Гісторыя культуры Беларусі

1927, «Будаўніцтва ўніверсітэцкага гарадка», 1928, «На будоўлі»,

1929); М.Л. Тарасікаў («Камсамолка», «Партрэт акадэміка М.М. Ні-

кольскага»);

А.М. Шаўчэнка

(«Уборка

сена», «Партрэт піянераУ

Сямёнава»);

Г.С.

Віер («Малады мастак»,

Н

«Жыццё ў

бараках»,

«Суботнік», «За лозунгам», «Партызаны»); М.М. ФіліповічТ(«Трактары

ў вёсцы») іінш.

Вядомым людзям

прысвяціў свае

палотны вопытны мастак

Я.М. Кругер

(1869–1940). Ён

й

Чарвякова,

аўтар

партрэтаў А.

М. Галадзеда, Г. Гая, Янкі Купалы, Якуба КоласаБ, Ф. Ждановіча,

У. Ігнатоўскага. Шэраг яго карцін быў прысвечаны праблемам су-

часнасці («Дзіцячая калонія», 1930; «Кавальскі цэх», 1937).

На

разглядаемы перыяд

р

росквіт таленту вядомага

п ыпадае

о

мастака-пейзажыста, акадэміка жывапісуи, ураджэнца беларускай

зямлі

В.К. Бялыніцкага-Бірулі

(1872–1957). Сярод шматлікіх яго

т

твораў выдзяляюцца карціны «Аг леныя бярозкі», «Лёд прайшоў»

и

(1930), «Пачатак восені» (1933), «Ранняя вясна», «Бэз цвіце» (1930),

«Набегла хмара» (1937), «Ло аць зацвіла» (1940) і інш. У 1944 г.

з

В. Бялыніцкаму-Бірулі было прысвоена званне народнага мастака

БССР.

о

Прыгаж сць беларускай зямлі, хараство яе пейзажаў адлюс-

троўвалі У.М. Кудрэвіч (1884–1957, карціны «Стары Мінск»,

Бе

вёска»,

«На Сожы», «Над

Свіслаччу»,

«Млын»),

«

ларуская

В.В. Волкаў («Від Віцебска», «Дзвіна») і іншыя майстры пэндзля.

Плённаппрацавалі таксама мастакі І.В. Ахрэмчык («Уступленне

Чырвонай Арміі

ў

Мінск»,

партрэты

У.

Галубка,

Ю. Пэна,

А. Ільінскага); Я.Я. Красоўскі («Трамвай

у

рабочым

квартале»);

Я.А. Зайцаў(«Чапаеў») імногіяіншыя.

РРазвіццё выяўленчага мастацтва ў Беларусі, як і па ўсяму СССР,

ЦК партыі бальшавікоў 10 кастрычніка 1917 года» В. Волкава,

«Уступленне Чырвонай Арміі ў Мінск у 1920 годзе» Я. ЗайцаваУ,

Н

«Выступленне М. І. Калініна перад працоўнымі Мінска ў 1919 годзе»

М. Манасзона, скульптуры «Ленін і Сталін», «Сталін заТработай»,

«Сталін – тварэц Канстытуцыі» З. Азгура і інш.

З-за праяў культа асобы І. Сталіна трагічна склаліся біяграфія і

й

творчае жыццё вельмі таленавітага мастака, ураджэнца Ма-

ладзечанскага раёна Р.М. Семашкевіча (1904–1937)Б. У 1927 г. ён

закончыў Віцебскі мастацкі тэхнікум, вучыўся і працаваў у Маскве.

У 1932 г. правёў свае персанальныя выстаўкі ў Мазыры, Петрыкаве,

р

Пінску. Аб безумоўна высокім майстэрстве мастака сведчаць

о

карціны «Мужчынская фігу а» (1930),и«Мазыр» (1932), «Партрэт

В. Таўлая» (1932) і інш. Спецыялісты лічылі Р. Семашкевіча

т

мастаком рэдкага тален у, гаварылі пра яго як пра новага А. Маціса

и

або Ф. Марка. Але ў 1937 г. у час яго нечаканага арышту чэкісты

канфіскавалі больш за 300 карцін мастака, лёс якіх невядомы і

сёння. Усяго ж ім было напісана каля 700 карцін і мноства розных

малюнкаў. Так агінуў вельмі таленавіты і працавіты мастак, мастак

з вялікай будучыняй.

У

сувязі

зутварэннем у 1924 г. беларускага дзяржаўнага

(загадчык Дз. Жылуновіч) нарадзілася і беларуская

о

сав цкая кніжная графіка. Пачынальнікамі ў гэтай справе сталі

М.

, А. Тычына, П. Гуткоўскі, Г. Змудзінскі.

Філіповіч

У

галіне графікі найбольшае распаўсюджванне атрымалі плакат і

выдавецтва

карыкатура. У буйных гарадах Беларусі існавалі мясцовыя бюро

АСТА. Ужо на выстаўцы 1921 г. былі паказаны амаль усе віды і

Ртэхніка графічнага мастацтва: малюнак, афорт, акварэль, лінагравю-

ра, літаграфія, ксілаграфія. У гэтым накірунку добрымі майстрамі

быту. Найбольш значнымі работамі мастака, які працаваў у

-1,

з’яўляліся «Раскіданае гняздо» Янкі Купалы (1921), «МашэкаУ» і

Н

«Кастусь Каліноўскі» Е. Міровіча (1923), «Мост» Я. Рамановіча

(1929) і інш. Л. Нікіцін афармляў спектаклі галоўным чынамБДТу БДТ-2.

летнюю ноч» У. Шэкспіра, «Апраметная» В. Шашалевіча, «Пільны

й

вартавы» М. Сервантэса (1925), «У мінулы час» І. эна (1926) і інш.

Ён жа аўтар пейзажаў «Стары Віцебск», «ЖытаБ», «Бярозавы гай»,

«Днепр каля Канева».

На развіцці беларускай скульптуры сказвалася ўздзеянне ленінскага

р

плана манументальнай прапаганды і бальшавіцкай ідэалогіі. Для

о

першых

паслярэвалюцыйных аботиха актэрна кубісцкая пабудова

формы,

аб чым сведчыць п мнік К. Ма ксу ў Мінску перад гарадскім

т

тэатрам (1920), аўтарам як га быў К.С. Елісееў (1890–1968). Часта

и

скульптуры рабіліся з недаўгавечнага матэрыялу (гіпс, фанера, шкло,

рэты Янкі Купалы, Якуба Коласа, Змітрака Бядулі,

А. Стасава,

А. Бразера, Л. Александроўскай, М. Рафальскага і інш.

Над вобразамі барацьбітоў, сучаснікаў працавалі

А.М. Арлоў

(«Пагранічнік і калгасніца»), А.К. Глебаў (скульптурная кампазіцыя

«Выгнанне белапалякаў»), М.А. Керзін (партрэт народнага артыста

БССР Г. Грыгоніса), А.І. Жораў. Сведчаннем узросшага майстэрстваУ

Н

беларускіх скульптараў стала афармленне імі Дома ўрада ў Мінску

(1933–1937). Толькі на лесвічных маршах цэнтральнага ўваходуТбылі

ўстаноўлены бюсты

К. Маркса,

Ф. Энгельса, К. Лібкнехта,

М. Чарнышэўскага,

Г. Бабеля, Ф. Дзяржынскага, А. Мяснікова,

й

М. Фрунзэ. У 1933 г. скульптар М. Г. Манізер (1891–1966) стварыў

помнік У.І. Леніну, які быў пастаўлены каля ДомаБўрада. У тым жа

годзе М. Г. Манізеру было прысвоена званне заслужанага дзеяча ма-

стацтваўБССР.

і інш.

А.А. Бембель, А.М. Арл ў, А.Іраў. Ж

Рыхтаваў кадры скульпта аў для Беларусі Віцебскі мастацкі

о

тэхнікум, дзе было адкрыта скульптуинае аддзяленне, якое ўзна-

чальваў М.А. Керзін і як е зак нчылі З.І. Азгур, А.К. Глебаў,

т

и

Важную ролю ў абмене в пытам работы мастакоў, павышэнні іх

прафесійнага ўзроўню, паляпшэнні іх сувязей адыгрывалі май-

з

стэрні, выстаўкі, дамы народнай творчасці. Ядро мастацка-

о

вытворчых майстэрняў «Выяўленчае мастацтва», створаных у Мін-

ску, склалі М. Філіповіч, П. Гуткоўскі, М. Станюта, А. Ахола-Вало,

У. Кудрэвіч, А. Тычына, М. Русецкі і інш. У 1925 г. пры Інбелкуль-

п ршая

вайны выстаўка мастацкіх твораў. Першая ж Усебе-

пасля

ларуская выстаўка адбылася ў 1925 г. Яна была арганізавана маста-

е

цкай секцыяй Інбелкульта. З 1927 г. беларускія мастакі сталі

ўдзельнічаць ва ўсесаюзных выстаўках.

РВажнай падзеяй для аматараў жывапісу стаў Першы (1938) з’езд

гісторыі пачало і беларускае савецкае тэатральна-музычнае

мастацтва, якое паступова набірала моц. Працягваючы традыцыі

І. Буйніцкага, Ф.П. Ждановіч (1884–1937), У.С. Фальскі (1886–?),У

Н

У.І. Галубок і іншыя арганізатары і акцёры заклалі аснову

беларускага нацыянальнага

тэатра.

Яшчэ

ў

красавікуТ1917 г.

Ф.П. Ждановіч стварыў Першае беларускае таварыства драмы і

камедыі, якое існавала да сярэдзіны 1920 г. У яго склад уваходзілі

й

хор, танцавальная група, аркестр народных інструментаў, драма-

тычная гурткі. Спачатку артысты працавалі ўБпамяшканні Мінскага

гарадскога тэатра, а потым – у клубе «Беларуская хатка». Ужо ў

красавіку

1917 г.

гледачы

ўбачылі

першыя

спектаклі

трупы:

р

«Паўлінку» Янкі Купалы і «У зімовы вечар» паводле аповесці

о

Э. Ажэшкі «Рысь», а затым п’есу «иРаскіданае гняздо» Янкі Купалы

і іншыя. Пазней тут былі пастаўлены спектаклі «Апошняе спаткан-

т

не», «Пісаравы імяніны», «Бязвінная кроў» У. Галубка, які стаў

и

працаваць у таварыс ве ў якасці рэжысёра і акцёра.

Неўзабаве пачала дзейнічаць трупа «Беларускі народны тэатр»,

з

якую заснаваў акцёр і драматург Ф.К. Аляхновіч (1883–1944). Пасля

о

вызвалення Беларусі ад нямецкіх акупантаў тэатральныя трупы

Ф. Ждан віча і Ф. Аляхновіча ў снежні 1918 г. аб’ядналіся ў

Беларускі

савецкі

тэатр.

Яго мастацкім

кіраўніком

стаў

Ф. Ждан віч. Летам 1919 г. у сувязі з польскай агрэсіяй і акупацыяй

е

згарнуў сваю дзейнасць,

але

ў

канцы

1919 г.

Мінска тэатр

Ф. Аляхновічп

стварыў новы калектыў – «Беларускі тэатр», у які

ўвайшла і трупа Ф. Ждановіча. Пасля вызвалення г. Мінска ад

палякаў Ф. Аляхновіч вярнуўся ў Вільню, дзе плённа займаўся

драматургіяй.

РРоля тэатра ў культурным жыцці

рэспублікі

стала ўзрастаць

акцёры В. Галіна, Б. Платонаў, Г. Глебаў, В. Пола, Л. Ржэцкая,

й

У. Уладамірскі і інш. Іх майстэрства расло з кожным новым спек-

таклем, з кожным новым сезонам.

Б

Пастаноўкі тэатра адлюстроўвалі гісторыю жыцця і змагання бе-

ларускага народа за свабоду і лепшую долю, прыцягвалі ўвагу да

Тэатр

меў свой хор, сімфанічны ар-

актуальных сучасных праблем.

о

кестр, балетную трупу, што дазвалялаияму быць важным цэнтрам і

музычнага жыцця. Тут прах дзілі сімфанічныя канцэрты, ставіліся

т

музычныя спектаклі. Выс кае майстэрства рэжысёраў, артыстаў,

и

музыкантаў дазваляла рупе эатра хутка набірацца вопыту, наза-

ных крытыкаў і спецыялістаў.

е

У ліста адзе 1926 г. у Віцебску быў створаны Другі беларускі

дзяржаўныптэатр (БДТ-2). Яго асновай сталі навучэнцы Беларускай

драматычнай студыі ў Маскве, арганізаванай у лістападзе 1920 г. для

падрыхтоўкі нацыянальных акцёрскіх кадраў. Тут выраслі такія

выдатныя акцёры, як А. Ільінскі, П. Малчанаў, С. Станюта і інш.

РГледачы Віцебска з задавальненнем сустрэлі спектаклі тэатра «Рэйкі

гудуць» У. Кіршона, «Разлом» Б. Лаўрэнёва,

«Гібель

эскадры»

А. Карнейчука, «У пушчах Палесся» Якуба Коласа, «Беспасажніца»

А. Астроўскага, «Модны шляхцюк» Каруся

Каганца,

«Пінская

155

назву «Трупа Галубка»), які пачаў сваю дзейнасць у жніўні 1920 г. у

памяшканні Беларускага рабочага клуба. Большасць п’ес, якія

ставіліся

тэатрам,

былі напісаны У. Галубком.

Найбольш

Упапу-

лярная з іх, «Ганка», ставілася каля 800 разоў. Тэатр меў вялікую

папулярнасць у глядачоў. Тут ставіліся спектаклі нацыянальнагаТ

характара, у якіх шырока выкарыстоўвалася музыка, танцы, песні,

што падабалася

гледачам.

У

тэатры працавалі Алесь Дудар,

й

В. Сташэўскі, С. Бірыла, У. Дзядзюшка і інш. Толькі з 1920 па 1928 г.

тэатр паказаў каля 2 тыс. спектакляў, даў 300 канцэртаўБ. Нездарма ў

1928 г. кіраўніку тэатра, драматургу, акцёру, рэжысёру У. Галубку –

першаму ў рэспубліцы – было

ганаровае званне народнага

У

Мінску

працавалі

аксамапрысвоенаПольскі тэатр (1929–1935)

і

артыста

Беларускай

ССР.

У

1931–1932 гг. тэатр У. Галубка

о

пераўтварыўся ў Трэці Бела ускі дзяижаўны тэатр (БДТ-3) з базай ў

Віцебску, а потым у Гомелі. У ве асні 1937 г. тэатр быў закрыты.

т

и

Дзяржаўны яўрэйскі

эа р (1926–1949).

На рубяжы

20–30-х гг. ХХ

ст. сваю работу

актывізавалі са-

з

мадзейныя драматычныя калектывы. Расла іх колькасць, удаска-

о

нальвалася аргані ацыя, вялася планавая падрыхтоўка кіраўнікоў

драматычных гурткоў, павышаўся іх прафесійны ўзровень. У вы-

ніку

ошукаў нарадзіліся новыя формы творчасці – «Сіняя блуза»,

«Жывая газета», тэатры рабочай моладзі (ТРАМы). «Сіняя блуза» –

е

эстрадна-тэатральны жанр, з якім выступалі маладыя рабочыя –

чл ныпагіткалектываў. Яны дэкламавалі вершы, спявалі песні і пры-

п ўкі

на

злобу дня,

паказвалі

розныя фізкультурныя нумары

і

г. д. Выканаўцы звычайна былі апрануты ў сіні рабочы касцюм,

кепкі (для мужчын) і чырвоныя хусцінкі (для жанчын). Такія групы

Рвельмі часта выкарыстоўвалі мясцовы матэрыял і карысталіся по-

тэатра, а старыя прафесійныя тэатры называлі «спадарожнікамі».

У 1929 г. па ініцыятыве ЦК ЛКСМБ у Мінску быў створаныУ

Н

першы Беларускі тэатр рабочай моладзі (рэжысёр тэатра М. Гурскі,

а з 1930 г. – Б. Дольскі). Артысты тэатра праводзіліТвечары ў

клубах, масавыя гулянні рабочай моладзі, танцы, гульні, ставілі

інсцэніроўкі, канцэрты на палітычныя тэмы. У маі 1931 г. БелТРАМ

й

паказаў сваю першую значную работу – п’есу «Першы штандар»,

напісаную самім калектывам. У дале шым гэтыБтэатр пераўтварыў-

ся ў Беларускі дзяржаўны тэатр рабочай моладзі, акцёры якога такім

чынам сталі прафесіяналамі. Карысталіся поспехам у грамадскасці

р

ТРАМы Гомеля і Віцебска. З 1927 г. п ацаваў Тэатр саўгасрабочых.

о

Усё гэта сведчыць аб тым,ишто за адносна кароткі час

тэатральныя калектывы рэспублікі сталі сапраўднымі асяродкамі

густ

культуры. Яны фарміравалі ў гледачоў нацыянальную сама-

и

, паказвалі галоўныя гістарычныя падзеі

свядомасць, мастацкі

нашай краіны, адгукаліся на найбольш вострыя праблемы 1920-х гг.

з

беларускія

тэатры сталі яшчэ больш

У 30-я гг. ХХ ст.

о

прафесійнымі. У іх ставіліся як новыя, так і ўжо вядомыя спектаклі.

У іх ліку: «Гута» (1930) Р. Кобеца, «Бацькаўшчына» (1932)

Кузьмы Ч рнага, «Партызаны» (1938), «Хто смяецца апошнім»

(1939) Кандрата Крапівы, «Сімфонія гневу» (1935) В. Шашалевіча,

е

«Б з віны вінаватыя» (1938) А. Астроўскага ў БДТ-1; «Несцерка»

(1941)пВіталя Вольскага, «Чалавек з ружжом» (1938) М. Пагодзіна ў

БДТ-2 і многія іншыя.

Пашыралася і сетка тэатраў. З 1930 г. пачаў сваю дзейнасць

Беларускі рабочы тэатр імя Цэнтральнага савета прафсаюзаў

Р(кіраўнік В. Галаўчынер), у 1931 г. – тэатр юнага гледача ў Мінску

(М. Кавязін), у 1932 г. – Дзяржаўны рускі драматычны тэатр БССР

(У. Кумельскі, Бабруйск – Магілёў), у 1938 г. – Дзяржаўны тэатр

лялек БССР у Гомелі, у 1939 г. –

Другі рускі тэатр (Гомель) і

157

чалавек, а ў 1939 г. – 1518 тыс.

чалавек, што сведчыла аб

й

папулярнасці тэатральных калектываў сярод жыхароў рэспублікі. За

заслугі ў развіцці тэатральнага мастацтва званняБнародных артыстаў

рэспублікі былі удастоены А.А. Згіроўскі (1935), К.Ф. Быліч (1935),

А.К. Ільінскі (1938), І.Ф. Ждановіч (1940) і інш.

р

Разам з тым у выніку пашы аўшыхся ў той час рэпрэсій былі

о

знішчаны выдатны

арганізатар тэатиальнага жыцця У.І. Галубок;

мастацкі кіраўнік

Дзяржаўнага

яўрэйскага тэатра БССР

т

М.Ф. Рафальскі (1889–1937) іінш.

и

Да сярэдзіны 20-х гг. ХХ ст. першыя поспехі былі дасягнуты і ў

Анегін», «Пікавая дама» П. І. Чайкоўскага, «Князь Ігар» А.П. Ба-

радзіна, «У пушчах Палесся» А.В. Багатырова і інш. Хутка набылі

Н

папулярнасць спевакі Л.П. Александроўская (народная артыстка БССР

з 1939 г., з 1940 г. – народная артыстка СССР), БР.В. Млодэк (народная

артыстка БССР з 1940 г.), М.І. Дзянісаў і І.М. Балоцін (народныя арты-

стыБССРз1944 г.), А.В. Мікалаеваіінш.

й

Першай харэаграфічнай пастаноўкай тэатра оперы і балета стаў

«Чырвоны мак» Р. Гліэра. У 1939иг. быў пастаўлены першы

беларускі савецкі балет «Салавей» М.Я. Крошнера. Вядомымі

майстрамі

балетнага анца празнекаторы час сталі П. Засецкі

(народны артыст БССР з 1940 г.), З. Васільева (народная артыстка

о

БССР з 1940 г.), С. Дрэчын (народны артыст БССР з 1954 г.).

т

З 1937 г. пачала працаваць Беларуская дзяржаўная філармонія.

У яе склад

ілі аркестр народных інструментаў, сімфанічны

и

аркестр, Дзяржаўны смыкавы квартэт БССР (дзейнічаў з 1934 г.),

з

Ансамбль беларускай народнай песні і танца, хор. Дзейнасць філар-

моніі дазв

ліла б льш эфектыўна праводзіць гастролі артыстаў, пла-

уваход

наваць іх удзел у розных конкурсах, а таксама набрацца вопыту. Так,

цымбалістыпІ. Жыновіч, А. Астрамецкі, піяніст А. Клумаў і інш. ак-

тыўна ўдз льнічалі ва ўсесаюзных музычных конкурсах. У 1938 г. быў

е

створаныАнсамбльпесніітанцаБеларускайваеннайакругі.

азвіццю эстраднага майстэрства садзейнічала стварэнне

РБелдзяржэстрады. Значная роля ў каардынацыі музычнай дзейнасці