Бәйлек сүзләр ( послеложные слова)
ОСНОВА |
ПАДЕЖНЫЕ ФОРМЫ |
ПРИМЕРЫ |
өс( верх) |
өстенә (ю.к.) өстеннән(ч.к.) өстендә(у-в.к.) |
өстәл өстенә - на стол өстәл өстеннән - со стола өстәл өстендә - на столе |
ас ( низ) |
астына астыннан астында |
өстәл астына - под стол өстәл астыннан - из-под стола өстәл астында - под столом |
як (сторона) |
ягына ягыннан ягында |
урман ягына - по направлению к лесу урман ягыннан- со стороны леса урман ягында - там, где лес |
чак (время) |
чакта чагында
|
яшь чакта- когда был молодым килгән чагында- когда он приходил |
каршы (навстречу) |
каршына каршыннан каршында |
егет каршына- к парню егет каршыннан- от парня егет каршында- перед парнем |
ян ( бок) |
янына яныннан янында |
аның янына- к нему аның яныннан- от него аның янында- рядом с ним |
буй ( вдоль) |
буена буеннан буенда |
елга буена- к реке елга буеннан- от реки елга буенда- у реки |
тирә (вокруг) |
тирәсенә тирәсеннән тирәсендә |
чишмә тирәсенә- к роднику чишмә тирәсеннән- от родника чишмә тирәсендә- около(у) родника |
ара(промежуток) |
арасына арасыннан арасында |
кеше арасына- к людям кеше арасыннан- от людей кеше арасында- среди людей |
эч (внутрь) |
эченә эченнән эчендә |
шкаф эченә - в шкаф шкаф эченнән - из шкафа шкаф эчендә - в шкафу |
урта (середина) |
уртасына уртасыннан уртасында
|
бакча уртасына - на середину сада бакча уртасыннан- по середине сада бакча уртасында- в середине сада |
Условное наклонение глагола (Шарт фигыль)
Условное наклонение глагола обозначает действие, которое может произойти только при определенных условиях. Оно образуется при помощи аффикса -са/-сә. Например: барса (если пойдет), алмаса (если не возьмет). Глагол в условном наклонении изменяется по лицам и числам. При спряжении присоединяются личные аффиксы краткого типа:
Мин килсәм ачмасам Без килсәк ачмасак
Син килсәң ачмасаң Сез килсәгез ачмасагыз
Ул килсә ачмаса Алар килсәләр ачмасалар
Упражнение №74. Проспрягайте глаголы.
Аша, эчмә, сал, күр, утыр, уянма.
Упражнение №75. Сравните. Переведите.
К
итсен
китсәң
Кайтсын кайтсаң
Барсын барсаң
Укысын укысаң
Утырсын утырсаң
Белсен белсәң
(Пов.накл. (услов.накл.
ед.ч. 3 л. ) ед.ч. 2 л.)
Упражнение №76. Переведите.
Имтиханнарны яхшы тапшырсам. Кагыйдәне өйрәнмәсәгез. Дустыңа булышсаң. Дәрестә укытучыны игътибар белән тыңласагыз. Һава торышы яхшы булса. Иртәгә яңгыр булмаса. Сезгә кунакка килсәк.
Упражнение №77. Переведите. Составьте с ними предложения.
Если он придет поздно. Если ты проснешься рано. Если я закончу институт. Если вы не понимаете тему. Если придешь домой пораньше. Если у вас болит голова. Если мы сегодня не позвоним. Если не выйдешь на улицу.