3. Бақылау кестесі

4. Сатылы жүктемеден тəжірибе жəне теориялық формула арқылы алынған нəтижелерімен 1,2,3,4,5 нүктелердегі кернеулерді анықтау

5. Тəжірибе жəне теория тұрғысынан алынған тік кернеу эпюралары

Қорытынды:

__________ Студенттің қолы

"______"___________200__ ж.

Негізгі əдебиеттер [ 18] Қосымша əдебиеттер [21], [26] Бақылау сұрақтары:

1.Қандай иілу көлденең иілу деп аталады?

2.Иілу кезінде брустың көлденең қимасында қандай ішкі күш факторлары пайда болады?

3.Иілу кезінде тік кернеу қандай формуламен анықталады?

4.Ең үлкен тік кернеулер қандай нүктелерде пайда болады?

5.Қиманың бейтарап оөсі деген не?

126

14-15 зертханалық сабақтар. Түзу сырықты орнықтылыққа сынау.

Тапсырма 1. Түзу сырықты орнықтылыққа сынау.

№7 зертханалық жұмыс. Түзу сырықты орнықтылыққа сынау.

7.1 Жұмыстың мақсаты. Болат сырықтың орнықтылығының жоғалуына тəжірибе жасап бақылау жəне кризистік күштің мəнін анықтап, əтижелерін есептеп салыстыру.

Серпімді теңдік орнықты болады, егер деформациаланған дене өзінің тыныштық күйінен сəл ауытқып сыртқы күш əсерін тоқтатқан кезде бастапқы күйіне келсе. Серпімді теңдік орнықсыз болады, егер деформациаланған дене

жағдайдағы деформациаланған дене бейжай күйде болады. Біріншіден, ол бастапқы берілген формасын сақтай алады, ал екіншіден елеусіз күш əсерінен бастапқы формасын жоғалтуы мүмкін.

Теңдіктің орнықтылық формасы оған түсірілген жүктеменің мөлшеріне

суреттерінде) сығушы жүктемеге байланысты сырықтың деформациалану мүмкіндігі көрсетілген: Р<Pкр болғанда–теңдік формасы орнықты болады(1асурет), Р=Pкр сырықтың бейжай теңдік күйі(1,б- сурет) көрсетілгендегідей кезкелген үш сызықтың біреуін қабылдай алады, Р>Ркр сырық орнықтылығын жоғалтады (1всурет).

Жүктеменің кризистік нəтижесіне жетуі конструкцияның қирауымен тең, яғни практикада деформация мен кернеудің мəндерінің шектеусіз өсуіне соқтығады.

Серпімді жүйелерді орнықтылыққа есептеген кезде кризистік күштің мəнін анықтай білу қажет.

Кризистік күштің өрнегін Эйлер шығарғандықтан, Эйлер формуласы деп аталады

Мұндағы J min - сырықтың қимасының ең кіші инерция моменті, Е – серпімділік модулі, l – сырық ұзындығы, m – ұзындықтарының келтірілген

1-сурет

127

коэффициенттері (m мəндері 2- суретте көрсетілген).

7.2 Жұмыстың орындалу тəртібі

1.Есеп беру бланкісін дайындау.

2.Тəжірибеде қолданатын сырықтың түзулігін тексеру.

3.Сырықтың ұзындығы мен көлденең өлшемдерін алу.

4.Зерттелінетін сырықты бекітпеге тік орналастырып, оның өзгеруін қадағалай отырып жəймен жүк түсіру керек.

5.Кризистік күштің мəнін анықтау керек.

№ 7 лабораториялық жұмыс жөнінен ЕСЕП

Тіксызықты сырықты орнықтылыққа зерттеу

1. Жүктеме схемасы

l

m= 0 .7 m = 1 m= 0 .5 m = 2

_______ Студенттің қолы

"__"________________200_ж.

Негізгі əдебиеттер [18], [26], Қосымша əдебиеттер [21]

128

Бақылау сұрақтары:

1.Қандай жағдайда орнықтылығын жоғалтады деп айтамыз?

2.Орнықтылығын жоғалтқандағы серпімді күйдегі кризистік күштің мəні қай формуламен анықталады?

3.Эйлер формуласын қолдану үшін қандай шекаралар алынады?

4.Кризистік күштің мəнін тəжірибе жүзінде қалай анықталады?

5.Орнықтылығын жоғалтқандағы пластикалық күйдегі кризистік күштің мəні қай формуламен анықталады?

6.Ст.3 маркалы болат сырық үшін қандай иілгіштікте Ясинский формуласы қолданылады?

.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспары (СОӨЖ)

129

2.6 Студенттердің өздік жұмыстары бойынша сабақ жоспары (СӨЖ)

130

2.6 Курс бойынша жазбаша жұмыстың тақырыптары

Бақылау жұмысының тақырыптары

1.Статикалық түрде анықталған жүйелкрдегі тұғыр реакцияларын анықтау;

2.Түзу өсті сырықтарды созылуға, сығылуға беріктікке есептеу;

3.Статикалық түрде анықталған жүйелерді иілу кезінде беріктікке есептеу.

131

2.7 Ұсынылатын оқу құралдары:

2.7.1 Негізгі əдебиеттер

1.Үркiмбаев М., Жүнiсбеков С. Материалдар кедергiсi теорияларының негіздері. – Алматы: Білім, 1986.- 224 б.

2.Жүнiсбеков С., Қадырбаев А.К. Материалдар кедергiсi. –Алматы: Бастау, 2008. - 371 б.

3.Жүнiсбеков С. Материалдар кедергiсi. –Алматы: Бастау, 2011. - 364 б.

4.Александров А.В., Потапов В.Д., Державин В.П. Сопротивление материалов: Учеб.для вузов. – М.: Высш.шк., 2004. -560 с.

5.Сборник задач по сопротивлению материалов /Под ред.- А.С.Вольмира. - М.: Наука, 1984. - 408 с.

6.Винокуров А.И. Сборник задач по сопротивлению материалов. М., 1990.

2.7.2Қосымша оқулықтар мен оқу құралдары

7.Расчетные и тестовые задания по сопротивлению материалов: Учебное пособие для втузов/Л.С.Минин, В.Е.Хроматов, Ю.П.Самсонов; Под ред. В.Е.Хроматова. – М.: Высш. шк., 2003. 224 с.

8.Пособие к решению задач по сопротивлению материалов: Учеб. пособие для техн. вузов / Миролюбов И.Н., Енгалычев С.А., Сергиевский Н.Д. и др. – 5-

еизд. – М.: Высшая школа, 1985.

9.Расчетные и курсовые работы по сопротивлению материалов. Учебное пособие для вузов / Ф.З. Альмаметов, С.И. Арсеньев, С.А. Енгалычев и др. – М.: Высшая школа, 1992. - 320 с.

10.Дінасылов А.Д. , Жолшараев Ə. Созылу, сығылу, бұралу жəне ығысу кезіндегі беріктік пен қатаңдыққа есептеуге мысалдар. «Қолданбалы механика» пəнінен практикалық сабақтарға көмекші оқу құралы. – Алматы: АЭИ, 1990. - 41 б.

11.Дінасылов А.Д. , Жолшараев Ə. Иілу кезіндегі беріктік пен қатаңдыққа есептеуге мысалдар. «Қолданбалы механика» пəнінен практикалық сабақтарға көмекші оқу құралы. – Алматы: АЭИ, 1991. – 41 б.

12.Жолшара Ə., Абаев М.Т. Материалдарды механикалық сынау. «Материалдар механикасы» пəнінен лабораториялық жұмыстарды орындауға арналған əдістемелік нұсқаулар. Алматы: ҚазҰТУ, 2002, –-35 б.

13.Жолшара А., Лысенко В.М., Бекенов Е.Т. Расчет стержней на

есептеу «Материалдар механикасы» пəнінен дербес тапсырмаларды орындауға арналған əдістемелік нұсқаулар. – Алматы: Қаз ҰТУ, 2004, 1-20 б.

2.8 Өз бетінше дайындалу үшін тест тапсырмалары

1

F=10кН; А=5см2; l=0,5м.

132

smax неше Мпа-ға тең?

A) 5; B) 0; C) 20; D) 10; E) 50. 2

F=20кН; А=2см2; l= 0,5м. smax неше Мпа-ға тең?

3

F=120кН; А=6см2; l=0,5м smax неше Мпа-ға тең?

A) 20; B) 100; C) 120; D) 720; E) 240. 4

F=15кН; А=2,5м2; l=0,5м. smax неше Мпа-ға тең?

A) 30; B) 15; C) 37,5; D) 25; E) 50. 5

F=250кН; А=25см2; E=2 105МПа; l=1м.

СD аралығының ұзаруы неше мм-ге тең?

133

A) 10; B) 2,5; C) 1,25; D) 2; E) 1. 6

F=250 кН; А=25см2; E=2×105МПа; l=1м.

ВС аралығының ұзаруы неше мм-ге тең?

7

F=250кН; А=25см2; E=2×105МПа; l=1м.

ВС аралығының салыстырмалы бойлық ұзаруы неше мм-ге тең?

F=250кН; А=25см2; E=2×105МПа; l=1м.

СD аралығының салыстырмалы бойлық ұзаруы неше мм-ге тең?

A) 0,5; B) 0,5×10-2; C) 0,5×10-3; D) 0,25×10-3; E) 0,15×10-3 9

F=250кН; А=25см2; E=2×105МПа; l=1м.

134

D қимасы неше мм-ге жылжиды?

A) 1,75; B) 0,5; C) 0,2; D) 1,5; E) 1,25. 10

Бойлық күштердің дұрыс эпюрін көрсетіңіз.

A) а; B) в; C) г; D) д; E) е. 11

Материал сипаттамасынан Гук заңына бағынышты аралықты, не нүктені көрсетіңіз.

12

Сырықта пайда болатын ішкі күштер эпюрлерін көрсетіңіз.

135

A) А; B) С; C) В; D) Е; E) D.

14

Е, А, [s], a- белгілі. Сырықтар жүйесі үшін Р күшінің қауіпсіз шамасы қандай?

A)2[s] Аcosa;

B)2[s] А;

C)2[s] А/cosa;

D)2[s] Аsina

E)2[s] А/sina.

15

Материал сипаттамасының қандай нүктесіндегі кернеу беріктік шегіне сəйкес ?

137

A) OF; B) OH; C) FH; D) НG; E)

суретте көрсетілмеген. 19

Морт материалдардың қауіпсіз кернеуі қалай анықталады ?

A)[s]=sб/[n];

B)[s]=sж/[n];

C)[s]=sб;

D)[s]=sж;

E)[s]= Nmax/А

20

Созылу мен сығылу кезіндегі беріктік шартын жазыңыз.

A)s max = N max l /Wx £ [s ];

B)smax = (N x / А)max £ [s ];

C)t = N max l /Wx £ [s ];

D)s max = N max /Wx £ [s ];

138

E) s max = N max l / A £ [s ].

21

К нүктесіндегі ең үлкен тік кернеудің бағыты қандай өстің бағытымен бағыттас

?

A) с; B) е; C) d; D) а; E) в. 22

Ең үлкен сызықтық деформация қай өс бойында пайда болады ?

A) е; B) а; C) с; D) в; E) d.

23

Келтірілген өрнектердің қайсысы ығысу кезіндегі беріктік шегінің анықтамасы болып табылады ?

A)t б = Q max / A0

B)tб = As

C)sб = e ×G

D)tб = A ×G

E)tб = 2,5s В

24

Бұралу кезіндегі беріктік шегі мына формулалардың қайсысымен анықталады? A) sб = Pmax Wx

139

B)tб = (M б ) max W p

C)tб = N A

D)sб = P max W p

E)tб = Wx ×s max

25

Пластикалық материалдан жасалған үлгі бұралуға сынауда қалай сынады?

A)көлбеу қима бойымен;

B)бойлық жарықшақтармен;

C)көлденең қима жазықтығымен;

D)сынбайды;

E)бұранда бетімен.

26

Морт материалдан жасағған үлгі бұралуға сынауда қалай сынады?

A)бойлық бағытпен;

B)бұранда бетімен;

C)көлденең қима жазықтығымен;

D)көлбеу қима бойымен;

E)үлкен қалдық деформациялар пайда болғанда.

27

Анизотропты материалдан жасалған үлгі бұралуға сынауда қалай сынады? A) беріктігі төмен бағытпен;

C)көлбеу қима бойымен;

D)бұранда бетімен;

E)сынбайды.

28

Дөңгелек қималы сырықтың бұралу кезіндегі беріктік шарты қалай жазылады?

M

A) tmax = W б £ [t ] p

B)s max = N A £ [s ]

C)smax = M июшіmax і × A £ [s ]

D)tmax =W p × I x £ [t ]

E)tmax = Q A £ [t ]

29

Бұралған сырықтың ең үлкен кернеуін жазыңыз (Мб=20кНм жəне Wp= 2 ×10-4 м3 ). A) 8 МПа;

140