Дәріс № 6. Саси лидерлік. Саяси элита.

1. Саяси лидерлік, оның билік институты ретіндегі мәні. Теориясы.

2. Саяси лидерліктің қызметі, типологиясы.

3. Способы рекрутирования политических лидеров и элит.

4. Қоғамдағы саяси элитаның орны мен ролі.

5. Саяси элитаның құрылысы және негізгі қызметтері. Мемлекеттік бюрократия.

6. Саяси элита мен көшбасшылар саясат субъектілері ретінде.

Саяси лидерліктің негізгі түсініктемелері. Саяси көшбасшылықтың теориялары: белгі теориясы, жағдайлық тұжырымдама, психолгиялық тұжырымдамалар, интегративтік амал. Саяси лидерліктің билік институты ретінде. Билік институты ретіндегі саяси лидерліктің мәні және сипатты белгілері.. Саяси лидерліктің атқаратын қызметтері. Саяси көшбасшылықтың типологиясы. Саяси көшбасшылықтың түрлері. Саяси лидерлік туралы Антикалық дүние авторлары Геродот, Плутарх және басқалары өздерінің ойларын тұжырымдаған. Саяси көшбасшылықты зерттеуге Николло Макиавелли (1469 - 1527) біраз үлес қосты. Ол батырларды, монарх және қолбасшыларды тарихтың шынайы жасаушылары санады. Оның түсініктемесінде саяси лидер-бұл бүкіл қоғамды біріктіруші және танытушы, өз билігін және қоғамдық тәртіпті сақтау үшін кез келген әдіс-амалды қолданушы (отсюда термин - "макиавеллизм" для определения политики, пренебрегающей нормами морали).

В своем труде "Государь" Макиавелли разработал практические советы для правителей, представляющие искусное сочетание хитрости и силы. Эти советы высоко ценили Кромвель и Наполеон, ими пользовались Сталин и Брежнев, Гитлер и Черчилль и др.

Одан кейінгі саяси ойға және практикаға көрнекі ықпал еткен лидерлік концепциясын жасап шығарған Фридрих Ницше (1844 - 1900). В своих трудах "Так говорил Заратустра" (1884) и "Воля и власти" (1889) он пытался обосновать необходимость создания высшего биологического типа - человека - лидера, сверхчеловека. Ол былай деп жзған: "Адамзаттың мақсаты оның жоғарғы өкілдерінде жатыр... Адамзат ұлы адамдарды тудыру үшін талмай еңбетенуі тиіс, - оның міндеті өзге ештеңеде емес, тек осында". ("Так говорил Заратустра". - М.,1990. - С. 286).

Непосредственное воздействие на современные концепции лидерства оказало творчество французского социолога Габриэля Тарда (1843 - 1904).

Он является одним из основоположников теории социализации. Тард пытался доказать, что основным законом социальной жизни является подражание последователей лидеру. Оның пікірінше, тұрғындардың басым көпшілігі дербес әлеуметтік шығармашылыққа қабілетсіз. Единственным источником прогресса общества являются открытия, сделанные инициативными и оригинальными личностями.

Марксизм в противоположность теориям, которые рассматривают лидеров как локомотивов истории, ограничивает возможности активности политических лидеров исторической необходимостью и классовыми интересами. Марксизмде саяси лидер таптың бөлігі, ең қабілеттіі, саналы және таптың еркін іскер білдруші болып табылады. Здесь он играет по отношению к классу вспомогательную, служебную роль.

И если Маркс и Энгельс отмечали возможность обособления политических лидеров от представляемого ими класса, то в творчестве и в практической политике Ленина и особенно Сталина эта идея постепенно была сведена на нет, и возобладала упрощенная схема соотношения масс и политических лидеров: массы - класс - политическая партия - политический лидер. "Массы, - писал Ленин, - делятся на классы: ...классами руководят обычно ... политические партии; ... политические партии в виде общего правила управляются более или менее устойчивыми группами наиболее авторитетных, влиятельных, опытных, выбираемых на самые ответственные должности лиц, называемых вождями". (Полн. собр. соч. Т. 41. С. 24).

В современном обществоведении существуют несколько подходов к определению политического лидерства. Выделим некоторые из них.

1. Саяси лидерлк

- бұл бүкіл қоғамға, ұйымға немесе топқа белгілі тұлғалар тарапынан тұрақты басымырақ ықпал ету. Для этого определения характерны следующие особенности : 1. влияние должно быть постоянным;

руководящее воздействие лидера осуществляется на всю группу, организацию, общество;

Саяси лидер айрықша басым ықпал мен иеленуі тиісды.

2. Саяси лидерлік

- бұл басқарушылық мәртебе, әлеуметтік тұғыр , бұл жетекшілік мансап.

3. Саяси лидерлік

- бұл саяси нарықта жүзеге асырылатын кәсіпкерліктің ерекше түрі. Здесь побеждает тот потенциальный лидер, чей "политический товар" больше всего отождествляется с понятием "общего блага".

4. Саяси лидерлік

- бұл топтың қоғамдастығының және саяси мнез-құлқының символы- рәміздік көрінісі. Лидер способен с помощью власти реализовать интересы группы.

Саяси лидерлік ұғымының екі аспектісі бар: Формалдық-мансаптық мәртебелік. Ол билікті иеленумен байланысты. Субъективный. Личностные качества и реальное поведение лидера на занимаемом посту.

Кто же он, политический лидер? Политический лидер - это авторитетный член организации, группы, общества в целом, личностное влияние которого позволяем ему играть существенную роль в политических процессах и ситуациях.

Рассматривая проблемы лидерства, неизменно задаешься вопросами: почему одни люди становятся лидерами, а другие исполняют их волю? Что лежит в основе лидерства, в чем его феномен?

Қазіргі саясаттануда дидерліктің бірнеше теориясы бар. Рассмотрим некоторые из них.

Белгілер теориясы.

Cуть ее состоит в объяснении феномена лидерства выдающимися личными качествами. Как пишет один из видных представителей теории черт Э. Богардус "превосходящие интеллектуальные дарования доставляют личности выдающееся положение, рано или поздно приводящее к лидерству".

Среди черт, присущих политическому лидеру, обычно называют острый ум, твердую волю, кипучую энергию, незаурядные выдающиеся способности, умение нравиться людям и, особенно, готовность брать на себя ответственность и компетентность. А также фотогеничность, внешнюю привлекательность, ораторские способности и др.

Ахуалдық теория

Ее представители - В. Дилл, Т. Хилтон, А. Голднер и др. - обосновывают зависимость лидерства от определенных социальных условий.

Лидер - функция определенной ситуации. Именно сложившаяся конкретная ситуация и определяет отбор лидера, его поведение и принимаемые им решения.

Ситуационная теория не отрицает важную роль индивидуальных качеств личности, но не абсолютизирует их, отдает приоритет требованиям объективных обстоятельств.

Однако эта теория не учитывает, что не только ситуация порождает лидера, но и сильная личность способна создать ситуацию. Ю. Дженнингс верно заметил: "Великие события всегда свадьба между человеком и временем. Великий лидер "чувствует" ситуацию и знает..., когда он может ее использовать..., обратить в свой актив" (Ашин Г. К. Критика современных буржуазных концепций лидерства. - М.,1978. - С. 43).

Ізбасарлар мен конституенттер теориясы.

Лидерлік феноменін оның қоршаушылары мен ізбасарлары арқылы түсіндіреді. "Именно последователь, - пишет Ф. Стэнфорд, - воспринимает лидера, воспринимает ситуацию и, в конечном счете, принимает или отвергает лидерство".

Отношения между лидером и его конституентами выступают в виде цепочки: конституенты - последователи - активисты - лидер. В современной политологии в круг конституентов лидера включаются не только политические активисты, но и его избиратели, все, кто взаимодействует с ним.

Кратко суть этой теории можно выразить фразой: "Короля делает двор".

Психологиялық теория

Ее основоположник З. Фрейд считает, что в основе лидерства лежит подавленное, неудовлетворенное либидо - преимущественно бессознательное влечение сексуального характера. ("В мире ясно только то, что миром правит либидо").

У лидеров руководящие позиции выражают компенсаторные функции взамен подавленного либидо. Подчинение лидеру закладывается с детства, когда ребенок нуждается в покровительстве и авторитете родителей. И в этом смысле авторитет руководителя государства подобен авторитету отца семейства.

Ученые Франкфуртской школы Э. Фромм и Т. Адорно выявили тип личности, предрасположенный к авторитаризму и стремящийся к власти. Такая личность формируется в нездоровых общественных условиях, порождающая массовые фрустрации и неврозы и стремление убежать от этого в сферу господства или подчинения. Для авторитарной личности власть является психологической потребностью, позволяющей избавиться от собственных комплексов посредством навязывания своей воли другим людям. Обладание безграничной властью над другими, их полное подчинение доставляют такому человеку особое наслаждение. Это своеобразная форма садизма. Такая личность воспринимает всех других людей, мир в целом сквозь призму отношений силы-слабости.

Лидерліктің сан алуан топтамасы бар. Рассмотрим некоторые из них.

Жетекшілердің бағыныштыларға қатынасы бойынша:

авторитарлық – лидердің төменгілерге жекебастық бағыттаушылық ықпалы. Оно основано на угрозе санкций, применении силы;

демократиялық – жетекшінің топтын не ұйымның бүкіл мүшелерінің мүдделері мен пікірерін ескеруі, бұқараның басқаруға қатысуының болуы.

Биліктің легитимдену амалы бойынша (М. Вебер):

дәстүрлік - вожди племен, монархи - их авторитет основан на обычае, вере в святость и неизменность традиций;

рационалдық-жариялық. Мұнда лидерлер избираются демократиялық жолмен сайланады;

харизматикалық. Феномен харизмы основан исключительно на личности лидера, которому приписываются божественные способности. От масс требуется полная личная преданность вождю, который выполняет "историческую миссию". В качестве примера можно привести Ю. Цезаря, Наполеона, Ленина, Гитлера, Муссолини, Сталина, Мао Цзедуна, Ким Ир Сена, Ф. Кастро.

Лидерлік "масштабы" бойынша:

жалпыұлттық;

регионалдық өңірлік лидерлер;

әлеуметтік топтар, жіктер лидерлері.

Өмір сүріп тұрған саяси жүйеге қатысы бойынша:

Функционалдық, қызметтік;

Дисфункциональный, қызметібұзылған;

конформист (бейімделінуші);

неконформист.

Лидердің жинақталған кейіп—бейнесін М. Дж. Херманнбөліп шығарды. Олар:.

Ту ұстаушы, немесе ұлы адам. Его отличает собственное видение действительности, привлекательный идеал, "мечта", способная увлечь массы (В. И. Ленин, М. Л. Кинг, Хомейни, Ш. де Голль).

Қызмететуші. Лидер этого типа всегда стремится выступить в роли выразителя интересов своих приверженцев и избирателей, ориентируется на их мнение и действует от их имени.

Саудагер. Лидер этого типа способен настолько привлекательно преподнести массам свои идеи и планы, что заставляет "купить" эти идеи и привлекает массы к их исполнению.

өртсөндіруші типті лидер. Ориентируется на самые актуальные общественные проблемы, насущные требования момента. Его действия определяются конкретной ситуацией.

В чистом виде в реальной жизни образы лидеров обычно не встречаются, а сочетаются у политических деятелей в различных пропорциях.

Кроме того, выделяют следующие типы лидеров :

лидер-идеолог и лидер-прагматик;

лидер-"арыстан" и лидер-"түлкі";

реалист, фанатик и романтик;

лидер-популист.

Российский исследователь Н. Плешаков предложил типологию лидерства с точки зрения национально-эпических архетипов. Он считает, что Сталин - Георгий Победоносец, Хрущев - Иван-царевич, Брежнев - Емеля.

Важнейшим аспектом исследования лидерства является анализ функций лидера.

Лидердің негізгі қызметтері келесілер болып табылады:

Қоғамды біріктіру, бұқараны ұйымдастыру.

Тиімді саяси шешімдерді табу және қабылдау.

Әлеуметтік арбитраж и патронаж, бұқараны заңсыздықтан және қиянаттан қорғау.

Билік пен бұқараны байланыстыру, саяси және эмоционалдық байланыс каналдарын нығайту.

Жаңартуға мұрындық болу, оптимизм мен әлеуметтік күш-қуатты туындату, көпшілікті саяси шешгімдерді жүзеге асыруға жұмылдыру.

Билікті,сапяси құрылысты легитимдендіру.

Крайней, максимально завышенной оценкой функции и роли политического лидера, является культ личности. Он выступает закономерным следствием и одной из предпосылок тоталитарного строя, хотя встречается и в авторитарных, и в демократических государствах. Для того, чтобы политические лидеры избежали культа личности, коррупции, деспотизма и иных пороков власти, нужны определенные гарантии. "Власть развращает. Абсолютная власть развращает абсолютно", - говорил английский историк Эктон.

Условиями предотвращения превращения власти в деспотизм могут быть следующие:

Полная гласность, свобода слова. Отсутствие монополии какой-либо группы на средства массовой информации; наличие альтернативных органов СМИ; исключение преследования инакомыслящих.

Сильная оппозиция, политический плюрализм.

Последовательное проведение разделения властей на законодательную, исполнительную и судебную.

Открытость лидеров и руководящих политических элит для рекрутирования и общения с массами. Строгое соблюдение законности, демократических процедур.

Кейінгі жылдары Қазақстанда лидерлікті дамытуда маңызды өзгерістер байқалып отыр. Оны өткен 2011 жылдың және осы 2012 жылдың оқиғалары көрсетп отыр. Олар әлемдегі және еліміздегі тарихи оқиғалар, саяси өзгерістер мен процестер. Қазіргі саяси лидерліктің қалыптасуы процесіндегі басты ерекшелік: бір жағынан - демократиялық мемлекеттердің лидерлеріне тән сипаттардың жүйелі көрінісі болса, екіншіден- номенклатуралық жүйе лидерлеріне тән сарқыншақ белгілердің мұралануы, қабаттасуы болып отыр. Особенностью является и то, что они зачастую совмещают роль организатора производства и политической жизни. Стоит отметить, что в большинстве западных стран политические лидеры являются профессиональными политиками. В США политические лидеры зачастую совмещают роль собственника и политика.

Қазіргі Қазақстанда лидерліктің дамуында екі үдеріс ашық байқалуда: институталыну мен кәсіби-мамандандырылу. Институализация лидерства сегодня проявляется главным образом в том, что процесс рекрутирования, подготовки, движения к власти, деятельность политических руководителей осуществляется в рамках определенных норм и организаций. Функции лидера определены разделением ветвей власти, ограничены конституцией и другими законодательными актами. Кроме того, лидеры отбираются собственными политическими партиями, контролируются ими, а также оппозицией и общественностью. Все это значительно ограничивает их власть и возможности маневра, повышает влияние среды на принятие решений. Современные лидеры больше, чем прежде, подчинены решению обыденных, повседневных, созидательных задач. В связи с этим вторая тенденция в развитии лидерства – его профессионализация. Политика превратилась в «предприятие», которому требуются навыки работы, знание ее методов, где важнейшей функцией политических лидеров становится преобразование общественных ожиданий и проблем в политические решения.

Таким образом, политическое лидерство сегодня – это особого рода предпринимательство, осуществляемое на специфическом рынке, при котором политические предприниматели в конкурентной борьбе обменивают свои программы решения общественных задач и предполагаемые способы их реализации на руководящие должности. При этом специфика политического предпринимательства состоит в персонализации «политического товара», его отождествлении с личностью потенциального лидера, а также рекламировании этого «товара» как общего блага. Сөйтіп, бүгінгі саяси лидерлер қоғамдағы билік механизмінің нақтылы жүзеге асырылуы болып отыр. Осыған орай, Қазақстан Республикасының президенттік институты мемлекеттік басқарудың тарихи қажетті формасы ретінде қарастырылады. Қазіргі Қазақстанның саяси көшбасшылары.

Сонымен, қоғамды тімді саяси басқарудың маңызды шарты элитаның сапасы, көшбасшыларын таңдау жүйесін жетілдіру және көпшіліктің саяси белсенділігін арттыру болып табылады. А в целом эти факторы являются залогом успешного функционирования политической системы и общества в целом. Человеческое общество неоднородно, в нем существуют естественные и социальные различия между людьми. Эти различия обусловливают их неодинаковые способности к политическому участию в жизни общества, влияние на политические и социальные процессы, управление ими. Носителем наиболее ярко выраженных политико-управленческих качеств является политическая элита.

2. Саяси элита және оның мәні. Саяси элита ұғымы. Элитарлық әдіс-амалдың қалыптасуы және дамуы. Саяси элиталар өмір сүруінің факторлары. Саяси элитаның саяси процестегі орны мен ролі. Саяси элитаның құрылымы. Саяси элиталардың негізгі функциялары: стратегиялық, ұйымдық, интегративтік және т.б. Саяси элитаның жіктелуі. Қазіргі элита теориялары. Саяси элитаны қалыптастыру тәсілдері. Бюрократизм саяси феномен ретінде. Меммлекеттік бюрократия саяси элитаның құрамды бөлігі ретінде. Элитаның классикалық теориялары.

В советском обществоведении теория элит на протяжении многих лет рассматривалась как псевдонаучная, антидемократическая и буржуазно-тенденциозная. Сам термин "элита" заменялось произвольными и аморфными синонимами: "власть имущие", "влиятельные слои общества", "сливки нации" и др.

"Саяси элита" дегеніміз не? "Элита" француз тілінен аударғанда ең жақсы, таңдалған, таңдамалы дегенді білдіреді. Ежелгі Грекия философтары қоғамды басқаруды ең жақсы, сол үшін арнайы тағайындалған адамдар атқаруы тиіс деп санаған. Платон мен Аристотель демократияны басқарудың ең төмен түрі деп есептеп, мемлекетті басқаруға халықты жіберуге қарсы болған. Править обществом, по их мнению, должны философы, у которых наиболее развита разумная часть души. Аристотель написав: "…Тремя качествами должен обладать тот, кто намерен занимать высшие должности: во-первых, сочувствовать существующему государственному строю, затем, иметь большие способности к выполнению обязанностей, сопряженных с должностью; в-третьих, отличаться добродетелью и справедливостью", тем самым дал наиобщую характеристику правящей элиты.

Саяси элита – бұл өздерінің қолына саяси биліктің едеуір көлемін шоғырландырған, қоғамның бірігуін, субординациясын қамтамасызх етуші және саяси ұстанымдарында қоғамның әр түрлі топтарының мүдделерін бейнелейтін және сяаси пиғылдардың жүзеге асу механизмдерін жасап шығаратын салыстырмалы шағын әлеуметтік топ. Другими словами, элита - это высшая часть социальной группы, класса, политической общественной организации.

Қазіргі элита концепцияларының негіздері итальянсоциологтары Гаэтано Моска (1858 - 1941 гг.) мен Вильфремо Парето (1848 - 1923 гг.) және неміс политологы Роберт Михельстің (1876 - 1936 гг.)еңбектерінде қаланған. Моска Г. пытался доказать неизбежное деление любого общества на две неравные по социальному положению и роли группы. В "Основах политической науки" (1896 г.) деген еңбегінде Моска кез келген қоғамда: басқарушылар табы және басқарылатындар табы болатыянын дәлелдейді. Біріншісі, әрқашанда азырақ, бүкіл саяси қызметтерді жүзеге асырады, билікті толық иеленеді және оған тән артықшылықтармен пайдаланады, ал екіншісі саны көбірек, біріншімен басқарылады және реттеледі, саяси организмнің тіршілігін қамтамасыз ету үшін ...материалдық құралдарды жеткізіп отырады. Моска Г. Азхшылықтың үстемдігі болмай қоймайды, өйткені ол ұйымдасқан азшылықтың ұйымдаспаған көпшілікке үстемдігі дп санаған считал. Парето В. неизбежность деления общества на управляющую элиту и управляемые массы выводил из неравенства индивидуальных способностей людей, проявляющегося во всех сферах социальной жизни. Он прежде всего выделял элиту политическую, экономическую, военную, религиозную. Наряду со сходством исходных положений Парето и Моски в их концепциях есть и различия:

Парето элитаның бір типін екігшімен ауыстыруға, ал Моска – элитаға бұқараның "ең көрнекті" өкілдерінің біртіндеп енуіне басым маңыз берді.

Моска абсолютизирует действие политического фактора, а Парето объясняет динамику элит скорее психологически; элита властвует потому, что насаждает политическую мифологию, возвышаясь над обыденным сознанием.

Моска үшін элита – сяаси тап. Паретоның понимание элитаны түсіндіруі кеңірек, ол антропологиялық. Р. Михельстің концепциясының мәні: "демократия, өзін сақтап және белгілі тұрлаулылыққа жетуі үшін ұйым қөұруға мәжбүр болады деген қағидатта тұр. А л бұл халық бұқарасы үлкен ұйым үстінентура бақылау мүмкін болмайтындығынан өз тағдырын сеніп тапсыратын элитаны - белсенді азшылықты бөліп шығарумен байланысты .Лидеры никогда не уступают свою власть "массам", а только другим, новым лидерам. Необходимость управления организацией требует создания аппарата, и власть концентрируется в его руках.

Последователи Михельса считают, что Ленин, заложив организационные и идеологические основы РСДРП(б) в своем труде "Что делать?", ориентировался на узкий слой профессиональных революционеров - будущую элиту. Придя к власти, партия воспроизвела свою структуру в масштабе страны: управлять обществом стала так называемая партократия.

Саяси элитаның сипатты белгілері төмендегідей: Бұл- үлкенемес, жеткілікті дербес әлеуметтік топ; биік әлеуметтік мәртебе; мемлекеттік және ақппараттық биліктің басымырақ көлемі; билікті жүзеге асыруға тікелей қатысу; ұйымдастырушылық қабілет және талант.

На основе Г. Моски, В. Парето и Р. Михельс концепциялары негізінде қазірг бағыттар шықты: элитның макиавеллилік мектебі, элитаның құндылықтық концепциялары, демократиялық элитрлық концепциясы, көптілік концепциясы, элита плюрализмі, концепция элиты как авангардной партии рабочего класса.

Макиавеллистская школа элит имеет следующие черты:

Признание элитарности любого общества, его разделение на властвующее меньшинство и пассивное большинство.

Особые психологические качества элиты. Принадлежность к ней связана в первую очередь с природными дарованиями и воспитанием.

Топтық беріктік

Элитаның легитимдігі, оның саяси басқаруға құзыретін бұқараның көбірек не азырақ көлемде кеңінен мойындауы.

Элитаның, оның биліктік қатынастарының құрылымдық тұрлаулығы.

Элитаның қалыптасуы мен ауысуы билік үшін күресте жүзеге асады. Ценностные теории элиты характерны: Элита - наиболее ценный элемент общества, обладающий высокими способностями.

Элитаның үстем жағдайы бүкіл қоғамның мүддесіне жауап береді.. Элита - мотор, бұқара – тарихтың дөңгелегі, элиталардың шешімдерін өмірде жүзеге асыруцшылар.

Формирование элиты - процесс естественного отбора обществом наиболее ценных представителей.

Элитарлық мүмкіндіктер теңдігінен заңды т үрд туындайды. Демократия шамалас бірдей старттық жағдайларды қамтаамасыз етуі тиіс. На финише неизбежно проявляются социальные чемпионы и аутсайдеры.

Демократиялық элитизм концепциясыың төмендегідей жалпы белгіері бар:

Демократия понимается как конкуренция между потенциальными руководителями за доверие и голоса избирателей.

Элита не только обладает необходимыми управленческими качествами, но и защищает демократические ценности.

Концепции множественности, плюрализма элит базируются на следующих постулатах:

Элитаны тұтас артықшылықты топ ретінде жоққа шығару. Көптеген элиталар өмір сүреді. Элиталарды бұқараның ықпалы астында тежеу мүмкін. Элиталар бәсекесінің өмір сүруі біртұтас үстем элитарлық топтың құрылуына жол бере бермейді.

Различия между элитой и массой относительны, условны и часто достаточно размыты. Доступ к лидерству открывает не только богатство и высокий социальный статус, но прежде всего личные способности, знания, активность и т.п.

Концепция политической элиты как авангардной партии рабочего класса, всех трудящихся, разработана в учении В. И. Ленина, несмотря на его негативное отношение к элитизму. Ее основополагающие черты таковы:

Глобальный, мессианский характер политической элиты, ее историческое призвание руководить процессом перехода человечества от капитализма к коммунизму.

Всеобъемлющий характер политического руководства. Коммунистическая партийно-государственная элита руководит всеми сферами общества.

Происхождение элиты из социальных низов - "кто был никем, тот станет всем".

Идеологиялылығы.. Обладание единственно верной идеологией определяет передовые качества элиты, служит важнейшей гарантией успешного руководства обществом. Все другие идеологии - заблуждения или происки классового врага.

Саяси элитаның қатаң иерархиясы. Сама правящая элита уподобляется армейским структурам, делится на вождя, "генералов", "офицеров", "унтер-офицеров" (Сталин).

Сонымен, элита деп түсініледі: (қараңыз...)

Өзінің іс-әрекеті саласында жоғары көрсеткішдерді (нәтижелік) иеленетін тұлға (В. Парето).

Харизматикалық тұлға (М. Вебер).

Өзінің мәртебесіне қарамастан бұқарадан интеллектуалдық және моралдық моралдық артықшылықтарды иеленетін тұлға.

Саяси жағыныан билікке бағдар ұстаушы ең белсенді адамдар; қоғамның ұйымдасқан азшылығы (Г. Моска).

Өзінің биологиялық және генетикалық шығу тегі арқасында қоғамда жоғары орындарды иеленетін адамдар.

Қоғамда жоғары орны бар және соның арқасында әлеуметтк прогреске ықпал ететін тұлғалар (Дюпре).

Қоғамда ең үлкен мансап, мәртебе алған адамдар (Г. Лассуэл).

Материалдық және материалдық емес құндылықтарды ценности в максималдық өлшемде алған адамдар.

Факты реальной жизни и многочисленные исследования подтверждают, что саяси элита – қғам дамуының қазіргі (және, мүмкін, ертеңгі) кезеңінің нақтылығы және ол келесі негізгі факторлармен шартьтыланған:

Адамдардың психологиялық және әлеуметтік теңсіздігі, олардың саясатқа қатысуға қабілетінің, мүмкіндігінің және құштарығының бірдей болмауы.

Еңбек бөлінісі заңы басқарушылық еңбекпен кәсіби айналысуды талап етеді.

Басқарушылық еңбектің жоғары маңыздылығы және оған сай ынталандыру.

Бас қарушылық қызметті пайдаланудың сан алуан түрде әлеуметтік артықшылықтарды алу үшін кең мүмкіндіктері.

Саяси басшыларды барлығынқамтитын бақылаудың практикалық мүмкін еместігі.

Тұрғындардың қалың көпшілігінің саяси.

Элиталар бірқатар негіздер бойынша типтендіріледі:

Билікке қатынасы бойынша бөліп шығарылады:

правящую элиту;

неправящую, или контрэлиту.

Біліктілік деңгейі бойынша:

высшая (общенациональная);

средняя (региональная);

местная.

Қызметінің нәтижелілігі (тиімділгі):

элита;

псевдоэлита;

антиэлита.

Одан да басқа, бөліп шығарылады :

"Элиту крови", или аристократию; элиту богатства, или плутократию; элиту знаний, или меритократию. Деспотические, тоталитарные, либеральные и демократические элиты.

Закрытые и открытые. В. Парето выделял два главных типа элит: "львы" и "лисы".

Для "львов " характерен консерватизм, грубые силовые методы управления. Общество, где преобладает элита "львов", обычно застойно. "Лисы" - мастера обмана, олитических комбинаций. Элита "лис" динамична, она обеспечивает преобразования в обществе.

Саяси элита келесі қызметтерді атқарады:

Әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін зерттеу және;

Әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделерінің субординациясын анықтау;

Мүдделерді саяси ұстанымдардва бейнелеу;

Саяси идеологияны (программалар, доктринлар, конституциялар, закондаров ж. т.т.) жасап шығавру;

Саяси мақсаттарды іске асыру механизмін жасау;

Басқару органдарының кадрлық аппаратын тағайындау;

Саяси жүйе институттарын құру және коррекциялау;

Саяси лидерлерді жоғарылату.

Қазіргі қоғамның элитарлығы анық нәрсе. Оны аластауға бағытталған әртүрлі әрекеттер деспотиялық нәтижесіз элиталардың қалыптасуына және үстемдігіне, , ақыр аяғында бүкіл қоғамға зыян әкелетін жағдайға соқтырады.

Әрине, саяси элитаны аластау тек бүкіл баршаның қоғамдық өзін-өзі басқаруы арқылы мүмкін болады. Бірақ та бұл адамзат өркениеті дауының қазіргі кезеңінде шындықтан гөрі, тартымды идеалға жақынырақ.

Поэтому в современных условиях первостепенную значимость имеет не борьба с элитарностью, а проблемы формирования результативной, полезной для общества политической элиты - рекрутирование элит.

Существуют две основные системы рекрутирования элит: система гильдий и антрепренерская система. В чистом виде они встречаются довольно редко, однако можно выделить характерные черты этих систем.

Для системы гильдий характерны:

Закрытость. Отбор на более высокие посты осуществляется из нижестоящих слоев самой элиты. Медленный, постепенный путь наверх.

Высокая степень процесса отбора, наличие многочисленных фильтров формальных требований для занятия должностей (партийность, возраст, стаж, образование, характеристики и т.п.).

Небольшой, относительно закрытый круг селектората, т. е. тех, кто проводит отбор. Как правило, в него входят лишь члены вышестоящего органа или даже один первый руководитель.

Тенденция к воспроизводству уже существующего типа лидерства.

Антрепренерскую систему рекрутирования элит отличают:

Открытость. Претендентом на занятие руководящей должности может быть представитель любой общественной группы.

Небольшое число форальных требований, институциональных фильтров.

Широкий круг селектората. Им могут выступать даже все избиратели.

Высокая конкурентность отбора, острое соперничество за занятие руководящих позиций.

Первостепенное значение индивидуальности (яркая личность, значимые личные качества, умение найти поддержку широкой аудитории, увлечь ее, наличие интересных предложений и программ).

Қазақстанның қазіргі саяси элитасының жалпы сипаттамасы:

- жабықтығы және тұрғындардан біршама қашықтығы (экономикалық, саяси, информациялық және менталдық);

- элита профессионализм ұғымы көбінесе ығыстырылатын және жеке берілгендік пен қандас туыстық түсінктерімен алмастырылатын қатаң иерархия шеңберінде қызмет етеді . В меньшей степени это характерно для бизнес-элиты;

- басқарушы элита біртұтас емес, керісінше, ол сәйкес мүдделер мен ағымдағы конъюнктура негізінде ішінде сан алуан блоктар құрылатын перманенттік қайшылықтар жағдайында болып отыр;

- элиталар арасындағы негізгі күрес өздерінің мұраттарын мемлекеттік және қоғамдық дамуға тарату үшін емес, өзінің ықпалын мемлекет басшысына және қалған элитарлық топтарға тарату, ал сол арқылы- мемлекеттік және қоғамдық дамуға тарату құқығы үшін жүріп жатыр;

- саяси элитаның ішкі тұрлаулығының кепілі тек ел президенті болып отыр.

Қазақстан саяси элитасының ішкі қақтығыстық әлеуетінің деңгейі. Қазіргі кезеңде елде саяси тәуекел деңгейін көтерердей әртүрлі элитарлық топтар арасында жаңа қақтығыстар шақыруға қабілетті жанжалдық әлеует сақатлып отырғанын жоққа шығаруға болмайды .

Жаңа жанжалдардың мүмкін себептеріне төмендегілерді жатқызуға болады:

Объективтік себептер:

- элиталық топтар арасында мықты баланстың болмауы;

- өздерінің экономикалық амбиций жүзеге асыфру үшін мүмкіндіктердің тарылуы;

- үйлестірілмеген нескоординированная кадрлық саясат;

- өзінің әрекеті үшін еркіндікті талап ететін элитаның сақаюының объективтік процесі.

Субъективтік себептер:

- президенттік биліктің мерзімі толмай тапсырылуы туралы лақаптың таралуы;

- тым жиіленген кадрлық өзгерістерге байланысты саяси элитаның ішінде тұрақты психологиялық кернеу жағдайы;

- билік басында бір гана топтың тым ұзақ болуынан шаршау.

Элиталардың ауысу процесіне орай, қазргі езеңде посткеңестік кеңістікте үш үлгісінің бар екенін атап өту керек:

- Ресейлік (мұрагер)

- Азербайджандық (билкті тапсырудың династиялық түрі).

Украиндық (контр-элитаның жеңісі)

- Грузиндік (контр-элитаның жеңісі)

- Кыргыздық (контр-элитаның жеңісі)

Қазақстан үшін билікт тапсырудың Ресейлік үлгісі оңтайлырақ тәрізді, өйткені атап айтқанда сол ғана елде саяси тұрлаулылықты сақтауға мүмкіндік береді. Хотя, как ни печально, но вопрос о «преемнике» это «проклятие» всех политических систем, чья перспектива зависит от одного человека или узкой группы лиц. Хотелось бы верить, что когда-нибудь такое можно будет сказать и по отношению к Казахстану.

Сонымен, қоғамның саяси өмірінің элитарлығы- бүгінгі күннің шындығы. Назарда айрықша орын алуы тиісті мәселе – бұл саяси элита жұмысының сапасы мен тиімділігін көтеру болып табылады. Бұл мәселесінің оңды шешімі көп ретте жетекшіден, лидерден тәуелді.

Әдебиеттер.

1. Анталогия мировой политической мысли. В 5-ти томах. М., 1997.

2. Әбсоттаров Р.Б.Саясаттану және оның проблемалары. А., 2007.

3. Жамбылов Д. Саясаттану.- Алматы., 2009

4. Ирхин Ю. В. Политология: Учебник. –М.,2006.

5. Политология. Учсебное пособие. /Под ред.. К. Н. Бурханова, Л. А. Байдельдинова, А. В. Соловьева/- Алматы., 2000.

6. Саясаттануға кіріспе. 1, 2, және 3 бөлім –Алматы., 1994.

3-Модуль Саяси өмір және қоғамның саяси жүйесіс – 10 сағат