Аааааааааааа

Ақпараттық жүйе негізі пәнің мақсаты мен есептері.

Бүгінгі таңда экономикалық ақпарат үлкен көлемде алуан түрлі идеялар мен тәсілдері бар жеке бір ғылыми-техникалық бағыт болып табылады. Деректерді өңдеу процесінің жеке компоненттері үлкен дәрежедегі ұйымдастыру мен өзара байланысқа жетуі ақпаратты өңдеудің барлық құралдарын нақты бір экономикалық объектіге «экономикалық ақпараттық жүйе» (ЭАЖ) деген ұғымға біріктіруге мүмкіндік берді. ЭАЖ-сін жеке-жеке талдап зерттеу «ақпарат» және «жүйе» деген ұғымдарға сүйенеді. Ақпарат және жүйе жалпы ұғым ретінде өрнектелмейтін қарапайым басты категория болып табылады. Сондықтанда төменде келтірілетін анықтамалар осы категорияларды нақтылап түсіндіреді.

«Ақпарат» ұғымына берілген барлық анықтамаларды мұқият сараптаудың нәтижесінде олардың барлығы қанағаттандырылмады. Осы анықтамалардың көбісі ақпаратты қысқа сөйлем құрамында қарастырады. Кең көлемде анықтама беру арқылы олар бірнеше түсініксіз элементтерді енгізеді. Сондықтанда осы ұғымға нақты бір анықтама құрастыру мүмкін бе?

Ақпаратқа ресурс, материалға ұқсас еңбек және ақша ресурсы ретінде қарайтын көзқарастарда болды. Бұл көзқарас келесі анықтамада былай деп сипатталады: «Ақпарат – заттың, энергияның және ақпараттың өзінің түрленуімен байланысқан процесстерді жақсартуға мүмкіндік беретін жаңа мәліметтер».

Ақпарат ақпараттандыру процесінен бөлінбейді, сондықтанда ақпарат көзі мен ақпарат тұтынушыларды қарастырған жөн. Ақпарат тұтынушылардың ролі мына анықтамада сипатталады. Ақпарат – соңғы қолданушы арқылы пайдалы ретінде қабылданған, ұғынылған және бағаланған жаңа мәліметтер.

Ақпарат ретінде соңғы қолданушының білім қорын кеңейтетін мәліметтер қолданылады.

Ақпараттың бар болуының үш фазасы бар.

1. Ассимиляцияланған ақпарат – адамның ұғыну және бағалау жүйесіне салынған, адам санасындағы хабарды көрсету.

2. Құжатталған ақпарат – қандай да бір физикалық тасығышта таңба түрінде белгіленген мәліметтер.

3. Берілетін ақпарат – берілу көзінен қабылдау көзіне ақпаратты беру кезінде қарастырылатын мәлімет.

Ақпаратттық жүйе басқару жүйесінің бөлігі. Негізгі анықтамалар.

Басқару – кибернитикалық мағынада кең тараған – бұл әдістерді және талдап қорытуды қабылдау, әр түрлі ғылымдармен жиналғандардың басқару туралы жасанды объектілермен және тірі организмдерме. Басқару тілі — мынау ұғымдардың қолдануы « объекті »,« орта »,« кері байланыс »,« алгоритм » және тағы басқа . Басқару процессінің айналатын басқару анализі келесі үштіктерді ерекшелеуге бұйырады – айнала, обьект және субьект. Дәл осы кезде субьект өзіне Х айнымалының және У обьектінің әсер етуіне сезінеді. Егер ол Х айнымалының күйін өзгерте алмаса, онда У обьекті күшімен ол арнайы ұйымдастырылған U әсері арқылы алады. Бұл басқарудың өзі. Техникалық және ұйымдастырылған жүйедегі басқарулардың негізгі ұғымын қарастырамыз. Басқару жүйеде сол процесстің бағытталған ұйым. Жалпы алғанда басқару процессікелесі 4 элементтерден тұрады: Басқару тапсырмалары туралы ақпарат алу; Басқару обьектісінің басқару нәтижесі туралы ақпарат алу; Алынған ақпартты талдау және шешімдерді өдеу; Шешімдерді жүзеге асыру. Басқару процессі бұл процессті жүргізу, өңдеу, ақпаратты талдау туралы ақпараттың жиынтығынан тұратын ақпараттық процесс. Басқару процессіні әр фазасы кедергілердің түрлі әрекеттері айналадағы ортамен әрекет ету кезінде жүргізіледі. Басқарудың мақсаттары, принціптері және шекаралары шешілетін тапсырманың мәтініені тәуелді. Басқару жүйесі басқарудың берілген мақсатына бағытталған, Басқару обьектісі және басқару органдары арасындағы қасиеті. Басқару жүйесінде басқарудың 4 негізгі тапсырмалары жшешіледі: стабилизация, бағдарламаның орындалуы, зерттеу, оңтайландыру. Басқару жүйесі екі үлкен топқа бөлінеді: жүйеленің автоматтандырылған басқармасы ( ЖАБ ) және автоматтандыру басқаруының жүйелесі ( АБЖ ). ЖАБ та объектіні әлде жүйені басқару адамның көмегісіз автоматты құрылғылармен іске асырылады. Бұл тұйық жүйелер. ЖАБ тың негізгі функйиялары: автоматты бақылау және өлшеу, автоматты сигнал беру, автоматты қорғау, автоматты іске қосу және түрлі двигательдер мен приводтарды тоқтату, автоматты реттеу. ЖАБ қа қарағанда АБЖ контурына адам қосылған, оған кейбір өте қажетті қабылдау функция шешімдерін шешу үшін және шешім қабылдауға жауабтылық жүктеледі. АБЖ да адам-машиналық жүйе қолданатын жаңа экономико-математикалық әдіс, електронды есептеуіш техника техника амалдары (ЕЭТ) және байланыс, және де іздеуге жаңа ұйым принципі және практикада нәтижені басқаруды іске асыруы деп түсіндіріледі (жүйемен).

Ақпараттық үрдістер АЖ негізі. Ақпараттық үрдістің құрылымы мен түсініктері.

Ақпараттық үрдіс – ақпаратты қабылдайтын, тасымалдайтын, өзгертетін және қолданатын үрдіс. Rational Rose – дегеніміз автоматтандыру процестерін талдау және ПО жобалау үшін арналған , сонымен қатар әртүрлі тілдердегі кодтарды генерациялауға және жоба ­ құжатнамаларды шығаруға арналған Rational Software Corporation фирмасының объекттілі - бағытталған Case құралдары. Rational Rose UML тіліне негізделіп жобалау және обьектілі бағытталған талдау әдістерін қолданады. Rational Rose осы болжамасы C++, Visual C++, Visual Basic, Java, PowerBuilder, CORBA Interface Definition Language (IDL) бағдарламалар үшін кодтар генерациясын және ANSI SQL, Oracle, MS SQL Server, IBM DB2, Sybase үшін мәліметтер қорының генерация бейнеленуін, сонымен қатар диаграмма түріндегі жобалау құжаттарын және егжей- тегжейлерін іске асырады.

Ақпаратты өлшеу.

1. Тұрмыстағы ақпаратты өлшеу (ақпараттың жаңа түрі). Сіз қандайда бір хабар алдыңыз (мысалы, өзіңіз жақсы көретін журналдан мақаланы оқыдыңыз). Бұл мақалада қандайда бір ақпарат көлемі бар. Қалай бағалауға болады, қанша ақпарат алдыңыз? Басқаша айтқанда, ақпарат қалай өлшенеді? Мақала қанша үлкен болса сонша ақпарат бар деп айтуға болады ма? Бірдей хабар алған әр түрлі адамдар ақпараттың көлемін өздерінше әр түрлі бағалайды. Бұның бәрі адамдардың білімділік деңгейі осы хабар алғанға дейін әр түрлі болды. Сондықтан бұл хабар туралы аз білген адамдар көп ақпарат алды деп ойлайды, ал кім көп білді олар ақпаратты мүлдем алмаған сияқты болады. Хабардағы ақпараттың көлемі тұтынушының осы хабарға деген қажеттілігіне байланысты. Осылай тұжырымдасақ ақпаратты өлшеу бірліктерін қандай критерилар арқылы еңгізуге болатыны түсініксіз. Ақпараттың көзқарасы бойынша біз ақпараттың ғылыми ашылуларда, әуендік стильде қоғамдық дамудың жаңа теорияларындағы көлемді бағалай аламыз. 2.Техникадағы ақпаратты өлшеу.Техникадағы (хабарды тасымалдау және кодтау теориясы) ақпарат көлемін символдардың кодталатын мөлшері, тасымалдануы немесе сақталуы ретінде түсінеді. Техникада (белгілер мен символдардың тасымалдануы, өңделуі, сақталуы ақпарат деп есептеледі) көбінесе ақпарат көлемін анықтаудың оңай тәсілін қолданады, ол ақпарат көлемді деп аталынуы мүмкін. Ол хабардағы символдар санының есептеуіне негізделген, яғни ұзындықпен байланысты және мазмұнды есепке алмайды. Есептеуіш техникада екі стандартты өлшем бірліктері қолданылады: бит (binary digit) және байт (byte). Бит – екілік алфавиттің екілік белгісі {0, 1}.

Бит – ақпаратты өлшеудің минимальды бірлігі. Байт – СИ жүйесіндегі ақпарат көлемінің бірлігі.

Байт – сегізразрядты екілік код, оның көмегімен бір символды көруге болады.в

Клавиатурадан белгілерді ЭЕМ ге еңгізгенде машинаға бір байт ақпарат беріледі. Есептеуіш техникадағы ақпаратты өлшеу бірдігі бит, ал ақпараттың элементарлы бірлігі байт8бит килобайт210байт=1024байт мегабайт210Кбайт=220байт гигабайт210Мбайт=230байт Хабардың ақпараттық көлемі (хабардың ақпараттық өлшемі) - бит, байт немесе өңделген бірліктермен (Кбайтах, Мбайтах және т.б) өлшенген ақпарат көлемі. Хабардың ұзындығы хабарды жазуға пайдаланатын әр түрлі символдардың санына байланысты. Мысалы, "мир" деген сөз орысша алфавитте үш белгімен беріледі, ал ағылшынша тілде бес (реасе), ал КОИ-8 де жиырма төрт биттермен беріледі (111011011110100111110010). Алғашқы хабар тілдің ақпараттық көлемінің машиналық тілмен көрінуі (КОИ-8) символдар, биттер және байттарда Рим 11110010 11101001 11101101 3 24 3 мир 11101101 11101001 11110010 3 24 3 миру мир! 11101101 11101001 11110010 11110101 00100000 11101101 11101001 11110010 00100001 9 72 9 Егер сіз РИМ деген сөзде жиырма төрт битті ақпарат бар, ал МИРУ МИР! деген сөзде жетпіс екі бит бар деп айтсаңыз дұрыс болады. Бірақ, битпен ақпаратты өлшеу алдында сіз осы хабардағы символдар мөлшерін анықтауыңыз керек. Бізге символдармен, ал машинаға кодтармен жұмыс істеу үйреншікті. Әр бір символ сегіз битті кодпен жайдан жай кодталынбайды. Сондықтан ыңғайлылық үшін техникаға ақпараттың «үлкен» бірлігі жаңадан еңгізілді – байт. Енді сізге техникалық хабарламадағы ақпараттың көлемін жеңіл есептеуіңізге болады – ондағы символдар көлемімен сәйкес келеді. 3. Ақпарат теориясындағы ақпаратты өлшеу (ақпарат түсірілмеген анықталмағандық сияқты). Ақпарат теориясында ақпарат көлемін оның формасына, мазмұнына және анықсыздыққа (берілген сигнал түрінде берілген хабарды алғаннан кейін жоғаады) сигналдың сандық сипаттамасы, бұл жағдайда ақпараттың көлемі хабарды сол немесе басқа оқиғадан алынуына тәуелді. Абсолютті сенімді оқиға үшін (оқиға міндетті түрде болады, сондықтан болу мүмкіндігі бірге тең) хабардағы мүмкіндік көлемі ол туралы О тең. Оқиға қаншалықты мүмкін болса, хабардағы ақпарат соншалықты көп болады. Тек мүмкіндікке жақын жауаптар ИӘ немесе ЖОҚдеген сөздер бір бит ақпарат береді. Ақпарат көлемін бағалау ақпарат теориясының заңына негізделеді. Хабар бағалы тек егер бізге хабардың мағынасы түсінікті болса.

Ақпаратты жоғалуды бағалау.

Ақпараттық жүйені құру кезінде оның жұмыс істеу сапасын бағалау туындайды. Мұндай бағалаудың өзекті болу себебі - қазіргі кездегі ақпараттық жүйелер күрделі және қымбат тұратын жобалар, оларды құру үшін едәуір шығындар жұмсалады.

Ақпараттық жүйенің тиімді жұмыс атқаруы тиімділік критериі деп аталатын сандық сипаттардың көмегімен анықталады. Әрбір критерий ЭАЖ-ның алдына қойылған мақсаттармен жобалау және жұмыс атқару нәтижелерінің арасындағы сәйкес келу дәрежесін анықтайды.

Критерия ретінде алынған шама мына талаптарды қанағаттандыру қажет: - жүйені жобалау процесіне тікелей тәуелді болу керек; - жүйенің бір мақсаты туралы айқын сипаттама беру керек; - есептеудің қарапайым алгоритміне ие болу керек; - сынақ деректері бойынша жуықталған баға беру керек.

Нақты арналарда үнемі хабарлааларды беру барысында қателіктер болады. Қателіктер арнаның өткізу қабілеттігінің жоғалуы мен ақпараттың жоғалуына әкеледі. Қателіктердің пайда болу ықтималдығы көбінесе сигналдардың бұзылуы мен тосқауылдардың пайда болуымен анықталады. Бір келіксіздердің пайда болуы кванттау кезіндегі уақыт аралығында ақпараттың жоғалуынан болуы мүмкін. Оның қалай болатынын жақсылап қарастырайық. Tn кезеңі және жиілігін кванттаған кезде х(t) = a cos ωt гармониялық процессі де соған тәуелді болады. Ақпаратты беру сапасы неғұрлым жоғары болса, қабылдау шы жақтағы ақпараттың өзгерісі соғырлым аз болады. Ақпаратты беру жылдамдығының аруына байланысты ақпараттың жоғалуы және сапасының төмендеуіне қарсы арнайы шаралар қабылдау керек.

Ақпараттық үрдісті физикалық деңгейде қарастыру.

Физикалық деңгейде мәліметтер берілетін, физикалық байланыс арнасы, әрбір байланыс орнатылған бөлік типтеріндегі электрлік сигналдар сипаттамасы анықталады. Физикалық деңгей физикалық арналар бойынша берілетін ақпараттар биттің алмасуын сипаттайды. Компьютерде физикалық деңгей функциясы желілік адаптер арқылы орындалады. Хабарламалар сигналдар көмегімен беріледі. Қарапайым жағдайда хабарлама қабылданған сигналдың болуымен (болмауы) сипатталауы мүмкін. Мұнда сигналды анықтау мәселелін шешу қажет. Көптеген жағдайларда берілетін сигналдар түрі алдын-ала белгілі болады, және хабарламаның қабылдануы мүмкін болатын сигналдардың қайсысы берілгендігін анықтаудан тұрады. Онда мәселе сигналдарды айыра білуден тұрады. Егер сигналдар қандай да бір интервал аралығында тұрақты болып табылатын параметрлер мәндерімен ерекшеленетін болса, онда сигналдың параметрлерін бағалау қажет. Хабарлама параметрлер өзгерістерінде қамтылуы мүмкін, яғни олардың сәттік (локальды) мәндерінде. Онда хабарламаны алу үшін сигналдың параметрлерін фильтрлеуді жүзеге асыру қажет. Фильтрлеу мәселесі, тәртіп бойынша, параметрлерді бағалауға қарағанда неғұрлым күрделі болып табылады.

Берілетін хабарламаларға сәйкес ақпараттық параметрді басқару модульдеу деп аталады.

Ақпараттық сигналды (хабарлама) - θ(x), хабарламаға сәйкес параметрі өзгеретін тасымалдаушы-сигнал - s(x). Модульдеу барысында осы екі сигнал төмендегі теңгеуге сәйкес ξ (x) бір модульденген сигналға өзгереді

ξ(x)=M{s(x),θ(x)}, (1)

мұндағы М{.}  – модульдеу түрімен анықталатын оператор. θ(x) хабарламасын қабылдау жағында белгілеу үшін кері қайта құруды жүзеге асыру қажет (демодульдеу), яғни

θ(x)=M^-1{ξ(x)}. (2)

s(x) тасымалдау-сигнал мен θ(x) ақпараттық сигналдың түріне, функционалды формасы мен параметрлер санына байланысты модульдеудің түрлі әдістерінің қасиеттері өзгереді, ал дәлірек айтсақ, ξ(x) сигнал спектрінің түрі мен ені, тосқауылдар ықпалына төзімді болуы.

Егер тасымалдау-сигналдың ақпараттық параметрі үздіксіз өзгеретін болса, онда модульдеу әдістері үздіксіз болып табылады мысалы, амплитудалық, фазалық, жиілікті үздіксіз модульдеу әдістері кең таралған). Тасымалдаушы-сигнал ретінде импульстардың кезеңдік ілеспелілігін жиі қолданады, онда модульдеуді  импульсті деп атайды (мысалы, θ(x) заңы бойынша амплитуда мен импульстар жиілігінің өзгеруі барысында амплитудалы-импульсті немесе жиілікті-импульсті модульдеу орын алады. Ақпараттық параметр мәндердің сандық көлеміне ие болуы мүмкін, мұнда модульдеуді дискретті деп атайды. Модульдеудің дискретті түрлірені, мысалы, амплитудалық, жиілікті және фазалық  манипуляцияны жатқызуға болады. Егер параметр мәндері кодталған болса, және сандық формада берілсе, онда модульдеудің сәйкес түрлері сандық модульдеу атауына ие болады. Сандық модульдеудің неғұрлым кең таралған түріне импульсті – кодты модульдеуді жатқызуға болады, онда дискретті нүктелердегі сигнал мәндерін сандық формада кодтайды.

Сигналдарды беру жүйесін құру барысындағы негізгі мәселе – жоғары жылдамдық, шынайылық және ақпаратты беру барысындағы тосқауылдардан қорғанушылық тарапынан модульдеу-демодульдеудің оптималды режимдерін анықтайтын әдістер мен математикалық модельдерді өңдеу.

Модульдеу түрлерін жіктеу барысында сигнал мен тасымалдаушы-сигнал түрін, сипатын ескереді: детерминацияланған процесс, кездейсоқ стационарлы процесс, стационарлы емес процесс және т.б. Детерминацияланған сигналдар Фурье қатарларының қасиеттері мен Фурье қайта құрулары негізінде олардың амплитудалық және фазалық спектрлерімен анықталады. Сигналдар ақпараты мен оларды беру теорияларында стохастикалық сигналдар ерекше орынға ие. Олар корреляциялық функциялар мен спектрлі тығыздықтар сияқты берілген сипаттамалары бар кездейсоқ процестердің жүзеге асырулары болып табылады.

Егер ақпараттық сигнал, тасымалдаушы-сигнал түрлері және жері сипаттамалары алдын-ала берілген болса, онда негізгі мәселе сигралдарды тиімді қабылдау болып табылады. Тиімді қабылдау мәселесі, тәртіп бойынша, тосқауылдар жағдайында берілген критерий бойынша сигналдарды айыра білуден тұрады.

Хабарламаларды қабылдау мәселелерін екі класқа жіктейді –когерентті және когерентті емес қабылдау, сәйкесінше ақпаратты беру арнасында синхронизацияның болуы немесе болмауы барысында. Когерентті қабылдау әдістері (синхронды), тәртіп бойынша, неғұрлым қарапайым және сенімді. Когерентті емес (асинхронды) қабылдау тәсілдері неғұрлым жоғары ықпал етуді қамтамасыз етеді, алайда жүзеге асыру барысында неғұрлым күрделі.

Ақпараттық үрдісті каналдық деңгейде қарастыру.

Қазіргі заман қоғамындағы адам іс-әрекетінің барлық салаларын қамтып келе жатқан ақпараттандыру және компьютерлендіру үрдісі болып табылады.Азаматтардың құқығын, мемлекеттік басқару органдарының және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ақпараттық қажеттілігі мен іске асырылуын қанағаттандыруға арналған ЕТ құралдарының көмегімен ақпараттық ресурстарды қалыптастыру және ғылыми-техникалық ұйымдастырылған үрдіс.

Компьютерлендіру – информацияны өңдеу нәтижелерін жедел алуды қамтамасыз ететін компьютерлердің техникалық қоймасын енгізу және жетілдіру үрдісі. Ақпараттық үрдісте каналдық деңгей мәліметтерді жеткізумен байланыстарды орнатуға, сүйемелдеуге, бұзуға қажетті функционалдық, процедуралық тәсілдерді қамсыздандыру.Егер сигнал параметрі берілген аралықта кез келген аралық мән қабылдай алатын болса (уақытқа байланысты үздіксіз функциямен анықталса), онда сигнал үздіксіз ал мұндай сигналмен анықталған хабар да канал арқылы беріледі. Бұл жағдайда каналмен берілген ақпарат.

Интернеттің дамуының алғашқы кезеңінен бастап әртүрлә байланыс каналдары қарастырылады. Олар радио, телефон, белгіленген және т.б. желілер.

Аналогты-кодтық түрлендіргіш.

ЦАП өте жиі микропроцессорлық жүйе құрамына кіреді. Бұл жағдайда, егер жоғарғы тез әрекет ету қажет болмаса, санды – аналогтық қайта құрулар кең – импульсті модуляция көмегімен тез пайда болады. ЦАП басқару кезінде санды құрылыстан қатал логикамен ЦАП кілтінің басқарылатын кірістері санды құрылыстың шығысына қосылуы мүмкін,сондықтан көптеген ИМС ЦАП модельдерінде,әсіресе ертедегі (572па1,594ПА1,1108ПА1,АD565А және т.б) заттық сандық бөлігі болмайды.Егер ЦАП микропроцессорлық жүйе құрамына кірсе және берілгендердің шиналарынан кіріс кодын алса,онда ол берілгендердің шиналарынан кіріс сөзін қабылдауға мүмкіндік беретін құрылыстармен жабдықталуы керек .Кіріс сөзінің енгізу процесін басқару үшін ЦАП-та сәйкес басқарылатын кірістерді және басқару сызбасы болу қажет ЦАП-қа кіріс сөзін енгізу тәсіліне тәуелді кіріс мәліметтердің жүйелі және паралельді интерфейсімен қайта құруды ажыратады.

Кіріс мәліметтерінің жүйелі интерфейсімен ЦАП.

Мұндай қайта құруда енгізудің жүйелі регистірі сақтаудың паралельді регистірі және басқарылатын логика болады.Жиірек процессорлардың SPI, QSPI, MICROWIRE интерфейсінен ЦАП-пен басқаруды қамтамасыз ететін үшсымдық интерфейс қолданылады.CS сигналының белсенді деңгейі кезінде N ұзындығының кіріс сөз регистор тактілі басқару астында DI сызығы бойынша енгізіледі. Енгізу аяқталғаннан кейін LD сызығына белсенді деңгейді шығарып кіріс сөзді шығыстары ЦАП кілтерімен басқарылатын сақтау регистіріне жазады.Кіріс сөзінің кодтары осы баудағы ең соңғы қайта құрудың кодтарынан бастап беріледі.Мысал ретінде 13 суретте ЦАП AD7233,құрамына кіріс сөзін енгізу процесі белгіленген уақыт бойынша диаграма көрсетілген . ЦАП-пен байланыс сызықтарының минимальді саны 12c екі сымдық интерфейсімен қамтамасыз етіледі.Бұл интерфейспен ЦАП-тың соңғы модельдері негізделеді,мысалы AD5301 нақты қүрылымның адресациясы мәліметтердің сызығы бойынша жүзеге асырады.

АЖ сипаттау үшін замануи компьютерлік технологияларды қолдану.

Кез–келген оқиға, құбылыс ақпарат көзі болып қызмет етеді. Кейбір ақпарат көзіне ақпарат хабар түрінде байланыс арналары арқылы қабылдағышқа беріледі. Ақпарат беруші берілетін сигнал ретінде кодталатын хабарды жібереді. Бұл сигнал байланыс арналары арқылы жіберіледі. Нәтижесінде қабылдағышта қабылданатын сигнал пайда болады, яғни декодталады және қабылдау хабары болады. Байланыс арналары арқылы жіберілетін ақпаратты жоғалтуға әкелетін кедергі әрекетмен жиі шығарылады. Кез – келген оқиға немесе пайда болу түрлі әдіспен, алфавитпен әр түрлі көрсетілуі мүмкін. Ақпаратты байланыс арналары арқылы неғұрлым нақты және тиімді жіберу үшін, оны сәйкесінше кодтау керек. Ақпарат материалдық тасығышсыз, энергияны жіберусіз бола алмайды. Кодталған хабар сигнал–ақпарат тасығыш түріне ие болады. Ал олар арна арқылы жүреді. Қабылдағышқа шыққанда, сигналдар жалпы түсінік түріне қайта ие болу керек. Абонентке ыңғайлы қалыпқа ие болып, осы мақсатпен сигналдар декодтайтын құралға келеді. Жүйе байланысы іске асырылды, мақсатқа қол жеткізілді. Байланыс арналары туралы, жүйе байланысы туралы айтқанда, көп жағдайда мысал ретінде телеграфты алады. Бірақ байланыс арнасы –өзіне көптеген әр түрлі жүйелерді қосатын өте көлемді түсінік. Телефондық жіберуде хабар көзі – сөйлейтін болады. Микрофон - сөздер дыбысын электрлік импульске өзгертіп кодтайтын құрал. Сөйтіп ақпарат қабылдағыш құралға түсіп, – адамның құлағы сымның келесі аяғында болады. Ал арна байланысы өзгеше, яғни тіріжүйке. Мұнда барлық хабар жүйке импульсімен жіберіледі. Бірақ, техникалық арналарда ақпаратты жіберуде байланыстың бағыты өзгеріп ал, жүйке жүйесінде жіберілу бір бағытпен жүреді. Тағы бір мысал ол – есептеуіш машинасы. Мында да сол сипаттамалар. Есептеуіш машинаның бөлек жүйелері басқа ақпартаттарды сигналдардың көмегімен жібереді. Себебі, есептеуіш машина–ақпаратты өңдеудегі автоматты құрылғы, металды өңдеу құрылғысының станогы сияқты. Машина «ештеңе жоқтан» ақпаратты құрмайды, ол тек Машина ақпаратты ештеңе жоқтан құрмайды, ол тек өзіне еңгізілгеннен құрады. Есептеуіш жүйесі дегеніміз байланыс арналарымен және есептеуіш желілерімен байланысқан бірнеше ЭЕМ тұратын жүйе.ЭЕМ бірнеше қондырғылардан тұрады, оның әрқайсысы өзіне тән операцияларды атқарады. Оперативті (жедел) есте сақтау құрылғысы программалар мен деректерді сақтау үшін арналған. ОЕСҚ үшін оқу және жазу жылдамдығы ЭЕМ жылдам жұмыс істейтін қондырғыларының ОЕСҚ бірдей. Процессор программада орналасқан командаларды атқарады.

ЭЕМ бірнеше қондырғылардан тұрады, олар сыртқы және негізгі қондырғылар. Деректер базасы деректерді бір орталықтан басқарады, ол бірнеше ерекшеліктерді қамтамасыз етеді:- деректер базасында әрбір мәліметте бір рет қана сақтау арқылы сақталатын деректердің шығындылығын азайту; -сақталатын деректерді ЭАЖ барлық қолданушыларының бірігіп қолдануы;

АЖ сапалы және сандық сипаттау әдістері.

Математикалық көрсеткіш, қорларды тарату есебімен қалыптасады. Оны келесі түрде көрсетуге болады: П x_j - j-мыздағы өзгерісті басқару (j=1, n) болсын. Мынандай мағыналарды анықтау керек x_j, ондағы p₁x₁+p₂x₂+...+p_nx_n= max (или min) әрбір x_j келесі типтің біреуі қысқартылып берілген. a₁x₁+a₂x₂+...+a_nx_n a b₁x₁+b₂x₂+...+b_nx_n = b c₁x₁+c₂x₂+...+c_nx_n c Қысқартылымның орнына x_j >=0 болуы мүмкін. Мұндай түрді қысқартудағы оптимизациялаудың есебі: 1Дұрыс шешімнің біреуіне де иемдене алмайды, яғни барлық қысқартуларды қанағаттандыратын x_j болмайды. 2Тек қана оңтайлы шешімді қабылдау мүмкіндігі болуы мүмкін. 3Ұрықсатты шешім болуы мүмкін егер, толық функцияның мағынасы қысқартылмаған болса. Кез келген шешімді максималдау, эквивалентті есепті минималдаумен ауыстырылыу мүмкін, егер белгіні оптимизациялауды өзгертсек, және толық функциияның коэффициенттерінің алдындағы белгіні өзгерсек. Максималдау  c_jx_j эквивалентті минималдау  (-c_j )x_j (j=1,n) Толық функцияның оңтайлы шешімі бірінші және екінші жағдайда тең болады. Берілгендер қысқартулар бойынша таратылады, және жүйелік теңсіздікті көрсетеді.Жалпы түрде .  a_jx_j b эквивалентті  (-a_j )x_j -b (1) (j=1,n)

АЖ динамикалық сипаттау.

Y матрицасын қысқарту үшін есепте таратылған қорлардың теңсіздігі берілген: 7x₁+5x₂+3x₃+2x₄ 120. Берілген қысқартулардың эквивалентті формулалары: 7x₁+5x₂+3x₃+2x₄+1y=120 , где y 0 Қайта түрлендірулер болуы мүмкін. (теңдіктен теңсіздікке) Жүйе теңдеуін мына түрде көрсетуге болады.  a_ij x_j =<b_i (i=1, m) ,   _j x_j =<(j=1,n) (5), где j=1  _j= -  a_ij ;  = - b_i (i=1,m) (6)

При m=1 байланысында (5) мына түрде болады:  a_1j x_j =<b₁; -  a_1j x_j=<b₁ (j=1,n)      (7) Есептеу білімін табудағы өзгерісті басқару үрдісі, белгіде қысқартылмаған, немесе өзгерісті жасырмай өзгеруі де мүмкін. Түрлендірудің қорытындысы мынада: бірінші қысқартудың біреуі таңдалады, яғни ол теңдеу түрінде болуы қажет. Әрі қарай x₁ моделдің барлыө жазбаларындағы сипаттамаларында өзгертіледі. Шешу үрдісі x₁ функционалданбайды. Оның мәні қорытынды шешім бойынша келесі формулада есептеледі (8) (қайта түрлену). Екінші типтегі қайта түрлену мынадан тұрады x_j әр түрлі өзгерістерде бірдей болып саналады, және ол орнына x_j қойылады. x_j x_j'- x_j'' x_j'>=0, x_j''>=0 (9) Егер бірінші жағдайда өзгертулер қысқартылса, екінші жағдайда олар көбейтіледі. Үшінші типтегі қайта түрлену мынадан тұрады яғни, x_j' қосылып жағымды өзгертулер z келесі байланыстарда болады.. x_j x_j' - z , где x_j'>=0, z 0 Өзгеріс үшін x_j кейбір константаларды b_j төменде қысартқан, о тең емес жағымсыз x_j'с өзгерістерге әкелуі мүмкін. Келесі қайта түрлендірудің көмегімен. x_j b_j+x_j' где x_j'0 с келесі қойылымның орнына x_j.

АЖ сипаттау әдістері.

Ақпараттық жүйе әдістері: АЖ сандық және сапалық сипаттау әдісі.

АЖ динамикалық сипаттау. АЖ каноникалық ұсыну.

жогарыдан жазу үшеуі жеке жеке тур ::::

АЖ канондық көрсетілімі.

Модельді сызықтық автоматизациялау жазбасындағы канондық түрі. Кез келген сызықтық автоматизацияланған модельді келесі жазба түрінде көрсетілуі мүмкін. Максималдау  c_jx_j (j=1,n) (1) Нақты қысқартулар болғанда.  a_ijx_j=<b_i (i=1, m) (2) x_j>=0 (j=1, n) (3)

немесе минималдау.  с_jx_j (j=1,n) (4) келесі шартпен  a_ijx_j=b_i (j=1,n) (i=1, m) b_i>=0 (5) x_j>=0 (j=1, n) (6) жиі теңсіздік түрінде болады n>m.

АЖ агрегаттық сипаттау. Ену және шығу опрераторлары. Агрегаттардың ақпараттық байланыс принциптері.

Кез–келген оқиға, құбылыс ақпарат көзі болып қызмет етеді. Кейбір ақпарат көзіне ақпарат хабар түрінде байланыс арналары арқылы қабылдағышқа беріледі. Ақпарат беруші берілетін сигнал ретінде кодталатын хабарды жібереді. Бұл сигнал байланыс арналары арқылы жіберіледі. Нәтижесінде қабылдағышта қабылданатын сигнал пайда болады, яғни декодталады және қабылдау хабары болады. Байланыс арналары арқылы жіберілетін ақпаратты жоғалтуға әкелетін кедергі әрекетмен жиі шығарылады. Кез – келген оқиға немесе пайда болу түрлі әдіспен, алфавитпен әр түрлі көрсетілуі мүмкін. Ақпаратты байланыс арналары арқылы неғұрлым нақты және тиімді жіберу үшін, оны сәйкесінше кодтау керек. Ақпарат материалдық тасығышсыз, энергияны жіберусіз бола алмайды. Кодталған хабар сигнал–ақпарат тасығыш түріне ие болады. Ал олар арна арқылы жүреді. Қабылдағышқа шыққанда, сигналдар жалпы түсінік түріне қайта ие болу керек. Агрегат – жүйелеу схемасы, көптеген қосымша күйлерінен шектеулер сигналдар мен хабарлар арқылы операторларға өтуі мен сонымен қатар шығуы мен сипатталады.t  T – уақыт жағдайы; x  X кіріс сигналы; u  U басқару сигналы, y  Y – шығыс сигналы; z  Z – күй, x(t), u(t), y(t), z(t) – уақыт функциясы. Агрегат – обьект, көптеген T, X, U, Y, Z мен анықталған және H және G оперраторлармен z(t) және y(t) функциялармен H және G құрылым оперраторлары агрегат түсінігіне анықтама болып табылады. Іске қосу кеңістігінің агрегаттың параметрлері b=(b₁, b₂, ...,_bn)  B. G операторларын іске қосылуы G` және G`` жиынтық оперраторлары сияқты жүзеге асады. G` операторы әр түрлі мезеттерді таңдай отырып шығыс сигналдарын береді; ал G`` операторы – мазмұн сигналы. у=G``{t, z(t),u(t),b}. Жалпы G`` операторы кездейсоқ операторыболып табылады, яғни t, z(t), u(t) және b көптеген сәйкестіктерге қойылады да y функциясына реттеуші G`` болып табылады. G` операторы беру мезетін анықтайды келесі беру сигналына дейін. Аралық опреатор агрегаты. z(t) агрегаттық күйін қарастырады және z(t+0). V оператор t_n уақыт мезетінен жүзеге асады, x_n(t) сигналы агрегатқа қатысты болады. V1 операторы сигнал қабылдаған мезеттен бастап агрегатқа күйін сипаттайды. z(t’_n + 0) = V{ t’_n, z(t’_n), x(t’_n), b}. z(t) = V₁(t, t_n, z(t+0),b}. Кейбір жүйелерге сипаттама беру ерекшелігі, агрегатты функциялау процесінен болады.

Агрегат кездейсоқ үрдіс.

Функциялардың барлық процессі жүйе жағынан қиын ішкі мәнді кездесоқ сипатта болады, сол себептен кіріс сигналы мезетінде кездейсоқ регенерация процессі болады. Яғни бұндай жүйедегі даму процессі кіріс сигналы түскенге байланысты емес предыстоияға байланысты. Автономды агрегат – бұл кіріс сигналымен басқару сигналын қабылдай алмайтын агрегат болып табылады.Автонамды емес агрегат – жалпы жағдай.Жеке – меншік жағдай агрегат: Кесектеп - марковский агрегат – агрегат процессі, әртүрлі агрегаты маркоовскиймен сәйкестіруге болады. Кесектеп – үздіксіз агрегат – автономды агрегат сияқты функциялау сигналы болған аралықтар да болады. Кесектеп – сызықтық агрегат dz_v(t)/dt = F^(v)(z_v). Жүйелік ұсыныстардың бірғана емес агрегаттық түрде, сонымен қатар бірғана емес өзгеріс фазаларының таңдалуы мен байланысты. Жүктеу жүйесі. Жүктеу принципі модельдің құрылымына структура қиындығының анықтамасы ретінде. Жіктеу және құрам сипатына жүйелік құрылым болып табылады.

АЖ талдау және синтездеу.

Жүйелік талдау деп элементтер мен ішкі жүйелер байланыстарының жалпы объект қасиетіне ықпал етуін анықтау мақсатымен ішкі жүйелер мен элементтер қарастырылатын күрделі объектілерді талдау тәсілі аталады. Бұл талдаудың тікелей мәселесі. Ал кері мәселесі талап етілетін қасиеті бар (синтез) объектіні алу үшін элементтер мен байланыстарды таңдаудан тұрады. БАЖ басқарылатын объектінің жүйелік үлгісінің жүзеге асырылуын білдіретіндіктен, жүйелік зерттеуді талап ететін осындай күрделілік деңгейінің объектісі болып табылады. Басқарылатын объект ретінде өндірістік немесе өндірістік емес сипаттағы ұйымдастыру-техникалық жүйелер (ҰТЖ) қолданыла алады.

АЖ құрылымының синтездеу әдістері.

Қазіргі кезде жүйелік талдау кең түрдегі синтетикалық пәнді білдіреді. Оның құрамына мыналар кіреді:

- информатика, - математикалық бағдарламалау, - имитациялық үлгілеу. Қазіргі уақытта 3 жүйелік түсінік қалыптасқан: - жүйелік талдау; - жүйелік әдіс; - жүйелер теориясы.

Жүйелік талдауға синтезді талдауға қажетті жүйенің белгілік үлгісін құруға мүмкіндік беретін процедуралар жиынтығы жатады.

Үлгінің құрылымдық синтезі жүйенің құрылуы мен қызмет етуін бейнелейтін математикалық үлгілерді таңдаудан тұрады. Көбінесе алгоритмдік және имитациялық үлгілер таңдалады. Онда үлгі синтезі сандық параметрлер белгісіз болып қалатын таңдалған тілдегі бағдарламаларды жазуға үйлестіріледі.

АЖ интеллекттеу.

Экономикалық ақпараттық жүйе қандай да бір экономикалық объектінің қызметі туралы ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау және тарату кезінде жұмыс істейтін жүйені білдіреді. Ақпараттық жүйе нақты экономикалық объект үшін жасалады және белгілі бір шамада объект элементтерінің өзара байланысын көшіру керек. Экономикалық ақпараттық жүйелер жасанды интеллект негіздеріне бейімделген ақпараттарды іздеу және жеке тапсырмаларды орындау, контор жұмысын автоматтандыру, деректерді өңдеу жұмыстарын атқару үшін арналған. Деректерді өңдеу жұмысы экономикалық объектіні басқару үшін қажет болатын қорытынды ақпаратты беру мақсатында экономикалық ақпаратты өңдеудің және сақтаудың ауыр жұмыстарын атқарады. Контор жұмыстарын автоматтандыру кезінде ЭАЖ картотекаларды жүргізудің, текстік ақпараттарды өңдеудің, машиналық графика жүйесін, электрондық пошта мен байланыстың жұмыстарын қамтамасыз етеді. Іздеу жұмыстары өзіндік ерекшелікке ие, ақпаратты іздеу табылған ақпаратты экономикаға және басқа сфераға тәуелсіз қарастыратын интегралды жүйені білдіреді. Жасанды интеллект алгоритмі шешім қабылдау кезінде мамандар қызметін модельдеуге негізделген басқару шешімін қабылдау үшін қажет.