Антигентаныстырушы жасушалар
Мононуклеарлы фагоциттер жүйесі. Макрофаггардың қызметтері мен рецепторлары. Антиншныстырушы жасушалардың нсгізгі түрлері. Макрофаггармсн және дендритті жасушалармсн антигепдердіц өңделуі жәнс тапыстырылуы.
Мононуклеарлы фагоциттср жүйесіне
Мононуклеарлы фагоциттер жүйесіне шығу тегі, морфологиясы және қызметтері бойынша біріктірілген шеткері қан моноцитгері және әртүрлі локализициядағы макрофаттар кіреді.
Бүгінгі күні макрофагтардың көптеген иммунологиялык серпілістерге міндетті түрде катысатыны аныкталған. Осы жасушалардың иммундық жауапты қалыптастыру, реттеу және жүзеге асырудағы рөліне толығырак тоқталсақ.
Ересек адам организмінде сүйек кемігінде моноцитопоз үнемі жүреді. Аз жетілген мононуклеарлы фагоциттерге сүйек кемігінің монобластгары жатады. Олар гранулоцнтарлык-моноцнтарлык. ізашар жасушаларынан шығады. Ал олар өз кезегінде көп қабілетті гемопоэтикалық бағана жасушаларынан өрбиді (12-ші сурет).
Сүйек кемігіндсгі моноциттсрдіц өндірілуі бір топ есу факторларынын бакылауында болады. Интерлейкин-3 (ИЛ-3) пен колониестимулдаушы фактор (ГМ-КСФ. М-КСФ) мокоциттердің ізашарларының митоздық бслсснділігін ынталандырады ал простагландин Е (PGE) мсн интерфсрондар (1FN-«l IFN-Р) осы жасушалардын белінуін тежейді.
ИЛ-3 өзінін екінші аты «мульти КСФ» деген атына сәйкес келеді. себебі ол қап жасудың барлык булақтарын ынталандырады, ГМ-КСФ гранулоциттер мен макрофаггардың ендірілуін жәнс макрофаггардын кызмстін ынталандырады.
М-КСФ мононуклеарлы фагоциттердін арнаиы факторы болып есептеледі. Оны сүйек кемігінің стромалды жасушалары, моноцитгер,тіндік макрофагтар,
Т-хелпсрлер фибробласттар, эндометрняішн эпитиалды жасаушалары және басқа да жасушалгр ондіреді. М-КСФ моноциттердің ізашарларының пролиферациясык ынталандырумен катар олардың микробицидттік жәнс тумороцидтік белсенділігін ынталандырады.
Сүйек кемігінде түзілген моноциттер бір тәуліктен аз мерзімде шеткері қанға шығады. Олардың біраз бөлігі сүйек кемігінде қалып резидснтті макрофадтарга айналады. Қабыну кезінде
фагоциттеуші жасушалардын қажеттілігі жоғрылауына байланысты, олармен камтаиасыз ету үшін моноциттсрдің өнімі күрт жоғарлайды. Осыған байланысты промоноциттердің жасушалық цикл уақыты қысқарады. олар кобейе бастайды, ал қанда сәйкесінше моноцитердің саны жоғарылайды Қабыну ошагындағы макрофагтармен ондірілетін және бөлінетіи қабыну алды цитокиндері моноцитопоэзды күшейтетін фактор ретінде болады. Сонымен моноцитопоэдың ретгелуі позитивті кері байланыс аркылы жүзеге асады.
12-ші сурет. Макрофаггардың негізгі дифференцировка кезеңдері (В.Г. Галактионов бойынша, Москва, 1986)
Қанда моноцтиттер кабырғалық және айналымдық деп бөлінсді. Олардын ара-қатынас ауысып отыруы мүмкін. Айналымдағы моноцитгер кан ағымында болғандыктан, қанды зсрттеу мақсатында алған жағдайларда, олар зсртгеу үлгілерінс түседі, ал қабырғалық моноциттер тамырлардың эндотелиіне берік жабысқан және олар тамырлардан тіндерге карай трансэндотелиалды миграцияға да-йын тұрады. Моноциттердін қаннан тіндерге қарай жылжуы, моноциттер мен эндотелиалды жасушаларда арнайы адгезия молекулаларынын болуымсн гүсіндіріледі. Қан тамырынан шыккан
моноцит кері қарай айналымға қайтьп келу қабілеті жок, сондай- ак тіндерге қарай миграция үрдісі үнемі жүреді және ол қабыну кезінде күшейеді, әрі бағытталған сипат алады
Сәйкес тіндік ортаға түскен моноциттер мүшелік және тіндік макрофаттарға дифференцацияланады. Мәселен, альвеолярлы, плевралды, бауырдан купфер жасушалары, дәнекер тінінің гистиоцитгері, остсокласттар, микрология, лимфа тінінің макрофаттары, қабыну және некроз ошақтарының макрофаттары.
Тіндік макрофагтар үзақ өмір сүретін жасаушаларға жатады. Олардың өмір сүру уақыты айлар Жылдарға созылады. Егер жұқпа немесе қабыну ошақгарыңда мобилизациясы болмаса, олар көкбауырға немесс лимфа түйіндеріне барып жойылады. Альвеолярлы макрофаггар өкпснден мұрын жолдары арқылы шығады.
Макрофаггардьң көпшілігі дәнекер тінінде, шырышты қабаттармен ассоциацияланған лимфа лимфа түйіндері мен лимфоидты тіндерде, сонымен қатар мұрын жолдарыньщ шырыштарында да (өкпенің интерстициалды макрофагаттары) кездеседі
Альвеолярлық макрофаггар - өкпенің иммундык гомеостазын ұстап тұратын ең маңызды жасушалардьң бірі болып есегттследі. Ерекше субпопуляцияны қасиетгері бойынша перитонеалды макрофаггарға жақын плевралды макрофаггар кұрайды.
Бауырдағы мононуклерлы фагоцитгердің өкілі - жұлдызшалы Купфер жасушаларының құрамында эндогенді пероксидаза және фагоцитоз бен пиноцитоз кызметтерін жүзеге асыра алатьн біріншілік лизосомды ферменттер бар.
Орталык жүйке жүйесінде моноңуклеарлы фагоциттердің негізгі қызметтерін (антигендерді таныстыру, фагоцитоз цитокиндерді өндіру, цитотоксикалық әсер және т.б.) микроглия жасушалары мен астроциттер атқарады.
Шетпкер қан моноцитптпері тек тіндік макрофагтарға ғана емес, сондаи-ақ белгілі факторлардың катысуымен дендритті жасушаларга (ДЖ) да дифференцациялана алады. Тәжірибелерде
мұндай факторлар қызметін ГМ-КСф пен ИЛ-4 атқаратыны дәлелденген.
Макрофагтардың жетілуі, дифференцнровкасы және белсенуі осу факторларына (ИЛ-3, І"М-КСФ, М-КСФ) және цитокиндерге (ifn-y) тәуелді.
lFN-ү ең маңызды қызметінің бірі - макрофаттардыц эффекторлық кызметін белсендіру. Яғни, макрофагтардың жасушаішілік микробицидтік және цитотоксикалық әссрлерін күшейтеді, олармен цнтокиндердің, супероксидтік және нитроксидтік радикалдардың, простагландиндердің енімін жоғарылатады. IFN-y әсерінен I және II кластағы МНС антигендерінің экспрессиясы жоғарылайды, осыған байланысты антигендердің таныстырылу эффективтілігі және олардың Т-лимфоциттсрмен танылуы жоғарылайды.