Вопрос 16 Дзяржаўны лад Рэчы Паспалітай. Становішча Вялікага княства Літоўскага ў палітычнай сістэме Рэчы Паспалітай

РП представляло собой конфедерационное многонациональное государство. Высшими органами гос-ва были короли и сейм.

Король: свободно выбирался сеймом. Права, обязанности короля определялись общим гос. законом – генриховскими артикулами. Каждый заново избираемый король обязан был их подписывать.

Генриховские артикулы:

1. власть короля была ограничена. Король обязан был собирать сейм один раз в два года на 6 недель.

2. не созывать общее ополчение без согласия сейма.

3. король обязан был иметь при себе совет из 16 сенаторов-резидентов

4. король не имел права вводить налоги без согласия сейма.

5. если король действовал наперекор своим обязательствам, то шляхта имела право не подчиниться королю и выступить против него.

Сеймы: - обычные которые созывались королем

• экстренные, кот. созывались руководителем католической церкви в результате смерти короля и его отречения от престола.

В компетенцию сейма входили следующие вопросы:

• созыв ополчения

• объявление войны.

• заключение мира.

• установление налогов.

Экстренные сеймы собирались для избирания короля:

• конвукационный сейм. на нем определялось время и место выбора короля

• избирательный сейм, на нем проводились выбору и заключался договор с королем.

• коронационный сейм, на нем проходила торжественная коронация и принесение присяги королем.

Таким образом король в РП не обладал ни законодательной, ни исполнительной, ни судебной властью. В сейме РП состояло 3 сословия: король, сенатор, посольская изба.

В сенат входили все епископы, архиепископы и воеводы, а также некоторые другие служебные чины Польши и ВКЛ (150 сенаторов). Посольская изба состояло из избираемых представителей шляхты от повета. Собирались сеймы один раз в полгода в Варшаве, а с 1673 года – каждый третий сейм проходил в Гродно. Для принятия решения на сейме требовалось его единогласное одобрение. Каждый депутат сейма имел право запретить любое решение сейма (обладал правом свободного вета). Либерум вета – было вызвано ослаблением центральной власти и позволяло даже одному делегату сорвать сейм. Дело доходило до того, что из 55 сеймов, кот. созывались с 1652 года по 1764 год 42 сейма были сорваны правом вета. Для контроля за поступлением и расходованием денежных средств ВКЛ по решению сейма создавался отдельный от Польши финансовый трибунал, который состоял из представителей ВКЛ.

В ВКЛ в этот период также существовало полное безвластие. Магнаты Радивилы и сапеги постоянно вели войны, шляхта притесняла мещан и крестьян, католики- некатоликов, десиденты не имели помощи от гос-ва, обращались к иностранной помощи. Особенно обострилась ситуация когда умер последний из избираемых королей РП. Развернулась борьба за трон.

Вопрос 17 . Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель у складзе Рэчы Паспалітай.

Рэч паспалiтая была канстытуцыйнай, саслоўнай манархiяй. Улада размяркоўвалася памiж двухпалатным парламентам (магнатамi i шляхтай) i каралем. Iншыя саслоўi нiякiх палiтычных правоў не мелi. Пасля Люблiна ВКЛ вяло жорсткую барацьбу за незалежнасць i тэрытарыяльную цэласнацсь. Удалося захаваць рэшткi тэрыторыi былой дзяржавы, а таксама рэшткi дзяржаўнасцi i аўтаномiю ў межах РП. Дзве краiны захавалi ранейшыя назвы: ВКЛ i Польская карона, а таксама свае законы, улады, органы выканаўчай улады, судовыя сiстымы, мясцовае самакiраванне, фiнансы, узброеныя сiлы i да канца XVII ст. дзяржаўныя мовы. У апошнiм статуце 1588 г. абвяшчалася самастойнасць ВКЛ, тэрытарыяльная цэласнасць, забаранялася iншаземцам у княстве набываць землi, маенткi, займаць дзяржаўныя пасады. Пры спрыяльных абставiнах магнаты княства змагалiся за поўную самастойнасць, рабiлi змовы з мэтай адарваць ВКЛ ад РП. ВКЛ было лiквiдавана з прыняццем Канстытуцыi 1791 г. Пад час вайны з Францыяй (1812) у Вiльнi па загаду Напалеона быў ўтвораны Часовы ўрад пад назвай «Камiсiя ВКЛ» як орган адмiнiстрацыйнага кiравання акупiраванй тэрыторыi Лiтвы i беларусi.

У 1596 г. у Брэсце была прынята царкоўная ўнiя, створана ўнiяцкая царква. Яна падпарадкоўвалася Ватыкану, уяўляла сабой сродак акаталiчвання насельнiцтва на нацыянальная мове, а не нацыянальную царкву як сiмвал суверэнiтэту дзяржавы. Беларуская шляхта перайшла ў каталiцызм, а вернiкамi ўнiяцкай царквы сталi сяляне i гарадскiя нiзы. Унiяцкая царква была лiквiдавана ў 1839 г.

Не было стабiльнасцi i ў сацыяльна-эканамiчным развiццi Беларусi ў XVI—XVIII ст. Адсутнацсь нацыянальнага адзiнства, сацыяльныя этнiчныя, рэлiгiйныя процiстаяннi, феадальные мiжусобiцы вялi да эканамiчнага зянападу. Шматлiкiя войны вялi да разбурэння гарадоў i весак, фiзiчнага знiшчэння насельнiцтва. У другой палове XVI—першай палове XVII ст. на тэрыторыi Беларусi была праведзена аграрная рэформа (устава на валокi. Жыгiмонт II Аўгуст. Валока – 30 моргаў – 21.37 га. Пад фальварак адводзiлася 8—15 валок). Усталявалася фальварачная сiстыма гаспадарання. Адбываеца канчатковае запрыгоньванне сялян, значна павялiчваецца прыгонны ўцiск, растуць даходы шляхты. У вынiку рэформы ў Цэнтральнай i Заходняй Беларусi разбураецца сялянская абшчына, укараняецца падворнае землекарыстанне, змянiлiся катэгорыi сялян (цяглыя, асадныя, агароднiкi, слугi), iх эканамiчнае i правовае становiшча. Iдзе рост землеўладанняў свецкiх магнатаў, адначасова назiраецца залог iх маенткаў. Гэта нараджае ў другой палове XVIII ст. тэндэнцыю да пераўтварэння феадальнай формы ўласнасцi на зямлю ў буржуазную. Побоч з залогам зямлi ўзнiкаюць такiе з`явы, як арэнда зямлi, мануфактуры i iнш., што сведчыць аб зараджэннi капiталiстычнай формы гаспадарання, дэферэнцыяцыi вескi.

ВОПРОС№18 Знешняя палітыка РП. Войны.

Першай вайной Рэчы Паспалітай была Лівонская. У падзеле Лівоніі пачынаюць праяўляць зацікаўленасць: Швецыя, Польшча, ВКЛ, Данія і Расія. Згодна з пагадненнем паміж Расіяй і Лівонскім Ордэнам ордэн абавязваўся не заключаць дагавораў з Польшчай. Але ён парушае гэта пагадненне. Гэта падштурхнула Івана Грознага пачаць у 1558 г. ваенныя дзеянні супраць Лівоніі.У выніку Лівонскай вайны аказалася спустошанай і зруйнаванай паўночна-усходняя частка Беларусі, загінула шмат насельніцтва, знішчаны культурныя каштоўнасці.Да актыўнай рускай палітыкі феадалаў падштурхнула “смута” ў Расіі. Таксама спрыяльныя ўмовы для правядзення актыўнай рускай палітыкі склаліся і ў тым, што памёр брат цара Дзмітрый. У ролі самазванца выступіў беглы манах.Праз год падман пачаў выкрывацца і масквічы зверглі Лжэдзмітрыя з прастолу. Праз некаторы час з’яўляецца новы Лжэдзмітрый, які нібыта ў другі раз цудам выратаваўся ад смерці. На дапамогу яму прыходзяць атрады польскіх магнатаў. Але ж і ён пацярпеў паражэнне.У 1609 г. польскі кароль Жыгімонт III распачаў адкрытую інтэрвенцыю супраць Расіі.Масква апынулася ў руках інтэрвентаў.У 1611 г. у Ніжнім Ноўгарадзе ствараецца народнае апалчэнне супраць інтэрвентаў. У кастрычніку 1612 г. апалчэнцы вызвалілі Маскву. У 1613 г. на расійскі прастол быў абраны Міхаіл Раманаў.Вайна 1654–1667 гг. – гэта нацыянальна-вызваленчая барацьба беларускага народа супраць польскіх паноў і каталіцкай экспансіі за ўз’яднанне з Расіяй. Амаль адразу былі заняты 33 гарады.Летам 1655 г. амаль уся Беларусь была занята рускімі войскамі.

Не абмінула Беларусь і Паўночная вайна (1700–1721). Данія, Расія, Саксонія і Рэч Паспалітая заключылі саюз супраць Швецыі.Ваенныя дзеянні распачаў Аўгуст II. Праз некаторы час Данія церпіць параженне ад Карла XII.Пасля адной бітвы пад польскім горадам, дзе рускія атрымалі перамогу, галоўныя шведскія войскі накіраваліся на Беларусь. Пры набліжэнні шведаў беларускае насельніцтва хавала збожжа, жывелу. Шведскае войска галадала.Бітва паміж Левенгаўптам і Пятром І, які ўзначальваў атрад з 12 тыс. чалавек, адбылася 1708 г. Шведы пацярпелі паражэнне.Генеральная бітва Паўночнай вайны пачалася 27 чэрвеня 1709 г. наступленнем шведаў пад Палтавай. Руская армія атрымала бліскучую перамогу.Беларусь у выніку вайны страціла 700 тыс. жыхароў, многія паветы былі спустошаны.Такім чынам, войны Рэчы Паспалітай у другой палове XVII – XVIII ст., якія закранулі і Беларусь, не прынеслі і не маглі прынесці якіх-небудзь здабыткаў.

ВОПРОС№19:Политический кризис РП, попытки реформирования. Разделы РП и присоединение Бел земель к Российской империи.

На фоне эканамiчнага развiцця еурапейскiх краiн у XYII-XYIII ст.Рэч Па спалiтая выглядала застылай у летаргiчным сне.Узровень канца XYI ст.застау ся вышэйшай адзнакай гаспадарчай i ваеннай магутнасцi краiны.Каб рушыць па перад - патрэбны рэформы у грамадстве:палiтычныя,ваенныя,эканамiчныя.Неаб ходнасць была i у канцынтрацыi улады у руках манарха-дыктатара.Шляхта ж не жадала паступiцца сваiм усеуладзем,якое перарастала у разгул анархii.Воль ны Сойм "дзякуючы" "лiберум вета" стау недзеяздольным. Такое становiшча у Рэчы Паспалiтай старанна апекавалi суседзi:Прусiя,Ау стрыя i Расiя.Iм было выгадна мець суседам слабую краiну. Але з 60-х гадоу XYIII ст. у Польшчы "РП" пачала праводзiцца iнтэнсiуная рэфармацыйная дзей насць.Дзякуючы рэформан Тызенгауза на пауночным захадзе Беларусi з'явiлася значная колькасць мануфактур,скасоуваецца шэраг прывiлей шляхты,арганiзуец ца i працуе "адукацыйная камiсiя".

У 1764 г. было уведзена абмежаванне на ужытак права "лiберум вета",але ужо гэтыя рэформы прывялi да незадаволенас цi з боку магнатау якiя iмкнулiся як i раней панаваць у краiне. Грамадства аказалася расколатым на варожыя групоукi,якiя шукалi падтрымкi у больш моц ных суседзяу:Расii,Аустрыi,Прусii.З дапамогай апошнiх пачалi стварацца кан федэрацыi "узброенныея арганiзацыi": у 1767 г.у Слуцку i Тарунi ( Расiя i Прусiя).У адказ на гэта была створана канфедэрацыя у Бары ( Украiна 1768г) Пачалiся межусобныя войны.Расiя для абароны праваслауных увяла 40 тыс.вой- ска,якое i разбiла барскiх канфедэратау у 1771 годзе.

Пасля гэтых падзей ад бываецца у 1772 годзе першы падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшла Усход- няя частка Беларусi з гарадамi Полацк,Вiцебск,Ворша,Магiлеу,Рагачоу,Гомель Але нават гэта трагiчная падзея не астанавiла варагуючыя магнацкiя гру- поукi.Выратаваць Рэч Паспалiтую магла толькi цэнтралiзацыя.Такая спроба бы ла зроблена 3 мая 1791 года, падчас прыняцця канстытуцыi Рэчы Паспалiтай - першай у Еуропе. Канстатуцыя 3 мая заклала асновы вываду Рэчы Паспалiтай з палiтычнагу крызiсу i ставiла яе на шлях буржуазнага развiцця. Але час рэ- фармавання быу упушчаны.Ды гэтыя мерапрыемствы выклiкалi незадаволенасць у Расii Аустрыi i Прусii.У сярэдзiне мая 1792 года Расiя накiравала у Поль- шчу 100 тыч. войска.Пад час баявых дзеянняу войскi Рэчы Паспалiтай панеслi паражэнне Опсай,Мiрам,Зельвай,Бярэсцем.Рэч Паспалiтая капiтулiравала, кан- стытуцыя 1791 года была адменена.А у студзенi 1793 года Прусiя, Аустрыя i Расiя ажыццявiлi другi падзел Рэчы Паспалiтай.Да Расii адыйшлi землi Бела- русi па лiнii Друя-Пiнск.Стала зразумела,што ад канчатковага падзелу Рэчы Паспалiтай можа выратаваць рашучае супрацiуленне аб'яднанага грамадства. Паустанне 1794г. на чале з Тадэвушам Касцюшкам давала для гэтага апошнi шанс.Але атрады Касцюшкi не вытрымалi удары рускiх войск на чале з Сувора- вым.6 лiстапада 1794 года рускiя войскi занялi Варшаву.Паустанне было раз- громлена,чакаць выратавання Рэчы Паспалiтай цяпер не было адкуль. У кастрычнiку 1795 года Расiя,Прусiя, Аустрыя ажыццяуляюць трэцi падзел Рэчы Паспалiтай.Па iм уся тэрыторыя Беларусi была далучана да Расiйскай iм перыi.Сяляне,гараджане спакойна успрынялi далучэнне да Расii.Новыя парадкi заусёды неслi у сябе надзею на лепшую будучыню,на мiрнае жыццё.

ВОПРОС№20:Развитие образования, литературы и науки в Беларуси в другой половине 16-18 ст.

Развитие Бел. культуры в 16-18в. проходило в неблагоприятных условиях находясь в составе РП, Бел. переживала с ней кризис он ощущался во всех сферах жизни.

Сейм 1668 под угрозой изгнания из страны запретил жителям переходить из каталич.в др.религии. Ко 2-ой половине 18ст. отнгосится распространение идей просвящения.Просвещение –это антифеодальная буржуазная идиология периода становления капитолистических отношений. Идеи просвящения нашли отражения в философии, лит-ре, искус-е. Самые известные мыслители Бел. Были : Милентий Смотриций- обществ-о-политический и церковный деятель писатель Обобщением его научного и педогогического труда стала книга «Грамматика М. Смотрицкого».

Афанасий Филиппович – бел. писатель публицист церковный деятель .Самое знаменитое его произ-е «Диариум».

Казимир Лыщинский мыслитель атеист и педагог. Написал труд на латыне «О несуществовании бога» первый употребил термин атеист.

Георгий Конисский –архиепископ философ и писатель, написал около 80 произ-ий.

Бел.лит-ра 16-18 в . становится все более светской и демократии.Самые известные произведение того периода – политические сатиры. 1.«Речь Мелешки»авторство и время написания неизвестно.Автор высмеивает Бел. шляхту, кот-я перинимает обычаи, гонится за всем неземным.2. «Письмо к Обуховичу» появление было вызвано Смоленско-русским командованием. Смолениским горнизоном командовал Казимир Обухович, ходили слухи что он был подкуплен русскими эта сатира высмеивает продажность и взяточничество Обуховича. В 16-18 в. Произошли изменения в поэзии , произошло зарождение светской лирики , особенно любовной . Наиболее известный представитель поэзии Семион Полоцкий –бел. и руск. писатель и просветитель , церковный деятель. Напечатал 2 сборника стихов «Ветроград многоцветный и Рифмологион

Произошли изменения в школьном деле . На бел. открывались православные братсие школы . Они являлись как центрами образования так и центрами книгопечатания. Одной из отличительных особенностей этого периода то что образование было в руках монашеских орденов наибольшее кол-во школ принадлежали ордену изуитов . Первое такое заведение открылось в Вильне далее оно было переименовано в изуитскую академию. Во второй пол. 18в. Известный деятель образования Польши С. Катарский начал школьное дало (реформа Катарского: в 1773 году создана образовательная комиссия, которая осуществляла общее руководство реформой, вводились новые предметы и мн. др.) По этой реформе Ягелонский университет в Кракове и главная школа ВКЛ- высшая ступень новой системы образования. Среднюю ступень образования сост. окружные школы, они имели светское направление, изложение религии в них запрещалось. В кач. низшей системы образования по реформе предусматривалась открытие проф.училищ, что осталось лишь на бумаге.