7. Сабақтың мақсаты:
Негізгі білім деңгейін бақылау (Қосымша 1).
Студенттің өздік жұмысы:
судың химиялық құрамын анықтау (Қосымша 2).
Судың кермектілігін анықтау (Қосымша 3).
Коагулянт дозасын анықтау (Қосымша 4).
1 % хлор ерітіндісінде белсенді хлор мөлшерін анықтау (Қосымша 5)
Суды хлорлау үшін 1 % хлорлы әк ерітіндісінің дозасын таңдау (Қосымша 6)
Студенттің оқытушымен жұмысы:
өздік жұмысты талдау.
жүргізілген зерттеулер нәтижесін талдау
Қорытынды білім деңгейін бағалау (Қосымша 7).
Қосымша 1.
Негізгі білім деңгейін бақылау.
1. Температура, иісі, дәмі судың қандай қасиеттерін көрсетеді:
А. + органолептикалық
Б. – химиялық
В. – эпидемиологиялық
Г. – микробиологиялық
Д. – санитарлық – гигиеналық
2. Микробиологяилық көрсеткіштерді көрсет:
А. + коли - титр
Б. + коли – индекс
В. –Хлебников саны
Г. +жалпы микроб саны
Д. – оттегінің көлемі
3.Сумен қамтамасыздандыру жүйелерін ата:
А)
Б)
4.Ауыз сапасын келесі талаптарға жауап беруі қажет:
А) органолептикалық қасиеті жағынан оңтайлы
Б) жоғары деңгейде минералданған
В) эпидемиологиялық қауіпсіз
Г) радиологиялық қауіпсіз
Д) химиялық құрамы тұрақты
5.Судың органолептикалық қасиеттерін көрсет:
А) иісі
Б) түсі
В) тұтқырлығы
Г) дәмі
Д) мөлдірлігі
6.Ауыз судың иісі қалай бағаланады:
А) шкаламен
Б) температурамен
В) балмен
Г) градуспен
Д) процентепен
7.Толық санитарлық анализ жүргізу үшін судан қанша көлемде сынама алынады.
А) 1 л
Б) 2 л
В) 3 л
8.Су сынамасында химиялық зерттеу кезінде аммиактың болуы нені көрсетеді:
А) судың жаңадан ластануын
Б) судың бұрыннан ластануын
В) судың үнемі ластануын
Г) судың ластануының тоқтағандығын
Д) судың зияндылығын
9.Судың кермектілігінің түрлерін көрсет:
А) жалпы
Б) карбанатты
В) жоюға болатын
Г) меншікті
Д) тұрақты
10. Ауыз судың құрамындағы нитриттердің рұқсат етілген көлемі:
А) 2 мг/л
Б) 4 мг/л
В) 6 мг/л
Г) 8 мг/л
Д) 10 мг/л
11.Сульфаттардың судағы мөлшері қанша болады:
А) 100 мг/л
Б) 200 мг/л
В) 300 мг/л
Г) 400 мг/л
Д) 500 мг/л
Қосымша 2.
Судың химиялық құрамын анықтау.
1.Аммиак азотын сапалы аныќтау:
1.10 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды.
2.оѓан 0,2 мл (1-2 тамшы) сегнет т±зын және
3.оѓан 10 минут кейін кестені пайдаланып, аммонийлы азоттыњ мµлшерін аныќтайды.
2.Нитриттер азотын аныќтау:
10 мл зерттелетін су мен 0,5 мл Грисс реактивін пробиркаѓа ќ±яды жєне
70-80ºС температурада 10 минут ќайнатады.
Нитриттердіњ жуыќ мµлшерін кестеден аныќтайды.
3.Нитраттар азотын аныќтау:
10 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды
1 кристалл дефицинил аминді ќосады
бірте-бірте концентрленген к‰кірт ќышќылын ќосады.
Кµк саќиналардыњ пайда болады
суда нитраттардыњ барлыѓы расталды.
4.Хлоридтерді анықтау:
5 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды жєне
2-3 тамшы азот ќышќылын ќосып ќышќылдайды, одан соњ
10% к‰міс нитраты ерітіндісінен 3 тамшы ќосады
судыњ лайлау дењгейін аныќтайды.
Хлоридтердіњ жуыќ мµлшерін кесте бойынша аныќтайды.
5.Сульфаттарды аныќтау:
5 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды да
1-2 тамшы т±з ќышќылы 3-5 тамшы 5% барий хлорид ерітінді
10 мл зерттелетін су мен 0,5 мл Грисс реактивін пробиркаѓа ќ±яды жєне
70-80ºС температурада 10 минут ќайнатады.
Нитриттердіњ жуыќ мµлшерін кестеден аныќтайды.
3.Нитраттар азотын аныќтау:
10 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды
1 кристалл дефицинил аминді ќосады
бірте-бірте концентрленген к‰кірт ќышќылын ќосады.
Кµк саќиналардыњ пайда болады
суда нитраттардыњ барлыѓы расталды.
4.Хлоридтерді анықтау:
5 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды жєне
2-3 тамшы азот ќышќылын ќосып ќышќылдайды, одан соњ
10% к‰міс нитраты ерітіндісінен 3 тамшы ќосады
судыњ лайлау дењгейін аныќтайды.
Хлоридтердіњ жуыќ мµлшерін кесте бойынша аныќтайды.
5.Сульфаттарды аныќтау:
5 мл зерттелетін суды пробиркаѓа ќ±яды да
1-2 тамшы т±з ќышќылы
3-5 тамшы 5% барий хлорид ерітіндісін ќосады.
Сульфаттыњ жуыќ мµлшерін лайлылыќ пен т‰скен т±нба бойынша кестеден аныќтайды.
6.Темірді аныќтау:
1.10 мл зерттелетін суды приборкаѓа ќ±яды жєне
2. 2 тамшы концентрленген т±з ќышќылын қосады
3.4 тамшы 50% аммоний радоксид ерітіндісін ќосады.
Темірдіњ жуыќ мµлшерін кесте бойынша аныќтайды.
Қосымша 3.
Судың кермектілігін анықтау.
Карбонатты кермектілікті аныќтау єдісі.
1.150 мл колбаѓа 100 мл зерттелетін суды ќ±йып
2. 2 тамшы метиллоранж ќосады
3.т±з ќышќылыныњ 0,1 Н ќалыпты ерітіндісімен ќызѓылт т‰ске боялѓанша титрлейді.
4.Мына формула бойынша аныќталады:
А х 0,1 х 1000
Х= -------------------
В , м±ндаѓы
Х – карбонаты (жоюѓа болатын) кермектілік мг/эковалентті.
А – титрлеуге кеткен 0,1 Н т±з ќышќылы ерітінділірініњ мµлшері
0,1 – ќышќылдыќ титрінің қалыпты жағдайы
В – зерттелетін судыњ мµлшері
Жалпы кермектілікті аныќтау єдісі – колбаѓа 250 мл зерттелетін суды ќ±яды жєне оѓан 5 мл аммиак ерітіндісімен 5-7 тамшы хромогенді ќосады. Сосын трилон В-ныњ 0,1 Н ерітіндісімен ќызыл т‰сін кµк-жасыл т‰ске бояѓанша бірте-бірте титрлеп. Араластырады. Кермектілік мына формула бойынша аныќталады:
А х К х 0,1 х 1000
Х= ---------------------
В , м±ндаѓы
Х – жалпы кермектілік мг/эковалентті)
А – трилон Б ерітіндісініњ шыѓыны, мл
0,1 – трилон Б ќалыптылыѓы
К – трилон Б ерітіндісініњ т‰зету коэффиценті (0,95)
В – зерттелетін су кµлемі кермектілікті градусќа айналдыру ‰шін алынѓан нєтижелі 2,8 – ге кµбейту керек.
Қосымша 4
КОАГУЛЯНТ ДОЗАСЫН АНЫҚТАУ
Бірінші кезең – жоюға болатын (бикарбонатты) кермектілікті анықтау. Ол үшін 100 мл зерттелетін суды алып, 2 тамшы метилоранж қосады және 0,1 Н тұз қышқылының ерітіндісімен қызғылт бояуға боялғанша титрлейді. Жоюға болатын кермектілікті былай есептейді: 100 мл суды титрлеуге кеткен НСI мөлшерін 2,3 – ге көбейтеді. Егер судың кермектілігі 4 град. жоғары болса коагулянттың қажет дозасын таңдауға кіріседі. Коагулянттың қажет дозасын таңдауға кіріседі. Коагулянттың қажет дозасын дәл анықтау үшін судың жоюға болатын кермектілігне сәйкес гликоземнің 1 % ернітіндісінің дозасы алған жөн. Күкіртқышқылды алюминий дозасын есептейтін кестеде жоюға болатын кермектілік пен коагулянт дозасы арасындағы қатынас, сонымен қатар 1 литр суды коагуляциялауға қажет құрғақ коагулянт мөлшері көрсетілген.
Коагуляцияны 3 стаканда жүргізіледі. 3 стаканға 200 мл зерттелетін лай су қөяды. Бірінші стаканға гликоземнің 1 % ернітіндісінен (АI2 (SO4)3 2 мл, екіншісіне – 3 мл, үшіншісіне – 4 мл құяды. Стаканның ішіндегілерді әйнек таяқшамен араластырып, 10 минуттай ұлпаның түзілуін байқайды. Ұлпаның тез түзіліп, тұнбаға түсуін қамтамасыз ететін коагулянттың неғұрлым аз дозасын таңдайды. Егер процесс тез жүретін болса (5 минуттан) және ірі ұлпалар түзіліп үлгермесе, онда глиноземнің мөлшерін азайтып тәжірибені қайталап жүргізу керек. Барлық стаканда коагуляция процесі байқалмаса глиноземнің дозасын көбейтіп тәжірибені қайталайды. Байқау уақыты – 15 минут 4 град. кем болатын судың бикарбонатты кермектілігінде сынамалы коагуляциялаудың алдында суға коагулянт дозасының жатысын құрайтындай мөлшерде (1,0; 1,5; 2,0 мл) 1 % сода ерітіндісін қосады.
Қосымша 5.