- •Қазақстан республикасының білім және ғылым министрлігі
- •Кіріспе
- •1 Тарау. Электрмеханика
- •1.1 Тұрақты тоқ электр машинелері
- •1.2. Арнайы қызметке арналған электр мәшинелері және шағын машинелері.
- •1.3. Синхронды машинелер
- •1.3.4. Синхронды қозғалтқыштарды жұмысқа қосу тәсілдері.
- •1.4 Асинхронды қозғалтқыштар
- •2 Тарау. Электрлік оқшаулама және кабельдік техника
- •2.1. Электрлік оқшаулама
- •2.1.2. Жұмсақ диэлектриктер
- •2.1.3. Электротехникалық лактар
- •2.1.4. Диэлектрлік материалдардағы физикалық процестері.
- •2.1.5. Диэлектриктердің электр өткізгіштігі
- •2.1.6 . Сегнетоэлектриктер.
- •2.1.7. Диэлектриктерді тесу
- •2.1.8. Пьезоэлектрлік эффект
- •2.1.9. Қатты органикалық материалдар.
- •2.1.10 Электроқшаулағыш эмальдар
- •2.1.11. Табиғи электр оқшаулағыш смолалар
- •2.1.13. Термопластикалық компаунттар
- •2.2. Жоғары кернеулі күштік кабель
- •Маркасы аввг 3х2.5 күштік кабелдің сипаттамасы мен қолданысы
- •Маркасы аввг 3х2.5 күштік кабелдің элементтері
- •Маркасы аввг 3х2.5 -0,66 кВ күштік кабелдің техникалық сипаттамасы
- •Маркасы аввг 3х2.5 - 1 кВ күштік кабелдің техникалық сипаттамасы
- •Маркасы аввг 3х6 күштік кабелдің сипаттамасы мен қолданысы
- •Маркасы аввг 3х6 -0,66кВ күштік кабелдің техникалық сипаттамасы
- •С – қорғасын қаптама
- •3.2. Электролиздің физикалық негіздері
- •3.3. Төмен температуралы плазма
- •3.4 Плазматрондағы қуатты реттеу
- •4 Тарау Жарық техникасы және жарық көздері
- •4.1. Жарықтандыру
- •1. Нүктелік әдіс
- •2. Пайдалану коэффициент әдісі
- •4.2. Сыртқы жарықтандыру қондырғылары
- •5 Тарау. Технологиялық кешендердің автоматизациясы және электр жетегі
- •5.1. Электржетектерінің құрылымы және типтері
- •5.2. Электржетектерінің жіктелуі
- •5.3. Электржетектің типтік статикалық жүктемелері. Статикалық орнықтылық. Тәуелсіз қоздырудың тұрақты токтағы қозғалтқыштың электрмеханикалық және механикалық сипаттамалары
- •5.3.1. Өндірістік механизмдер мен электрқозғалтқыштарының сипаттамалары
- •5.8 - Сурет. Өндірістік механизмдердің механикалық сипаттамалары
- •5.9 - Сурет. Электр қозғалтқышының механикалық сипаттамалары
- •5.4. Электр жетегі қозғалысының теңдеуі
- •5.4.1. Электржетегінің жұмыс режимдерін жіктеу
- •5.10 - Сурет
- •5.11 - Сурет Қозғалтқыштың ұзақ жұмыс режімінің сипаттамалары
- •5.12 – Сурет. Қозғалтқыштың қысқа уақыттық нақты жұмыс режімінің сипаттамалары
- •5.13 – Сурет. Қозғалтқыштың қайталанбалы - қысқа уақыттық нақты жұмыс режімінің сипаттамасы
- •5.5. Автоматтандырылған электржетек жүйесінің қозғалысының теңдеуі
- •5.6. Электржетектерінің бұрыштық жылдамдығын реттеу
- •5.18 – Сурет. Реттелетін электржетегінің құрылымдық сұлбасы
- •5.7. Ақ-ты реттелетін электржетектер
- •5.8.Механизмнің және қозғалтқыштың жүктемелік диаграммалары. Эқ-ты қыздыру және салқындату.
- •Қолданылған әдебиеттер
- •Айтжанов н.М., Абдикулова з.Қ., Рахимжанова п.Т., Шукенова ғ.А.
5.2. Электржетектерінің жіктелуі
Механикалық энергияны тарату тәсілдері бойынша электр жетектерін үш негізгі типке бөлуге болады:
а) топталған электржетегі жұмысшы механизмдерді бірнеше жұмысшы машиналармен немесе бірнеше атқарушы механизмдердің бір жұмысшы машинамен қозғалысын қамтамасыз етеді. Жетектен атқарушы механизмдерге энергияны беру бір немесе бірнеше беріліс көмегімен іске асады.
б) жеке орналасқан электр жетегі. Әрбір жұмысшы орган жеке тұрған электр жетегімен қозғалысқа келтіріледі. Машинаның жұмысшы органдары өзара байланыспайды, бұл жұмысшы машинаның кинематикалық сұлбасын біршама қысқартады;
в) өзара байланысқан электржетегі екі немесе бірнеше электрлік немесе технологиялық өзара байланысқан электр қозғалтқыштары құрылғыларынан тұрады. Олардың жұмысы кезінде берілген арақатынас немесе жылдамдықтық жүктеме немесе жұмысшы машинаның атқарушы органдары орнының теңесуі ұсталып тұрады. Осындай электржетегінің қажеттілігі технологиялық процесс немесе конструктивті құрылғының талабынан пайда болады. Өзара байланысқан электр жетегінің бір түрі – көп қозғалтқышты электржетегі болады, оның қозғалтқыштық құрылғылары ортақ білікке жұмыс істейді.
Қозғалыс түрі бойынша электр жетегі: айналмалы бір бағытты, айналмалы реверсті және тура жүруші реверсті болады.
Басқарылу дәрежесі бойынша электр жетектері: реттелмейтін – бір жұмысшы жылдамдығы бар машинаның атқарушы жұмысшы органдарын әрекетке қосу үшін; реттелетін – электр жетегінің шамалары басқарушы құрылғының әсерімен өзгереді; бағдарламалық – басқарылатын – электржетегін берілген бағдарлама бойынша басқару; ілеспелі – автоматты, еркін өзгеретін беруші сигналға сәйкес атқарушы органның жылжытуын жасау; адаптивті – машина жұмысының шарттары өзгерген кезде басқарудың кұрылымы мен шамаларын автоматты түрде таңдап алу.
Автоматтандыру деңгейі бойынша электр жетектері: қолмен басқарылатын автоматтандырылмаған; шамалары автоматты реттеумен басқарылатын автоматтандырылған; басқарушы әрекет оператордың қатысуынсыз автоматты түрде өндірілетін автоматты болып бөлінеді.
5.3. Электржетектің типтік статикалық жүктемелері. Статикалық орнықтылық. Тәуелсіз қоздырудың тұрақты токтағы қозғалтқыштың электрмеханикалық және механикалық сипаттамалары
Механизмде орындалатын механикалық сипаттама Мс=f(ω) тәуелділік.
Активті күш пен момент деп электржетек қозғалысынан тәуелсіз қозғалтқыштың механикалық энергияларына қатысы бар сыртын құрайтын күш пен моментті айтады. Мысал, жүкті жіберетін немесе көтеретін салмақпен құралған момент (1-сурет). Қозғалтқыш білігінің айналу бағытынан тәуелсіз және төмен қарай бағытталған кезде момент кедергісі тең болады
,
Сурет 5.2
МС шамасы жылдамдыққа тәуелді емес. Жүктің орын ауыстыруы 1.1-сурет.
Реактивті күш пен момент деп қозғалтқыш арқылы активті қозғалатын моментте реакция сияқты пайда болатын қозғалысқа кедергі болатын момент пен күшті айтады. Реактивті күш пен момент жылдамдыққа тәуелді және құрғақ үйкеліс күші мен моменті, үйкеліс тұтқырлығы және желдеткіш типтегі күш мен момент болып бөлінеді.
Құрғақ үйкеліс күші мен моменті (1.2-сурет) модуль бойынша өзгермейді, бірақ өзінің белгісін жылдамдық белгісі өзгергенде секіріп отырады.
Олар станоктық жетектің берілуілеріне, желдеткіштерге, дросселдерге және т.б. үшін сипатталған. 1.3-суретте жылдамдық шамасынан сызықтығын сипаттайтын тәуелділіктегі жүктемеліүйкеліс тұтқырлығының моментті келтірілген.
Желдеткіштің бұрыштық жылдамдығы, ортадан тепкіш сорғыштың жүктемелі моменттің тәуелділігі 1.4.-суреттігідей болады және желдеткішті деп аталады және , мұндағы n = 1,5…2.5 өрнегімен жазылады.
Электрқозғалтқыштың механикалық сипаттамасы - М=f(ω тәуелділігі. Электрлік машина курсынан білетініміздей, ЭҚ механикалық сипаттамасы (5-сурет) абсолютті қатаң (1 – синхронды ЭҚ), қатаң- (3- тәуелсіз қоздыру кезіндегі тұрақты ток қозғалтқышы және 2- жұмыс аймағындағы асинхронды қозғалтқыш) және жұмсақ - (4-тізбектей қоздыру кезіндегі тұрақты ток қозғалтқышы) болуы мүмкін.
Абсолютті қатаң сипаттама деп момент өскендегі жылдамдық өсуіне қатынасын айтады.
.
Орнықтылық режімде жетек қозғалысы орнықты немесе орнықсыз болуы мүмкін. ωУСТ-тан ω ауытқыған жағдайда бірінші жағдайда жетек орнықтылық режіміне қайта айналып келеді.
Кез келген орнықты емес қозғалыста, тіпті ωУСТ-тан ω кішкене ауытқығанда жағдайда жетек орнықтылық режіміне қайта айналып келмейтін өзгерістерге әкеліп соғады.
Мысал ретінде, жетектің асинхронды жұмысында МС кедергілі моменттің механизмін қарастырамыз. Жұмыс кезінде «а» нүктесінде қандай да мақсатта ω<ωУСТ болсын. Онда механикалық сипаттамаға М>МС сәйкес дұрыс динамикалық сипаттама МДИН=М–МС >0 пайда болады, осыған сәйкес дұрыс үдеу dω/dt>0 және жүйе орнықтылық режім нүктесіне қайта айналып келеді, қозғалыс орнықты болады.
Егер жұмыс кезінде «а» нүктесінде ω < ωУСТ, М < МС, МДИН = М – МС < 0, үдеу dω/dt < 0 және жүйе орнықтылық режім нүктесіне қайта айналып келсе, қозғалыс орнықты. Егер жұмыс кезінде «b» нүктесінде ω > ωУСТ, М > МС, МДИН = М – МС > 0, үдеу dω/dt > 0 және жылдамдық төмендей береді. Осындай кезде «b» нүктесінде статикалық орнықсыз болады.