24Сказ як асноўная сінтаксічная адзінка. Тыпы сказаў.

У школьнай практыцы даўно замацаваўся прыём тлумачэння марфалагічнай катэгорыі часу дзеяслова на аснове суаднясення дзеяння з момантам гутаркі.Тэрмін “момант гутаркі” ў падручніках замяняецца апісальнымі зваротамі:1)дзеянне,я/е ўжо адбылося;2)дзеянне,я/е адбываецца цяпер;3) дзеянне,я/е яшчэ адбудзецца.У якасці марфалагічных індыкатараў выступаюць пытанні што рабіў?што робіць?што будзе рабіць?(што зробіць?).Аналіз часавых дзеяслоўных форм ускладняецца пры ўключэнні ў тэкст слоў і словазлучэнняў,я/я самі па сабе выражаюць,калі адбываецца, адбылося ці адбудзецца тое,пра што гаворыцца ў сказах:сёння,заўтра,цяпер, летась,гэтымі днямі,мінулай зімой і да т.п. Такія часавыя словы дапамагаюць зразумець, што значэнне часу дзеяння выражана дзеясловам самастойна.Неазначальная форма дзеяслова,як вядома,называе дзеянне безадносна да моманту гутаркі. Чацвёртакласнікі атрымліваюць аб гэтай форме самае агульнае ўяўленне. Растлумачыць яе можна на матэрыяле сказаў, я/я ўключ-ць адпаведныя дзеясловы на –ць,-ці,-чы.Няхай вучні знойдуць у іх дзеясловы, я/я адказваюць на пытанні што рабіць?што зрабіць?Гэтыя дзеясловы,як і пытанні, запісваюцца на дошцы:што рабіць? (помніць, ісці,берагчы), што зрабіць?(запомніць,пайсці, зберагчы).Работа па гэтай тэме абмяжоўваецца выпрацоўкай уменняў вызначаць неазначальную форму па пытаннях,утвараць ад яе дзеясловы цяперашняга,прошлага і будучага часу і ўжываць у звязнай мове. Падзел дзеясловаў на спражэнні абумоўлены ўжываннем у асабовых канчатках розных галосных:у адным наборы(арфаграфічна)галосных э,е,а (бярэш,чытаеш,пішаш і г.д.)і ў другім-галосных і,ы(гаворыш,робіш і г.д.),а ў 3-й асобе мн. ліку адпаведна галосных у,ю( бяруць,чытаюць,пішуць) і а,я (гавораць, робяць).Настаўнік выпрацоўвае ў вучняў перш за ўсё ўменне беспамылкова вызначаць спражэнне ў друкаваным тэксце па асабовых канчатках і дабіваецца запамінання спражэння ўжытых у практыкаваннях дзеясловаў.

25. Фарміраванне арфаграфічнага навыку ў вучняў пачатковых класаў. Паводле фанётычнага прынцыпу пішуцца: а) а замест о, б) я -е, ё ў першым скла|дзе в)(жыццё, раздолле).Паводле Марфалагічнага а)зв. зычныя на к. слова ,ў сярэдзіне слова);в) аб-, ад-, .над- г)ненаціскное е ў другім, трэцім д)некаторыя ненаціскныя канчаткі назоўнікаў, прыметнікаў, дзеясловаў (песняй, герояў, знойдзеш, ранняя); е)прыназоўнік без і часціца не (без страху, не баюся). Умовы фарм. арф. Н.Арф пільнасць і уменні па фанетыке, састаў слова, граматыка, веданне правіл, валоданне алгарытмам, спосабам праверкі, слоўнікавы запас, улік двумоўя, карыстацца ўсімі відамі памяці, практыкаванні, дзе арф у розных часцях слова, часінах мовы Арф навык – моўны навык (ацэнка гука, састаў слова, дзеянне па правілу, суаднесенне гука і літары, каліграф. Навык) У падставе- арф. дз. знаходжанне арф – арф пільнасць (фан-ая база, апаз-ыя знакі)--- определеніе арфаграмы, правіла алгарытм, дзеянне па алг – спосабы праверкі, запіс слова, вырашэнне задачы. 1клас галосныя пад націскам, звонкія і глухія зычныя перад галоснымі, дз, дж - дзвюма літарамі, абазначэннем мяккасці зычных «Гук1 і літары», суадноснасці паміж гукам і літарай, уменне перадаваць гукі літарамі на гука-літарным аналізе слоў. а)выразнае вымаўленне сл'ова, якое трэба напісаць; б)прагаврванне слова (уголас або бязгучна) перад напісаннем ці ў працэсе яго; в)устаноўка на запамінанне (прачытай, запомні, напішы, правер); г)выкананне практыкаванняў-- развіццё фанетычнага слыху і выпрацоўку првільнага напісання слоў, якія пішуцца так, як чуюцца. а) навучыць вымаўляць словы, што канчаюцца на звонкі зычны, у адпаведнасці з нормамі беларускай ар-фаэпіі; б) паказаць ім, як праверыць нашсанне зычных у такіх словах (у першым класе даецца толькі адзін спо-саб праверкі — змяненне формы слова: агарод — агароды, гарох — гароху). на (прапедэўтычным) этапе правяраць іх шляхам змянення формы слова. 2 клас склад слова і «корань», «аднакарэнныя словы» спосабамі праверкі напісання зычных на канцы слоў: Знаёмства з праверкай напісання -- аналізу града — градка, Параўнаўшы вымаўленне рада, сцяжынт, казаць --, градка, сцежка, трэба правяраць. , а) падкрэсліць у словах зычныя, напісанне якіх трэба праверыць , б) дапісаць сказы словамі, у якіх адбываецца аглушзнне звонкіх зычных у сярэдзіне; в)спісаць словы, падбіраЧочы да іх аднакарэнныя і правяраючы такім чынам напісанне прапушчаных'зычных; г)падабраць словЬІ з супрацьлеглым значэннем (кіслыяблык — салодкі яблык, «Склад слова» напісанні, на марфалагіч-ным прынцыпе Уменне адрозніваць звонкія і глухія зычныя ў моцнай пазіцыі ,уменне змяняць слова, выдзяляючы ў ім зменную (канчатак) і нязменную часткі, --з'яўляецца базай для засваення правапісу звонкіх і глухіх зычйых на канцы слоў. заданні: а) змяніць словы так, каб пасля апошняга зычнага быў галосны; б) пры чытанні словы, што ў дужках, змяніць, як патрабуе сэнс; в) растлумачыць, якія літары трэба дапісаць у словах: гры... (грыбы), г) дапісаць сказы патрэбнымі словамі; д) знайсці ў тэксце словы, у якіх апошні зычны вымаўляецца не так, як пішацца; е) пры спісванні ўставіць прапушчаныя зычныя і растлумачыць іх напісанне Трэці этап у засваенні йравапісу зычных — (напісанне прыставак аб-, а&-, над-, пад-,)..3 – 4 клас ўдасканаленне навыку напісання ў цеснай сувязі з вывучэннем часцін

27. Задачы і шляхі развіцця маўлення вучняў пачатковых класаў. Слоўнікавая праца на ўроках мовы і чытання, яе змест і задачы Развиццё мовы – галощная задача Умовы: Стварэнне сітуацыіякія – жаданне і неабходнасць нешта выказаць Змястоўнасць матэрыялу Узор выказвання думак Напрамкі: выпрацоўка культуры вуснай мовы, работа над словам, работа над зв. Мовай, Патрабаванні да вуснага і пісьмовага маўлення 1. 1.змястоўнасць—разумее, пра што гаворыць, лагічнасць—па плане,паслядоўна, звязна, яснасць – таўталогія, ужывання слоў не ў тым значэнні, выразнасць – тэмп, націск, паўз. Задачы, змест і метады лексічнай працы 1)узбагачэнне слоушка вуч¬няу HOBbiMi словам^ 2)удакладненне значэння вядомых слоу; 3)узбагачэнне слоун1ка вобразным1 сродкам1 мо¬вы; 4)актыв1зацыя слоун!ка. Прычыны неразумення слоў і іх значэнняў: незнаёмства дзяцей з прадметам гутаркі. Няпоўнае знаёмства з прадметам гутаркі. Веданне іншай назвы гэтага прадмета. Неразуменне адцення значэння слова. Могуць блытаць амонімы. Пераноснае значэнне. Актьшзацыя слоунша вучняу. зауважаць у тэксце новае, незразумелае слова, працаваць з тлумачальным слоуншам, падб1раць дакладныя словы 1.Зап!сванне слова у слоун!к, складанне з iM слова1учэнняу i сказау Падбор да новага слова сшошмау або антон!мау.Складанне сказау Работа з тлумачальным слоушкам. Завучванне на памяць урыукау прозы, вершау , анал!з зместу i арфаграф1!.Складанне невялшх апавядянн, пераказау i сачыненняу, Узбагачэнне слоуніка Штодзень 8-10 слоў новых, на ўроках мовы 4-6 слоў Практыкаванн па лексщы, Аналіз мастацкага твора, падрыхтоукай да пераказау i сачыненняу. чытанне, завучванне вершау, прыказак i прымавак , Тлумачэнне слоу. сінонімыма..антон1мау лагічнае азначэнне слова, (ясень — дрэва), Рдзгорнутае ашсадне луста — тоустая скіба хлеба, Увядзенне слова у сказ. Анал1з марфалапчнай структуры застолле, наваселле, Словаутваральны анал1з, касмадром — месца, адкуль стартуюць каслнчныя караблп, разглядаць у кантэксце. .Супастаўленне з іншымі падобнымі словамі, устанаўленне падабенства і розніцы. Пераклад у рускую мову  не дапушчальна. Дэманстрацыя прадмета, муляжа, мадэлі. відавога паняцця пад родавае: ясень-дрэва. слоўнікава-граматычныя: падбор роднасных слоў, якія належаць да адной часціны мовы , падбор роднасных слоў, якія належаць да розных часцін мовы, падбор слоў з пэўнымі суфіксамі ,падбор слоў з прыстаўкамі, утварэнне слоў пры дапамозе прыставак і суфіксаў , заданні этымалагічнага характару, слоўнікава-лагічныя: пералічэнне прадметаў па малюнках з абагульненнем. Мяч, ваўчок  цацкі. Падбор абагульняльнага слова: бяроза, ліра  гэта. багульненне праз супрацьпастаўленне або выключэнне: малаток  інстумент, трактар Размеркаванне назваў прадметаў па групах: адзенне, абутак. Дапісванне слоў, якія абазначаюць відавыя паняцці: грыбы – баравікі, лісічкі, .Пералічэнне назваў відавых паняццяў шляхам адказу на пытанні якія птушкі ў вырай. Групоўка або адрозненне розных прадметаў паводле іх колеру, формы і велічыні, матэрыялу, смаку і г.д. Вызначэнне прадмета паводле ўласцівых яму прымет. слоўнікава-стылістычныя:падбор роднасных слоў для праверкі арфаграфіі складанне сказаў розныя віды творчых дыктантаў практычнае засваенне: Сінонімы вызнаяэнне з тэксту слоў з блізкім значэннем, падбор сінонімаў: бура, шторм, ураган, Складанне сказау, Устаука у сказы, Выдзяленне i размежаванне па групах: хутк1, правильны, шэры, руплгвы, верны, пахмурны. Антонімы. Складанне пар, сказау мнагазначным наз!ранне над у кантэксце. словы у прамым i у пераносным значэнш: прачытаць слова, , цвёрдае слова. Тлумачэнне значэння адных i тых жа слоу у словазлучэннях: чистая талерка, чыстае поле; гараць дровы

29. Вусныя і пісьмовыя пераказы: Падрыхтоўка да пераказаў: падбор тэксту і чытанне, гутарка ,план, слоў-арф. праца Вусн. і п-я п.а)пераказы падрабязныя (змест зыходнага тэксту перадаецца поўна, з усімі падрабязнасцямі, захоўваецца тып тэксту, яго кампазіцыя і поўныя асаблівасці). ўдасканальваюцца ўменні раскрываць тэму і асноўную думку выказвання, фарміруюцца ўменні збіраць і сістэматызаваць матэрыял , знаходзіць "свае" моўныя сродкі для сувязі адабранага матэрыяла. б) пераказ выбарачны (перадаецца не ўвесь тэкст, а якая-небудзь частка, звязаная з пэўнай тэмай; тып зыходнага тэксту, яго кампазіцыя, як павіла, змяняюцца); в) пераказы сціслыя (перадаецца галуўнае са зместу тэкста, падрабязнасці апускаюцца. Тып тэкста можа быць захоўван ці змяніцца ў залежнасці ад аб'ёму і характара сціскання). вучацца выдзеляць галоўнае ў выказванні г) пераказ з творчым заданнем (змены ў змесці ці кампазіцыі зыходнага тэксту – змена ліца расказчыка, дапаўненне тэкста, перастаноўка частак і інш. Тып тэкста, яго моўныя асаблівасці могуць захоўвацца ці змяняцца ад характара задання). самастойна вызначаць кампазіцыю выказвання, адбіраць і выкарыстоўваць моўныя сродкі, рыхтуюць да стварэння сваіх тэкстаў Моўныя памылкі і недахопы: а) лексіка-стылістычныя памылкі альбо слоўнікавыя: паўтарэнне аднаго і таго жа слова; недакладнасць ва ўжыванні слоў (Бабёр хутка (нязграбна) падскочыў і заспяшаўся да ракі); ужыванне лішніх слоў: але, ну, вось, тады, і; ужыванне слоў не ў тым значэнні, нечакана (неўзабаве) гукнуў; б) да групы марфолага-стылістычных памылак , няправільныя ўтварэнні слоў і форм слоў, няправільнае словаўтварэнне (вусы натапырваюцца (тапырацца)); утварэнне нелітаратурных форм (да грудзёў (грудзей), в) памылкі ў словазлучэннях і сказах - сінтаксічна–стылістычныя граматычныя):няправільны парадак слоў; няўменне вызначаць межы сказаў; няправільнае ўжыванне часоў дзеяслова; памылкі ў пабудове словазлучэнняў Памылкі ў змесцеа) тэма не раскрыта,няпоўна; б) прапушчаны важны момант в) значнае месца займае другаснаег) няма абгрунтавання падзей; д) не ўказаны час і месца дзеяння; е) есць скажэнне фактаў.Папярэджанне і выпраўленне п. характэрныя –праан-ць падрыхтоўку, падабраць прыклады памылак з работ вучняў, аналізу пераказу , настаўнік запісвае ў сшытак заўвагі. Падрыхтоўка да пераказу на працягу 5-6 ,работа над свабодным дыктантам. запіс цяжкіх слоў у слоўнікі, складанне з імі сказаў, правядзенне пісьмовых практыкаванняў, у якія ўключаюцца новыя словы, карыстанне арфаграфічным слоўнікам на ўроку. навучыць самаправерцы, запісаць і даць вучным памятку, чарнавы варыянт, дапрацаваць пераказ і толькі тады выставіць адзнаку. Навучальны характар. Пры ацэнцы ўлічваліся арф-я пунк-я памылкі (недахопы і выпраўленні на адзнаку не ўплываюць) змястоўнасць маўленчыя недахопы, звязаныя з няправільным ужываннем слова ў не ўласцівым для яго значэнні, ужываннем рускіх слоў, выпраўляліся,

30. Вусныя апавяданні і пісьмовыя сачыненні. Сачыненне — гэта творчая работа, у якой праяўляецца самастойнасць думкі вучняў і ўменне выказаць яе ў вуснай ці пісьмовай форме.служыць сродкам развіцця лагічнага мыслення, умення назіраць і выбіраць з мноства фактаў тыя, якія адносяцца да тэмы сачынення. Сачыненне- мініацюра – 20 хвілін, тэма самастойна. Дапамога ў мове, арф..Сачыненне па карціне апісанне карціны—тэма, кампазіцыя, дзеянне, сюжэт, впечатленіе, сюжэтнае апавяданне па карціне, па серыі сюжэтных карцін—карцінны план, по дыяфільму –разглядаюць, гутарка, план, На літаратурныя тэмы Одзыў аб прачытанным, Абагульненне апавяданнеў, О творчасці масака, Аб героях, Літаратурнае мастацтва Загадкі Паэтычныя вобразы Вершы Працяг мініацюр Па крыніцах 1) сачыненні па назіраннях і з асабістага вопыту; 2) сачыненні па карцінах; 3) сачыненні па прачытаным.Па жанрах: Апавяданне Казка Загадка Па тыпу тэкста: сачыненні-апавяданні, сачыненні-апісанні – 2-3 сказы, уваходзяць у апавядане, сачыненні-разважанні -- падрыхтоўчая праца збіраюць матэрыял – назіранне, заметкі, сл\зл, слоўнікі, план – па карціне, па экскурсіі, самаастойны, моўныя сродкі, Аваліз_узоруТэкст служыць узорам. Першыя сачыненні вучні пішуць на агульную тэму. У I класе вучні пішуць сачыненні па гатовым плане,у II — па плане, ка-лектыўна складзеным пад кіраўніцтвам настаўніка, у плане, складзеньш калектыўна і самаІП —IV — Урок сачынення праводзіцца па наступным плане: 1) вызначэнне тэмы сачынення і пастаноўка задачы (як трэба напісаць, што галоўнае ў гэтым сачыненні); 2) гутака, якая мае на мэце збіранне матэрыялу (сачыненні па карціне, на аснове прачытанага) або яго сістэматызацыю (сачыненні паводле назіранняў і з асабістага вопыту); 3) работа над планам або аб-меркаванне гатовага плана; 4) падрыхтоўка тэксту (складанне вуснага звязнага тэксту або яго часткі, слоў-нікавая работа); 5) арфаграфічная падрыхтоўка; 6) на-пісанне сачынення вучнямі і самаправерка.Папярэджанне і выпраўленне памылак выяўленне характэрных памылак , прааналізаваць падрыхтоўку да пераказу, падабраць найбольш яркія прыклады памылак з работ вучняў, аналіз , настаўнік запісвае ў сшытак заўвагі. Падрыхтоўка 5-6 , свабодным дыктантам. запіс цяжкіх слоў у слоўнікі, складанне сказаў, пісьмовых практыкаванняў з нов. Сл., карыстанне арф слоўнікам, самаправерцы, памятку, чарнавы варыянт, дапрацаваць і толькі тады выставіць адзнаку. навучальны характар. Пры ацэнцы ўлічваліся арфаграфічныя пунктуацыйныя памылкі (недахопы і выпраўленні на адзнаку не ўплываюць) дзве адзнакі: змястоўнасць, пісьменнасць. арфаграфічныя і пунктуацыйныя памылкі выпраўляліся. На палі выносіліся толькі памылкі на правілы, якія ўжо вывучаны.

26.тыпы и структуры.будова урокау бел.мов. залежыца ад зместу мат-лу спосабу арганизацыи и работы дыдактычнай мэты.а)урок з поуным цыклам пазнав.дзейнасци на яким вучни парабляюць поуны цыкл разумова-пазнавальных практычных дзеянняу па авалодванни ведами. Структура: праверка д.з., тлумач. Новай тэмы, паутор новай тэмы больш глыбокае яе асэнсавенне. Запаминанне успрынят. Матэрялу, выбарачная праверка, завсв. Новай тэмы. Выпрацоука навыкау пряменяць новыя веды на практыцы. Д.З. б) урок паведамленне новых ведау, праверка д.з. не праводзицца, а удасканаленне ужо набытых навыкау можа прысутничаць. Структура: 1апора на набытыя навыки неабходныя для тлумач. Нов. Тэмы 2 павед. Нов тэмы и яе тлумач 3 выбар. Праверка засваення нов ведау 4трэнировачныя практыкаванни5д.з. в)урок замац ведау. Працуючы над вядомым матэрыялым новыя веды не даюца, выкарыстоув. Практык розных видау г)урок абагулн. Ведау –яго галоун мэта сэстыматызаваць веды шк-ау д)урок кантроля, написанне дыктоуки, асноуная форма праверки вучняу их уменне прымяняць веды на письме, можа быць бягучай або выниковай Структура: проверка д.з., павед а мэтах урока, правядз к.р. д.з.е) урок работы над письм памылками. Праводз анализ к.р. Структура: прав д.з. работа над памылками, д.з. падвядз. Выникау работы.

28Словазлучэнне(С) и сказ- асн. Синтаксичн адзинки мовы. Работа над С. Праводз. з вывуч. Ч.мовы. Вучн склад С. З наз-ми,прыметн., дзеясл, займен. Авалодв родн мовай адбыв. Шляхам засваен. Сказау розн тыпау. Практык якия дапамаг. Авалодв. Сказами, як формай выказв. Думки:1 адказы на пыт. Наст.2 падзел тэксту на сказы3 склад сказ па малюнк4 даписванне сказау5пашырэнне сказау. Раб на С. Исказам зьяул. Важн сродкам актывиз. Слоуника вучня, выпрац навыкау пункуацыи и выр. чыт