- •13 Мың жылдай бұрын
- •4Мыңнан астам
- •3 Қанатқа бөлінген
- •10 Мың жауынгер
- •3 Рет шақырылды
- •300 Жылдан астам
- •XIV ғасырдың іі жартысы
- •XiVғасырдың ортасы –XVI ғ. Басы.
- •XIV ғ. Аяғы-XV ғ. I-ші жартысында
- •XIV ғасырдан бастап
- •1710 Жылы жүздерге жатуы бойынша ұйымдасқан
- •1731 Жыл, 10 қазан
- •1735 Жылы салынды
- •1743 Жылы салынды
- •1741-1742 Жылдар
- •1755 Жылы
- •1761 Жылы салынды
- •1799 Жылы, Павел патша Абылай хандығы (1711-1781) (Әбілмансұр-Сабалақ)
- •1758 Жылы
- •1757 Жылы
- •1778 Жылы, 24-мамыр
- •1742 Жылы
- •1783 Жылы күзде
- •1797 Жылы Хиуаға өтіп кетіп, 1802 жылы қайтыс юолды
- •1801 Жылы, 11 наурыз Мәдениет
- •10 Жылдан кейін дворяндық атақ берілді
- •1837 – 1847 Жж. К. Қасымұлы басқарған көтеріліс. 10жыл.
- •1838Ж. Мамыр.
- •44(Ахмет Жантөреұлының отряды).
- •I Николай.
- •850 Мың шақырым.
- •XIX ғ. Бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті.
- •XIX ғасырдың 1-ші жартысындағы қазақ әдебиеті.
- •1864Ж. Шоқан Верныйда болды.
- •1996 Жылдың 30 қаңтарынан.
XIX ғ. Бірінші жартысындағы Қазақстан мәдениеті.
Қазақтар араб тілінде оқыды.
XIX ғ. білімін жалғастыру үшін ауқатты ата-аналар балаларын жіберді – Бұқара, Ташкентке.
Азиялық училище 1789жылы ашылды.
1813ж. Орынборда ашылған әскери училищелер Ресейлік билеу әкімшілігі үшін - шиновниктер даярлаумен айналысты.
1831ж. қыркүйекте орысша білім беретін училище ашылды – Семейде.
1836ж. жанында қазақтар үшін интернаты бар училище Өскеменде ұйымдастырылды.
Неплюев кадет корпусы – 1844ж. Орынборда құрылды.
“Бөкей мен Мәулен” повесінің авторы – Даль.
Пушкиннің Жайық жағасына келуі Пугачев көтерілісіне байланысты(1833).
Пушкиннің Орынбор жерінде болғанда жазған еңбегі – «Пугачев бүлігінің тарихы».
Пушкин «Қозы Көрпеш Баян сұлу» поэмасын қағазға түсірді.
Каспий теңізін зерттеген – Корелин.
19ғ. 1-ші жар. Қаз-н туралы құнды еңбек жазған – Левшин.
XIX ғасырдың 1-ші жартысындағы қазақ әдебиеті.
Махамбет Өтемісұлы 1804-1846жж.
Махамбетті Жәңгір хан ұлы Зұлқарнайынмен қосып оқуға жіберді – Орынборға (1824-1829).
Махамбеттің түрмеде отырған жылы – 1829ж.
Махамбеттің Бөкей ордасы билеушілеріне ашық білдірген өлеңі – Баймағамбет сұлтанға арналған өлеңі.
Суырып салма өнерді жетілдірген – Шернияз.
Алматы облысы Жамбыл ауданына қарасты Қарақыстақ деген жерде дүниеге келген –Сүйінбай Аронұлы (1822-1895).
Ірі эпик ақын, жастай екі көзінен бірдей айырылған – Шөже Қаржаубайұлы.
«Қозы Көрпеш-Баяе Сұлу» жырының ең көркем нұсқасы – Шөженің айтуымен таралған.
Ш.Уәлиханов суырыпсалма өнерін жоғары бағалаған – Шөже.
Қазақстандағы 1867-68жж-ғы реформа
1865ж. Патша үкіметі ХІХ ғ-ң 60-жылдары Қазақстанның басқару жүйесін өзгерту үшін –
Бутков басқарған комиссия құрылды.
Комиссия қазақ даласын 2 облысқа бөлуді ұсынды.
1868ж-ға дейін Қазақстанда 2 генерал-губернаторлық болды (Батыс, Шығыс).
1865ж. Қазақ өлкесін басқару ісін өзгертуді дайындау ішкі істер министрлігі кеңесінің- мүшесі Гирс басқарған «Дала комиссиясына» жүктелді.
1865ж. 5 маусымда ІІ Александр патша өмірі бойынша дайындалған - өлкені зерттеп білу.
Қазақстанды билеуді халықтың өзін-өзі басқару негіздерінде қайта құруды талап еткен – Ш. Уәлиханов.
ІІ Александр патша «Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы ережені» – 1867ж. шілдеде бекітті.
«Торғай, Орал, Ақмола, Семей облыстарын басқару туралы уақытша ережені» - 1868ж. қазанда бекітті.
Орынбор мен Торғай облысы Орынбор генерал-губернаторлығына бағынды.
Жетісу, Сырдария облыстары Түркістан генерал-губернаторлығына бағынды.
Ақмола, Семей облыстары Батыс генерал-губернаторлығына бағынды.
1872ж.- Бөкей хандығының жері Астрахань губерниясына кірді.
Маңғыстау приставтығы Закаспий облысына енгізілді.
1867-68 ж-ғы реформаның бір түйінді жері – әскери және азаматтық биліктің
генерал- губернатор қолына шоғырлануы болды.
Түркістан генерал-губернаторлығына Қытай мен Иран сияқты елдермен дипломатиялық
келіссөзжүргізуге рұқсат берілді.
Облыс басында әскери губернатор отырды.
Облыстық басқарма 3 бөлімнен тұрды – шаруашылық, сот және жарлықты іске асыру
Облыстар уездерге бөлінді.
Ауылдарға енген шаңырақтар саны – 100-200.
Уез бастықтарын генерал-губернатор тағайындады.
Салықтан босатылған – Шыңғыс тұқымдары.
Отырықшы елді мекендерінде полициялық және басқару билігі ақсақалдар қолына берілген облыс – Сырдария.
Губернатор бекіткен Қазақстандағы отаршылдық сот жүйесінің төменгі буыны – билер мен қазылар соты; оларды бекітті әскери губернатор.
1867-68жж. реформа бойынша әкімшілік басқару – 5-ке бөлінді.
Капиталистік құбылыстар ене бастады – ІХғ.соңы.
ХІХғ.-ң 60-70 жылдарындағы қазақ халқының азаттық күресі
Қазақ даласы бойынша бәріне міндетті «Шаңырақ салығы» енгізілді: 1-3 сомға дейін.
Орал мен Торғай облысындағы көтеріліс (1867-68ж.): уақытша ережемен байланысты еді.
Көтеріліс басшылары – жеңілдіктерінен айырылған ру басшылары еді.
1869ж. Фон Штемпель басқарған топқа көтерісшілер Жамансай көлі маңында шабуыл жасады.
1869ж. наурыз-маусым айларында шаруалар өз феодалдарына қарсы 41 шабуыл жасады.
Көтерілісшілер саны – 3мың.
Маңғыстаудағы көтерілісті басу үшін әскери құрама әкелінді – Кавказдан.
1870ж. Маңғыстау көтерілісшілерінің басшылары – Досан Тәжіұлы, Иса Тіленбайұлы.
«Бұларды келістіріп жазалау керек» деген – әскери министр Милютин.
Адай елі 2жылдың ішінде160мың сом салық төлеуге тиіс еді.
1870ж. Маңғыстау көтерілісі кезінде қазақ шаруаларының рухын көтерген – Рукин отрядының талқандалуы.
Көлұлы басқарған 3000-ға жуық шаңырақ 1870ж. желтоқсан айында Хиуа хандығына өтіп кетті.
Көтерілістің жеңілуінің бір себебі – рулық-патриархалдық құбылыстардың сақталып қалуы.
Маңғыстау көтерілісінің ерекшелігі – жалдамалы жұмысшылардың қатысуы.
Адайлықтар соғыс шығыны ретінде 90000 қой өткізуге міндеттенді.
1870ж. көтеріліс орталығы - Маңғыстау.
Қазақстанда капиталистік қатынастардың дами бастауы
Қазақстанға қоныс аудару - ХІХғ-ң 60-жылдар ортасында басталды.
Шымкент, Әулиеата, Ташкент уездерінде 1884-1892ж. аралығында құрылған
қоныстар саны – 37.
1868ж. «Жетісуда шаруаларды қоныстандыру туралы» уақытша ереже қабылдаған-Колпаковский.
1868-80жж қоныс аударушылардың көп келген аймағы – Жетісу.
Жан басына 30 десятина жер берілді.
Ауылдық пролетариаттың әлі қалыптасып үлгермеген тобына жататын – қазақ жатақтары.
Бөкей ордасында тұңғыш жәрмеңке 1832ж. ашылды.
ХІХғ.жәрмеңкенің басты дамыған өңірі – Ақмола облысы.
Қарқаралы уезіндегі жәрмеңке 1848ж. Қоянды деген жерде ашылды.
1883ж. жаңа ережеге сай шаруалар салықтан 3 жылға босатылды.
1893ж. 15 десятина жер бұрын қоныстанған шаруаларға берілді.
Мемлекеттік банктің бөлімшелері ашылған қалалар – Петропавл, Семей, Орал, Омбы, Верный.
ХІХғ. соңында халық көп қоныстанаған қалалар – Орал, Верный.
Қазақстанның Шыңжаңмен өзара байланыстары
1851ж-ға дейін Ресейдің Цин империясымен сауда-экономикалық байланысы – Кияхта қаласы арқылы жүзеге асырылды.
Ресей 1851ж. Қытай мен Құлжа келісіміне қол қойды.
1855ж. Шыңжаң мен Қазақстан сауда байланысын уақытша тоқтатақан – Шәуешектегі орыс көпестерінің сауда орындарын жергілікті тұрғындарының өртеуі.
18
1864ж. Қащғарияда құрылған – Жетішар мұсылман мемлекеті.
1881ж. Петербург келісіміне қол қойып, бұл келісім Ресей мен Қытайдың Қазақстан арқылы сауда байланыстарына кең жол ашты.
1882ж. Англияда су кемесін сатып алған Верный көпесі – Юлдашев.
Іле су жолы – 1883ж. Ашылды, соңғы нүктесі – Сүйдін бекінісі.
ХІХғ-ң екінші жартысындағы орыс-қытай қарым-қатынастарындағы белді оқиға – Іле су жолының ашылуы.
Жетісу өлкесіндегі ірі жәрмеңке – Қарқара.
Қазақ жері арқылы Ресейдің Шыңжаңмен тауар айналымының дамуы - Англия тарапынан бәсекелестікті өршітті.
1890ж. маусымда Шыңжаңмен сауда ұйымдастыру үшін: Түркістан округімен қатар Семей сауда округі құрылды.
1894ж. тамызда Сібір темір жолы іске қосылды.
1845ж. Торғай бекінісі салынды.
ХІХғ. аяғындағы Қазақстанның әлеуметтік-саяси дамуы
1886ж.маусымда «Түркістан өлкесін басқару және онда жер салық өзгерістерін енгізу» туралы ереже бекітілді.
1886жылғы ережеге сай Түркістан өлкесінде 3 облыс құрылды – Сырдария, Ферғана, Самарқан.
1891ж.наурызда қабылданған ережеге сай Дала генерал-губернаторлығы құрылды, орталығы – Омбы.
1891ж.ережеге сай Жетісу, Орал облыстық әскери губернаторы осы өңірлердегі казак әскерінің үкімет тағайындаған атаманы болып есептелді.
Ақмола, Семей, Жетісу, Орал, Торғай облыстарын басқару туралы ереже – 1891ж.бекітілді.
1891ж.ережеге сай мұсылман ісін жүргізетін төменгі сот буыны – халық соттары.
1886-1891жж. «ережеге» сай уездік, облыстық тұрғындарға қатысты мәселелерді шешетін сот жиыны – соттардың төтенше съезі.
Кен орындарында балалар еңбегі кеңінен пайдалана бастаған уақыт – ХІХғ-ң 90-жылдары.
16жасқа дейінгі жас өспірімдердің жұмысшылар арсындағы үлесі – 14%.
Жұмысшылардың Қазақстан жағдайындағы таптық қарсылықтарының бірі – өндіріс орнын тастап кетуі.
ХІХғ.соңынан өндіріс орнын өз еркімен тастап кеткендерге қолданылған жаза – 3 айға дейін абақтыға қамау.
ХІХғ. ІІжартысында өндіріс орындарындағы қазақтардың үлесі – 60-70%.
1888ж. Өскемен уезіндегі кен өндірісіндегі қазақ жұмысшылары ереуілінің нәтижесі – жалақыларын арттырды.
1893ж. алтын өндіріс орнындағы әйелдердің үлесі – 17,8%.
Жұмысшы қозғалыстарының саяси әлсіздігінің себебі – өндіріс орындарының ұсақтығы, жұмысшылар санының аздығы.
Ұйғырлар мен дүнгендердің Жетісуға қоныс аударуы
Ұйғырлар мен дүнгендердің қоныс аударуы азаттық күресіне байланысты.
Ұйғыр, дүнгендер Жетісу өлкесіне қоныс аударуы – 45000 ұйғыр, 5000 дүнген.
Ұйғырлар есебінен ұйымдастырылған болыс саны – 6 ұйғыр болысы.
Әрбір дүнгенге берілген жер көлемі – орта есеппен 3 десятина.
Ұйғыр халқының музыкасы, әні мен биі жөнінде айтқан ғалым – Ш.Уәлиханов.
Ұйғыр халық ауыз әдебиетінің ескерткіші - «Он екі мұқам».
Орыс демократиялық мәдениеті және Ш.Уәлиханов
ХІХғ. ІІжартысында Алтай, Жетісу, Орта Азияға саяхат жасап, зерттеу жүргізген – Семенов-Тянь-Шаньский.
Мейердің «Орынбор ведомствосының қырғыз даласы» еңбегі – Кіші жүз тарихын сипаттауға арналған.
Іле, Жетісуды зерттеп, халық ауыз әдебиеті үлгілерін зерттеп жариялаған – Шығыс зерттеушісі академик Радлов.
Шевченконың қазақ жерінде айдауда болған уақыты – 1847-57жж., оның қазақ, украин халықтарын салыстыра жырлаған өлеңі - «Менің ойларым».
Қазақстан тарихы зерттеуді ғылыми жолға қоюда орыс географиялық қоғамының Орынбордағы, Омбыдағы, Семейдегі бөлімшелері - 1845ж.ашылды.
Ш.Уәлихановтың шын есімі – Мұхамед-Қанапия. (1835-65жж.) .
Шоқан Құсмұрын бекінісінде туған.
Шоқанның сана-сезімінің ерте оянуына әсер еткен – әжесі Айғаным.
1847ж.12жасар Шоқан Омбыдағы Сібір кадет корпусына оқуға түсіп 18 жасында бітірді.
Ол географ Семенов-Тянь-Шаньскиймен бірге болып, 1856ж. Құлжаға барып қайтады.
Шоқанның досы, ғалым, географ - Семенов-Тянь-Шаньский.
Қырғыздың «Манас» жырын зерттеген.
Оны әлемге әйгілі еткен – 1858-59ж. Қашғар саяхаты.
Шоқанның досы орыс жазушысы – Достоевский.
1864ж. Шоқан генерал Черняевтің әскери экспедициясы құрамында Әулиеата бекінісін алудағы әскери қимылдарға қатысады.