1 % Хлор ерітіндісінде активті хлор мөлшерін анықтау.
Активті хлорды анықтау принципі иодты калий ерітіндісінен иодты ығыстырып шығару қабілеттілігіне негізделген. Бөлінген иодты натрий гипосульфит ерітіндісімен титрлейді.
1 г құрғақ хлорлы әкті өлшеп алып қоюлау масса (кашица) түзілгенге шейін дистилденген суды қосады. Бұл массаны цилиндрге құйыцп дистилденген су қосып жақсылап араластырады. Алынған 1 % хлорлы әк ерітіндісін тұндырып, одан 5 мл ағарған ерітіндіні алып 250 мл колбаға құяды. Оның үстіне 1 мл тұз қышқылын, 5 мл 5 % КI ерітіндісін, 100 мл дистелденген су қосып әлсіз – сары түске боялғанша 0,01 н ерітіндісімен титрлейді. Одан соң 1 мл 1 % крахмал ерітіндісін қосып, көгерген ерітіндіні әбден түссізденгенше титрлеуді аяқтайды. Титрлеуге кетекн гипосульфиттің жалпы мөлшерін белгілейді. Активті хлор процентін есептегенде гипосульфиттің 0,01 н 1 мл ерітіндісіне 0,355 мг активті хлордың сәйкес келетіндігін есепке алады. Есептеу мына формула бойынша жүргізеді.
Қосымша 6.
Суды хлорлау үшін 1 % хлорлы әк ерітіндісінің дозасын таңдау.
Хлорлы әктің дозасын таңдау оңайға түспейді. Бұл хлордың судағы органикалық және жеңіл тотығатын заттарды тотықтыруымен байланысты. Бұндай заттар суда неғұрлым көп болса, оларды тотықтыруға хлор мөлшері соғұрлым көп ектеді. Бұл құбылысты судың хлор қажеттілігі немесе хлорсіңгіштігі деп атайды. Сондықтан, органикалық заттарды және микроб клеткаларын тотықтыруға кететіндей хлор мөлшерін алады. Бұл судың ластану деңгейі мен микробтардың мөлшеріне байланысты.
Анықтау әдісі: колбаға мл зерттелетін суды құйып пипеткамен әрбір стаканға, 2,4,6 тамшы 1% хлорлы әктің ерітіндісін қосып, әйнек таяқшамен араластырып, 30 минутке қояды. Осы уақыттың ішінде органикалық заттар мен микробтардың тотығуы жүруі тиіс. Сосын әрбір стаканға 1 мл тұз қышқылын, 1 мл 5 % иодты калийі және 1 мл крахмалды қосады. Егер суда активті қалдық хлор болса, онда крахмал қосқаннан кейін су көкшілденеді. Боялған сұйықтықты гипосульфиттің 0,01 Н ерітіндісімен титрлейді және қалдық хлордың мөлшері мен судың хлорқажеттілігін анықтайды.
Есептеу үлгісі: бірінші колбада судың көгеруі байқалған жоқ, екінші стақанда сәл байқаларлықтай, үшінші стакандағы су қанық боялған. Үшінші колбадағы қалдық хлорды титрлеуге 1 мл 0,01 Н гипосульфит ерітіндісі кетті, сондықтан қалдық хлор мөлшері 0,355 мг-ға тең. 200 мл зерттелетін судың хлорқажеттілігі тең болады: 0,6 – 0, 355 = 0, 245 мг (есептеуге көретін болсақ, 1 мл – де 2 мг активті хлор болса, онда үшінші колбаға 0,6 мг (6 тамшы) активті хлор қосылады. Зерттелетін судың хлорқажеттілігі тең болады:
0,245 х 1000 = 1,2 мг
200
1,2 мг- ға 0,3 мг (бақылау қалдық хлоры) қосып, 1 литр суда 1,5 мг – ға тең зерттелетін су үшін хлордың қажет дозасын табамыз.
Хлорлау нәтижесінде табиғи судың қасиеттерінің өзгеруі залалсыздандыру әдісіндегі анықталған келеңсіздік болып табылады, сонымен қатар судща хлорға тұрақты формадағы бактериялар болады. Мысалы, спора түзетін микробтарға үлкен дозаға хлор да әсер етпейді. Дегенмен, хлорлау әдісі су арқылы жұғатын ішек және басқа да инфекцияларға бактериоцидті эффект көрсетеді. Кейде коагуляцияға дейін және сүзуден кейін үлкен эффект алу үшін екі ретті хлорлау қолданылады. Преаммонизация арқылы кейбір иістерді кетіруге және бактериоцидті әсерін ұлғайтуға болады. Хлорлаудың алдында суға аммиак қосылады, ол хлормен қосылып хлорамин түзіледі. Олардың қалдық хлорға қарағанда бактериоцидті эффект ұзақ болады. Суды залалсыздандырудың аса жетілген әдістерінің бірі озондау. Озонды суға қосқанда ол оттегіне айналып, судың дәмін жақсартып, бояу мен иістерін кетіреді. Тек озондау үшін күрделі аппаратурамен қатар, сүзу арқылы өте жақсы тазартуды және бақылауды қажет етеді.
Суда неше түрлі органикалық және органикалық емес қосылыстар оның бактериоцидті эффектісін азайтады, залалсыздандырушы судың ерекшеліктеріне байланысты озонның дәл дозасын білу қажет. Көрсетілген жағдайлар су құбыры практикасында озондауды кең қолдануға бөгет болып келеді. Шет елдерде оны өткен ғасырдың соңында қолдана бастады, ал Россияда сүзу мен озондау станциясы Петербургте 1910 жылы салынып, 1918 жылы жұмыс істей бастады, одан кейін техникалық себептердің әсерінен ондағы жабдықтар хлорлау әдісіне көшірілді. 1976 жылдан бастап Москваның Шығыс су құбыры станциясында озондау мен хлорлау жүргізілді.
Қосымша 7.
Қорытынды білім деңгейін бағалау.
1. Судың гигиеналық маңызы неде:
- өнеркәсіптік мұқтаждықты қамтамасыз ету
- ауылшаруашылық өндірісін қамтамасыз ету
- адамның физиологиялық мұқтаждығын қамтамасыз ету
+ жеке бас және қоғамдық гигиенаның санитарлық ереже-
лерін сақтауды қамтамасыз ету
- адамға қолайлы өмірді қамтамасыз ету
2. Судың эпидемиоологиялық маңызы:
- патогенді микроорганизмдер үшін қолайлы орта
- организмнен патогенді микроорганизмдержің бөліну көзі
+ адамның жұқпалы ауруларының көзі
- адам өмірі үшін қажет жағдай
- жеке бас және қоғамдық гигиенаны сақтау жағдайының бірі
3. "Ауыз суы. Ауыз суымен қамтамасыз етудің орталықтандырылған
жүйесі суының сапасына қойылатын гигиеналық талаптар. Сапасын
бақылау" СанЕмН N 2.1.4.559.99 N ҚР- 3.01.067.97 нормативті
құжатына қандай көрсеткіш енгізілген:
- дұрыс сақталмауы халықтың денсаулығына тікелей шығынын
тигізуі мүмкін
- ауыз суының физикалық қасиеттері
- ауыз суының химиялық қасиеті
- бактериологического состоава питьевой воды
+ барлық жауаптары дұрыс
4. Ішек инфекцияларының таралуы теориялық және практикалық
жағынан келесі жағдайлардың болуында мүмкін?
- ауру қоздырғыштарының науқастардан бөлінген заттармен түсуі
- ауру қоздырғыштарының бациллотасымалдаушылардан бөлінген
заттармен түсуі
- суға түскен қоздырғыштардың өміршеңдігі мен виру-
ленттілігінің ұзақ сақталуы
- бүлінген судың адамның асқазан-ішек жолына түсуі
+ барлық жауаптары дұрыс
5. Елді-мекендерде суды пайдаланудың сандық нормалары неге байла-
нысты?
- климаттық белдеуге
- су көзі санына
+ сумен қамтамасыз ету түріне
- суды тарататын жүйенің үзындығына
- халықтың санына
6. Ірі қалалардағы негізгі сумен қамтамасыз ету көзі:
+ беткі сулар
- жерасты сулары
- артезиан скважиналары
- атомдыө тұшытқыштар
- атмосфералық сулар
7. Табығи су қоймаларында судың мөлдірлігі анықталады:
- жыныстардың геологиялық құрылыстары ерекшеліктерімен
- су көзінің қалыптасу жағдайына
- механикалық қалқымалы бөлшектердің болуымен
- су қоймасының ластану дәрежесімен
+ барлық жауаптары дүрыс
8. Сумен қамтамасыз ету көзіне байланысты:
- суды қабылдайдың сандық нормалары
- оның ластану сипаты
- оның ластану дәрежесі
- оның дебиті
+ барлық жауаптыр дұрыс
9. Ауыз суы мақсатында жерасты суларын қандай жағдайда пайдалана-
ды?
- егер олар өзінің сапасы бойынша сумен қамтамасыз етуге
қолайлы болса
- егер олар дебиттері бойынша жеткілікті болса
+ егер санитарлық жағынан неғұрлым сенімді басқа сумен қамата-
мыз ету көздері болмаса
- егер суды пайдалану пункті халық саны бойынша жеткіліксіз
болса
- барлық жауаптыр дұрыс
12. Сумен қамтамасыз ету көзін таңдаудың тәртібі:
+ артезиан, қабатаралық, қабат аралық қысымсыз, жерасты, беткі
сулар
- қабатаралық қысымсыз, артезиан, жерасты, беткі сулар
- артезиан, қабатаралық қысымсыз, беткі, жерасты сулары
- жерасты, артезиан, қабат аралық қысымсыз, беткі сулар
- беткі, грунтты, қабат аралық қысымсыз, артезиан сулары