор қаласының салынуы (1735 ж.).

83.Жоңғар феодалдарының Орта жүз, Кіші жүзге шабуылының сәтсіздігі. Абылай сүлтан. (1741 — 1742 жж.).

84.Ресейдің Орынбор қаласын салуындағы мақсаты (1744

ж.).

85.Жоңғарлардың Оңтүстік Қазақстанға басып кіруі. Абылай сүлтаннын жоңғарлар қолына түтқындалуы (1743 ж.).

86.Орынбор губерниясының қүрылу мақсаты (1744 ж.).

87.Әбілхайыр ханның олтірілуі, оның себебі (1748 ж.).

88.Кіші орда ханы Нүралының ел басқаруындағы түрақсыздығының себебі (1748 — 1786 жж.).

89.Петропавл қаласының салуының мақсаты (1752 ж.).

90.Жоңғария мемлекетінің қүлауы. Абылай сүлтанның қазақ жерін азат етудегі ролі. (1734 — 1758 жж.).

91.Абылай ханның билік жүргізуі және қазақ мемлекетінің нығаюы. (1771 — 1781 жж.).

92.Е.Пугачев бастаған шаруалар соғысының себебі және оған қазақтардың қатысуының себебі. (1773—1775 жж.).

93.II Екатеринаның Нүралы ханды хавдықтан түсіруінің себебі. (1785 ж.)

94.Омбьзда қазақ балалары үшін "Азиялық мектептің" ашылуының мақсаты. (1789 ж.).

95.Кіші жүзде хан кеңесінің қүрылуы, ондағы Ресейдің мақсаты.

96.Сырым Датүлы бастаған Кіші жүз шаруаларының кетерілісінің себебі. (1783 — 1797 жж.).

327

III. Деректі материалдар мен әдебиеттер

(XV - XVIII ғғ.)

1. Қозыбаев М. Ақтандақтар ақиқаты "Қазақ университеті" Алматы, 1992. 272 бет.

2.Сабырханов А.Некоторые вопросы формирования этнической территории казахского народа XVIII в. Вестник АН КазССР, 1977. З.с.68.

3.Левшин А. Описание киргиз-кайсакских орд и степей. СПБ, 1832, с. 64.

4.Казахско-русские отношения в XV—XVIII в.в. А, 1961.

5.Валиханов Ч. Исторические предания о батырах XVII. Сочинения т. IА, 1984, с. 218-222.

6.Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. "Атамүра" Алматы,

1999.

7.Абраимов М. Очерк аграрных отношении в Бухарском ханстве в XVI—ХІХв.в. Ташкент, 1966, т.І.с. 136.

8.Послание Петра I На востоке. М, 1986, с.123. 9.3латкинИ. История джунгарского ханства 1635-1758

г.г.М, 1983.С. 213.

Ю.Апполова Н. Присоединение Казахстана к России. М., 1948.

П.Аманжолов К. Түркі халықтарының тарихы. "Білім" Т. 3. Алматы, 1999.

12.Кляшторный С. Колесников А. Восточный Туркестан глазами русских путешественников: вторая половина XIX века. А, 1988.

ІЗ.Цыбульский В. Научные экспедиции по Казахстану. А, 1988.

14. Кутлуков М. Рукописи и документы по истории Восточного Туркестане в Х^І-60-х г. XIX вв и его взаимосвязи со Средней Азии. А, 1983,с. 203.

15.Шәмшатов И.Қазақстан Россияға ез еркімен қосылды ма? //Қазақ әдебиеті, 1990, 18 мамыр.

IV бөлім. 1801 — 1914 жж.

97.Бекей хандығының құрылуының себебі. (1801 ж.)

98.Сырым батырдың квтерілісі және Хиуада дүние салуы (1802 ж).

99.Ақын Махамбет Өтемісүлының еңбектері (1804—1846

жж.).

100.Ақын Шернияз Жарылғасүлының еңбектері (1807— 1867 жж).

328