5. Нацыянальнае і міжнароднае права –

самастойныя сістэмы права

Міжнароднае права як асобная сацыяльна-прававая рэальнасць

сфармавалася адначасова з фармаваннем нацыянальнага (унутры-

дзяржаўнага) права. Развіццё рэгулярнага тавараабмену і таварна-

грашовых адносін заканамерна абумовіла фармаванне такіх экві-

валентаў, з дапамогай якіх можна было аднастайна рэгуляваць гра-

мадскія адносіны на тэрыторыі розных дзяржаўных утварэнняў.

Разам з тым міжнароднае права з’яўляецца якасна самастойнай

сістэмай права, таму што ствараецца ў выніку ўзаемаўзгодненых

дзеянняў і ўзаемадзеянняў па меншай меры дзвюх суверэнных дзяр-

жаўных воль. Без згоды суверэннай волі, якая можа быць выража-

на ў рознай форме, на тэрыторыі дзяржавы не можа дзейнічаць

ніякі «іншародны» прававы эквівалент. Пад міжнародным правам

можна разумець сукупнасць (сістэму) прававых эквівалентаў (норм

права), якія рэгламентуюць тыя грамадскія адносіны, што склад-

ваюцца паміж дзяржавамі, міжнароднымі арганізацыямі, а такса-

ма паміж фізічнымі і юрыдычнымі асобамі, якія з’яўляюцца гра-

мадзянамі розных дзяржаўных утварэнняў ці створаны згодна з

правам нейкай дзяржавы.

Усё міжнароднае права падзяляецца на міжнароднае публіч-

нае і міжнароднае прыватнае права.

Міжнароднае публічнае права – сістэма норм права, якія рэг-

ламентуюць міжнародныя палітычныя адносіны, г. зн. адносіны,

якія складваюцца паміж асобнымі дзяржавамі і міжнароднымі

арганізацыямі, якія створаны дзяржавамі падчас іх супрацоўніцт-

ва і барацьбы. Міжнароднае прыватнае права рэгламентуе тыя гра-

мадскія адносіны міжнароднага характару, удзельнікамі якіх з’яў-

ляюцца фізічныя і юрыдычныя асобы (напрыклад, грамадзяне

470

Польшчы і Беларусі, прадпрыемства, створанае на падставе бела-

рускага права, і прадпрыемства, створанае на падставе польскага

права). Міжнароднае прыватнае права ў юрыдычнай літаратуры

вельмі часта называецца канфліктным правам, таму што яно дазва-

ляе вырашаць прававыя супярэчнасці, якія аб’ектыўна ўзнікаюць

у выніку сутыкнення розных нацыянальных прававых сістэм.

Асноўнай і галоўнай крыніцай міжнароднага права з’яўляец-

ца дагавор нарматыўнага зместу, разнавіднасцямі якога выступа-

юць статуты міжнародных арганізацый (напрыклад, Статут ААН,

Статут Міжнароднай арганізацыі працы), пакты, канвенцыі і дэк-

ларацыі (Пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах, Дэкларацыя

правоў асобы і грамадзяніна), іншыя шматбаковыя і двухбаковыя

дагаворы. Сярод пашыраных крыніц міжнароднага права можна

адзначыць таксама прававыя звычаі і прававыя прэцэдэнты, права-

вую дактрыну. Агульнапрызнаныя нормы міжнароднага права, якія

згодна з паняційна-тэрміналагічнай традыцыяй, якая склалася ў

міжнародным праве, адносяцца да крыніц міжнароднага права, існу-

юць звычайна ў форме прававога звычая.

Гэта самае адносіцца і да агульнапрызнаных прынцыпаў

міжнароднага права. Агульнапрызнаныя прынцыпы таму і лічацца

агульнапрызнанымі, што знайшлі сваё ўвасабленне альбо ў форме

дагавораў (статутаў, пактаў, дэкларацый), альбо ў форме дактры-

нальных палажэнняў. А таму не існуе нейкага «паветранага» агуль-

напрызнанага прынцыпу міжнароднага права. Само агульнае пры-

знанне павінна быць нейкім чынам, у нейкай форме выказана. Вось

гэтая форма і з’яўляецца па сутнасці крыніцай міжнароднага пра-

ва ў тым сэнсе, у якім увогуле крыніца права разглядалася намі

вышэй. Не можа і не павінна існаваць розных падыходаў да разу-

мення крыніц права ў праве міжнародным і праве нацыянальным

(унутрыдзяржаўным).

У юрыдычнай навуцы не існуе аднастайнага разумення як сут-

насці, прыроды міжнароднага права, так і яго ўзаемаадносін з на-

цыянальным (унутрыдзяржаўным) правам. Маністычны падыход

заснаваны на тым, што міжнароднае і нацыянальнае права ўтвара-

юць нейкае адзінае цэлае, але пры гэтым альбо нацыянальнае, аль-

бо міжнароднае права валодаюць прыярытэтам (першынством).

Дуалістычны падыход грунтуецца на тым, што адначасова суісну-

юць і ўзаемадзейнічаюць міжнародная і нацыянальная прававыя

сістэмы. Кожная з іх мае адносна самастойны характар, яны ўздзей-

нічаюць адна на другую і ўзаемадзейнічаюць паміж сабой. Нівод-

ная з іх не можа існаваць у адрыве ад другой, але яны не падпарад-

471

коўваюцца адна другой. Як маністычны, так і дуалістычны пады-

ходы да ўзаемаадносін паміж міжнародным і нацыянальным пра-

вам маюць свае разнавіднасці.