tursynova_memlekettik_umk_kz_2011

Жеделхаттың құрылымына төмендегілер кіреді:

–қай категорияға жататыны туралы белгі(үкіметтік, халықаралық, жедел, категориясы жоқ, кезектен тыс, шторм, байланыс, табиғат немесе əр түрлі апаттар жəне т.б.).

–индексі; республикасы; елі туралы;

–мекен-жайы, мəтіні, мəтінге қол қойған лауазымды адамның аты жөні;

–жіберуші лауазымды адамның қолы, мөр, айы, күні.

–жиі қолданылатын сөздер: жіберіңіз, шешім қабылдаңыз, салып жіберіңіз, алдым, жеткізілді, келеді, орындалады, барады жəне т.б.

анық болуы керек.

Халықаралық жеделхаттар орыс жəне латын шрифтерімен, жаңа

көрсетіледі. Мəтінге ұйым басшысының қолы қойылады.

Халықаралық жеделхаттың сол жақ төменгі бұрышында нөмірі, күні, орындаушының аты-жөні, қызмет телефонының нөмірі көрсетіледі.

64-тапсырма. Жеделхаттың үлгілерімен танысыңыздар.

Ж Е Д Е Л Х А Т

Ү л г і:

480013, Алматы, Пушкин 22, ҚР ҰҒА Ядролық физика институты. Директорға.

Сынақтың екінші кезеңі сəтті аяқталды. Зерттеу жұмысын жалғастыру талаптарын күтемін. Материалдарды мына мекен-жайға жіберіңіз: Атырау, Абай 7, Өмірбеков А.

* * * * *

480020, Алматы, Сəтбаев 22, ҚазҰТУ. Ректорға

Қазақ ұлттық техникалық университетінің ашылғанына70 жыл толу мерекесімен бүкіл университеттің ұжымын құттықтаймын! Жас кадрларды, инженер мамандарын даярлауда үлкен жетістіктерге жете беріңіздер.

ҚР Білім жəне Ғылым министрлігінің министрі Б.Т. Жұмағұлов

65-тапсырма. ҚР-ның Президентіне, ҚазҰТУ ректорына, өздеріңіз оқитын институттың директорына жұмыстағы ірі-ірі жетістіктерімен құттықтау мəтінін құрастырып, жеделхат жазыңыздар.

4-апта. 7-сабақ

66-тапсырма. XIV ғасырда жазылған жарлықтар тілінің зерттеуінен қысқаша мəлімет алып, өзара пікір алысып, ой бөлісіңіздер.

67-тапсырма. Мəтіннің мазмұнына сұрақтар қойып, оларға жауап дайындаңыздар.

68-тапсырма. Мəтінмен мұқият танысып, мазмұндаңыздар.

Бұйрық-жарлық құжаттары

* * * * *

XIV ғасырда жазылған жарлықтар тілінің зерттелуі

Түркі тілдері, оның ішінде қазақ тілінің тарихы үшін де өте құнды деректердің бірі болып табылатынXIV ғасырда жазылған жарлықтар тілін зерттеуге арналған А.Ибатовтың «XVI ғасырдағы хандар жарлықтарының тілі» еңбегі де іс қағаздары тілінің қалыптасу кезеңін көрсететін, нақты материалдарға ғылыми талдау жасаған құнды зерттеу жұмысы. А.Ибатов: «Жарлықтар сан жағынан өте аз іс қағазы болғандықтан, көлемі жағынан да

қағазының бір түрінің атауы ретінде қолданылатын жарлық сөзі Орхон-Енисей жазба ескерткіштер тілінде йарлық формасында кездеседі. Ол осы күнгі жарлық сөзінен өзгеше емес.

XIV ғасырда жазылған хан жарлықтарын қазіргі қазақ қағаздарыіс тілімен тікелей тарихи байланысы бар мұра ретінде қарастырады. Бұл жөнінде А. Ибатов: «Жарлықтар тексті болса, сол орта ғасыр жазба əдеби тілінің стильдік бір тармағы ретінде, іс қағаздарының стилімен жазылған мұралар қатарында танылуы қажет», – деп жазады.

XIV ғасырда жазылған хан жарлықтарынан бізге жеткені он шақты ғана. Жарлықтар бір бет көлемінде болып келеді. Зерттеуші А.Ибатовтың пікіріне сүйенсек, жарлық мəтіндерінде шамамен350-дей түрі жəне туынды сөздер қолданылған. Ол сөздердің көпшілігі түркі тілдеріне тəн сөздер болғандықтан,

беріліп отырған. Бірақ жарлықтың өзінде анықтамалық-ақпараттық құжаттарға тəн ерекшелік – баяндауыштың ашық райда берілуі. Ал өкімдік құжаттарға тəн

4-апта. 8-сабақ

69-тапсырма. Жарлық қандай жағдайда шығарылады, оның құрылымына не кіреді? Берілген ақпаратты меңгеріп алыңыздар.

Ж А Р Л Ы Қ

Жарлық – басқарудың шұғыл мəселелері бойыншашығарылатын құқықтық акт. Оған жұмыс орнындағы бірінші басшы қол қояды. Жарлықтың мəтіні бұйрықтағыдай құрамды бөліктерден тұрады. Оның мазмұны толық, дəл, анық болуы керек.

Жарлық бөлігі жеке жолға жазылған«БҰЫРАМЫН» деген сөзден

райдың ырықсыз етіс тұлғасындағы етістіктерден (тапсырылсын, жариялансын, т.б.) жəне бұйрықты орындаушыны(лауазымды адамды немесе бөлімшені)

қосымшалар бірнешеу болса, олардың əрқайсысы нөмірленеді.

Жарлық сөзінің мағынасы – əмір беру, бұйыру, бұйрық беру сөздерінің мағынасына өте жақын. Көне замандағы хан, қаған жарлықтары да, қазіргі үкіметтің, президенттің жарлықтары да бір адамға немесе адамдар тобына ғана емес, көпшілік халыққа берілетін, жалпыхалықтық сипаттағы əмір, бұйрық.

Жарлықтың бұйрықтан негізгі айырмашылығының –өзіоның барлығына жарияланатын, барлығы орындауға, бағынуға, назарға алуға тиіс құжат екендігінде.

70-тапсырма. Жарлықтың үлгілерімен танысыңыздар.

Қ.И.Сəтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті

əл-Машани атындағы Жоғары технологиялар жəне тұрақты даму институты

Қазақ тілі кафедрасы бойынша

ЖАРЛЫҚ №10

Ү л г і:

Ф.ғ.к., доцент С.С. Айтжанованың отбасы жағдайына байланысты 2010 жылдың қараша айындағы 19-20 күндердегі сабақтарын өткізу төмендегі оқытушыларға жүктелсін.

ГУК

12 25- 13 15 5В072100-0№1 р/о-1к 611

ГУК

13 30 -14 20 5В072100-0№1 р/о-1к 611 ГУК 14 25 -15 20 5В070800-0№5 р/о-1к 807 ГУК 1525 - 16 15 5В070800-0№5 р/о-1к 807 ГУК 16 30 - 1 720 5В070800-0№5 р/о-1к 807 ГУК

15 25 - 16 15 5В072300-0№1 р/о-1к 611а ГУК 16 30 –-1720 5В072300-0№1 р/о-1к 611а ГУК

Ү л г і:

Қ.И.Сəтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті əл-Машани атындағы Жоғары технологиялар жəне тұрақты даму институты

Қазақ тілі кафедрасы бойынша

26.01.11.сағ.925-1215 5В070900 №1Р/о – 1к, 614 ГУК

02.02.11.сағ.925-1215 5В070900 №1Р/о – 1к, 614 ГУК

Сабақты жүргізетін аға оқытушы ________ Сағымбаева В.М. қолы

Жарлыққа қол қойған кафедра меңгерушісі, профессор ________ Г.Т. Тұрсынова

қолы

танысып, бұрыштама жазуды үйреніп алыңыздар.

Б Ұ Р Ы Ш Т А М А (Резолюция)

Бұрыштама ресми стильде жазылады. Басы артық сөздер қолданылмай, істің негізгі мəні ғана айтылады. Бұрыштама соңына күні жазылып, басшы қолы қойылады немесе фамилиясы жазылады.

73-тапсырма. Екі мəселе бойынша мəтінін өздеріңіз құрастырып, өтініш жазып, өтініштегі мəселеге байланысты бұрыштама жазыңыздар.

74-тапсырма. Өзіңіз оқитын институт директорының атына денсаулығыңызға байланысты академиялық демалыс сұрап өтініш жазып, оған бұрыштама жазыңыздар.

75-тапсырма. Қ.И.Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ ректорының атына өз еркіңізбен жұмыстан босатуын сұрап өтініш жазып, оған бұрыштама жазыңыздар.

Беделді, бөтен, бірдей, дағдылану.

5-апта. 9-сабақ

77-тапсырма. XVIII ғасырда жазылған іс қағаздары қанай дəрежеде болды? Сабақ барысында талқылаңыздар.

78-тапсырма. Ресми іс қағаздары тілінің дамуы, қалыптасуы кезеңдерін анықтау үшін не маңызды? Пікірталасболды ұйымдастырыңыздар.

79-тапсырма. Мəтінді оқып, мағынасын меңгеріп, мазмұндаңыздар.

XVIII ғасырда жазылған іс қағаздары

айтылған. Олар қазақ əдеби тілінің тарихына XVIII ғасырдан бастап талдау жасағанымен, оған дейін де қазақ əдеби тілін танытатын үлгілердің болғанын жоққа шығармайды.

кезеңдерін анықтап, талдап, оның ерекшелігін көрсету мақсатында жүргізген еңбектерінің зерттеу жұмыстары үшін маңызы .зорXVIII ғасыр мен XX ғасырдың I жартысындағы ресми қағаздардың тілі туралы: «Аталған кезеңдегі қазақ даласында тіл тəжірибесінің жəне бір түрі болды. Ол – қазақтың хан, сұлтан, старшындарының əкімшілік орындарына жəне бір-біріне жазысқан əр түрлі сипаттағы (мазмұндағы) қағаздары мен хаттарының тілі болды», – деп көрсетеді.

80-тапсырма. Мəтіннің мазмұны бойынша берілген сұрақтарға жауап беріңіздер.

1. Т.Р.Қордабаевтың қай еңбегінде не қарастырылды? 2. Ресми іс қағаздары тіліне байланысты ғылыми пікірлер кімнің еңбектерінде айтылды? 3. Олар нені жоққа шығармайды? 4. Ол жөнінде не деп жазды? 5. Ол еңбекте неге талдау жасады? 6. Р.Сыздықованың еңбектерінің не үшін маңызы зор? 7 XX

ғасырдың I жартысындағы ресми іс қағаздарының тілі туралы не аталып көрсетілді?

5-сабақ. 10-сабақ

81-тапсырма. Танысқы (визитка) қандай болу керек, ол не үшін керек? Мəлімет алыңыздар. Танысқыны пайдаланыңыздар.

Т А Н Ы С Қ Ы (Визитка)

Танысқы (визитка) – дегеніміз бір-бірімен танысқан адамдардың бір-біріне беретін қысқаша мəліметі бар іс қағазы.

Танысқы іскерлік қатынас жасау үшін өте керекқұжат. Ол 14-ші шрифтпен толтырылады, сөздері анық, бояуы қанық болуға тиіс. Аты-жөні жазылады, фамилиясы бас əріптермен теріледі. Мысалы БЕКБОЛАТОВ Аслан Қайырбекұлы.

Қызметі туралы тек ресми атқаратын қызметі жазылады. Уақытша атқаратын қызметтері жазылмайды.

Ғылыми дəреже, атақтары қажеттілігіне қарай көрсетіледі. Құпия ұстайтын мəліметтері жазылмайды.

Жұмыс, ұялы телефондары, жұмысының мекен-жайы жазылады. Ал үйдің телефонын көп жағдайда əркімнің өзінің шешіміне қарайкөрсетпейді. Танысқы көп жағдайда 50x90 мм-лік көлеміндегі қатты қағазға жазылады. Қызметіне қарай олардың түр-түсі əр түрлі болып келеді. Мысалы:

1. Үкімет құрылымында, сайлау органдарында істейтін қызметкерлер көбінесе ақ немесе мемлекеттік ту түсімен сəйкестендіріп жасайды. Ақ түс – қолының жəне ниетінің ақтығының символы болса, мемлекеттік ту түсі–

мемлекет құрылымында істейтіндігін білдіреді жəне Отанына адал қызмет

2.«Р.С» (латын) – көңіл айту мағынасын білдіреді.

3.«Р.r» (латын) – алғыс айту, рахмет айту, ризашылық білдіру мағынасын білдіреді.

4.«Р.р» - ескі əріптестеріңізге жаңа адамды таныстырған кезде ұсыныс, кепілдеме (рекомендация) орнына қолданасыз.

5.«Р.р.с» (латын) – (Р.р.s) постскриптум белгісімен шатастырып алмайтындай жағдайда Р.р.с белгісін жазып танысқыңызды жіберуге болады.

Бұл айтылған белгілердің кез келгенін ресми, ресми емес, іскерлік, іскерлік емес қатынастың барлық түрінде қолдануға болады. Танысқыда жазылған мəлімет шын болуы керек.

82-тапсырма. Танысқыға берілген мəтіннің мағынасын түсініп, меңгеріп, мазмұндаңыздар.

83-тапсырма. Өзіңіздің бірнеше қызметіңізді көрсетіп, танысқы жазыңыздар.

84-тапсырма. Танысқының үлгілерімен танысыңыздар.

қолданылатын ағаштан жасалған құрал-аспап.

Бір кезде қолданылған түрлі құрылымдар мен формалар уақыт өте келе əдеби тіл нормасынан шығып қалуы .мүмкінМысалы, XVIII-XIX ғасырлардағы іс қағаздары үшін ресми хаттың басында адресатты мақтайтын, дəріптейтін сала құлаш сөздер мен ұзақ эпитеттердің қолданылуы сол кездегі ресми стиль үшін норма болып табылған.

қағаздарының басқа түрлері үшін де норма болғандығын1823 жылы жазылған құжаттардан да көруге болады. Тіл дамуының бір кезеңінде норма емес элементтер нормаға, керісінше норма болып есептелетін элементтер нормаға жатпайтын элементке айналуы мүмкін. Бұл айтылғандарға ғылыми-зерттеу еңбектерінен мысалдарды көптеп келтіре беруге болады.

Ақпараттық-анықтамалық құжаттар

* * * * *

Қ ы з м е т т і к х а т т а р

Қызметтік хаттар – қандай да бір мəселе туралы мекемелер, ұйымдар жəне жеке тұлғалармен ақпарат, пікір алмасу, байланыс жасау құралы қызметін атқаратын, ресми мақсаттарда қолданылатын əр түрлі мазмұндағы басқару құжаттарының бірі.

Қызметтік хаттар жұмыс барысында, басқару қызметінде туындайтын жеке мəселелерді шешу үшін қолданылады. Оның негізгі мақсаты – іс-əрекетке кірісудің қажеттілігін сендіру, көрсету, түсіндіру болып табылады.