Мембраналы фильтрация негізгі әдіс.

Жалпы колиформды бактериялар – грам теріс, оксидаза теріс, спора түзбейтін таяқшалар, 24 – 48 сағатта (37±1)⁰С – та лактозаны (глюкоза) қышқылға, альдегидке және газға дейін ферменттейтін дифференциалды лактозалы ортада өсуге қабілеті бар.

Бұл топ Enterobacteriaceae туыстығының бірнеше тұқымдастығын біріктіреді:

• Escherichia

• Citrobacter

• Enterobacter

• Klebsiella

Олар қоршаған ортаға, сонымен қатар суға адам мен жануарлардың нәжістері арқылы түседі, сондықтан оларды анықтау фекальді ластануды аңғартады. Жалпы колиформды бактериялардың судағы саны ластану деңгейін және ішек инфекциясына қатысты эпидемиялық қауіптілікті білдіреді. Термотолерантты колиформды бактериялар жалпы колиформды бактериялар саны қатарына кіреді, сонымен қатар барлық қасиеттерімен және 24 сағатта (37±1)⁰ С – та лактозаны (глюкоза) қышқылға, альдегидке және газға дейін ферменттеуге ие.

Әдістің принциптері: әдістің негізі мембраналы фильтрдің өз беткейінде және саңылауларында су арқылы фильтрленетін бактерияларды ұстап қалу және фильтрде өсіру, кейін лактозалы дифференциалды – диагностикалық орта беткейіне орналастырып, биохимиялық және мәдени қасиеті бойынша колония түзген бактерияларды идентификациялау.

Мембраналы фильтрлеу әдісі титрационды әдіске қарағанда жаңалау, дәлірек, ауыр емес және арзан болып келеді. Сонымен қатар, аумағы аз фильтр беткейінде көп мөлшердегі су құрамындағы бактерияларды концентрациялауға оңай. Суды санитарлы – бактериологиялық зерттеу кезінде «Владипор» мембраналы фильтрлер қолданылады.

Жалпы және термотолерантты колиформды бактерияларды титрационды әдіспен анықтау.

Титрлік (титрациялық) әдіс қолданылуы мүмкін.

Мембраналық фильтрация әдісімен анализді орындау үшін қажетті материалдар және құрал – жабдықтар болмаған кезде;

Құрамында үлкен мөлшерде жиналған заттары бар судың сараптамасы кезінде;

Суда жалпы колифромды бактериялардың жекеленген колонияларының фильтрінде алуға кедергі келтіретін бөгде микрофлораның болу жағдайында;

Әдіс принципі: Сұйық қоректік ортаға бекітілген су көлемінің дақылынан кейін, ары қарайғы дифференциялды тығыз қоректек ортаға лактозамен және колониялардың дақылдық және биохимиялық тесті бойынша идентификациясымен қайта егумен жалғасатын бактериялардың жиналуына негізделген.

4. Сульфитредуцирлейтін клостридиялар спораларын мембраналық фильтрация әдісімен анықтау.

Сульфитредуцирлейтін клостридиялар – темір – сульфиттік агарда 44±1°С температурада 16-18 сағ. көлемінде натрий сульфитін редуциялайтын спора түзуші анаэробты таяқша тәрізді микроағзалар.

Әдіс принципі: Әдіс темір-сульфиттік агарда анаэробты жақын жағдайда және қара колониялар санында дақылды өсіруге негізделге.

Әдіс ауыз судың сапасына ағымды бақылау жүргізу үшін арналған.

5. Колифагтарды анықтау.

Колифагтар - Е.соli-ді ыдыратуға және 37±1°С температурада 18 сағ соң қоректік ортада бактериялық газонда ыдырату аймақтарын түзуге қабілетті бактериялық вирустар.

Суды патогенді микроағзалар болғанда санитарлы- микробиологиялық зерттеу.

Эпидемиялық көрсеткіштер бойынша жүргізіледі.

Суда патогенді бактерияларды анықтау өте қиын және әрқашан нақты нәтижелер бермейді. Суда патогенді микроағзаларды анықтау үшін әртүрлі әдістер қолданылуы мүмкін.

Қоректік ортаға судың тікелей дақылы.

2) бактериялардың алдын ала жасалынған концентрациясының сумен бірге мембраналық фильтр немесе егу ортасына жинақталуы,

3) жұқтыру әдісі арқылы патогенді микроорганизмдерді сезімтал жануарлардан анықтау (биопроба)

4) тездетілген әдістерді қолдпну: РИФ, ИФА

Судың микробиологиялық көрсеткіштерін бағалау

Судың сапасын бағалау жинақталған түрде шығарылады: химиялық, гельминтологиялық және органолептикалық белгілері бойынша санитарлық микробиологиялық көрсеткіш. Патогенді микроорганизмнің болуы судың ластануының шартсыз көрсеткіші болып табылады. Бұл жағдайда су барлық мақсатта жарамсыз болып табылады. Судың сапасын бағалау критериі дифференциальді анықталады, яғни судың тағайындалуы мен категориясы.

Ауыз су сапасының микробиологиялық және паразитологиялық көрсеткіштерінің нормалары.(ҚК ДСМ 28.07.2010 Бұйрық 554)

Көрсеткіштер	Өлшем бірліктері	Нормалары
Жалпы микробтық сан	1 мл-да колония түзетін бактерия саны	50 кем емес
Жалпы колиформдық бактерия	100 мл-да бактериялар саны	болмайды
Термотолерантты колиформды бактерия	100 мл-да бактериялар саны	болмайды
колифагтар	100 мл-да түйіншек түзуші бірлік саны	болмайды
Сульфитредуцирлейтін клостридия споралары	20 мл-да спора саны	болмайды
Лямбля цисталары	50 мл-да лямбля цисталарының саны	болмайды

1) термотолерантты колиформды бактерияларды анықтау кезінде 100 мл суды 3 рет тексеру өткізіледі.

2) колиформ бактерияларды номативтеу кезінде 95% пробадан аспайды.

3) таратушы желіге беткейлік су көзінен лямбля цисталарының және колифагты анықтау, ол жүйелік сумен қамтамасыз ету түрінде өткізіледі.

4) сульфитредуцирлейтін клостридия спораларын анықтау судың технологиялы әсерін анықтау түрінде өткізіледі.

Тақырып: Инфекция. Бактерияның патогенді факторлары

Сабақ жоспары:

1. Инфекционды процесстегі микроорганизмдер рөлі, патогенділігі, вируленттілігі, вируленттілік атрибуттары.

2. Инвазионды белсенділігі бар факторлар:

1. Бактерияның гиалуронидаздық белсенділігін анықтау

2. Стадағы патогенді стафилококтардың лецитиназдық белсенділігін анықтау

3. Стафилакоктардың ДНКаза әсері

4. Плазма когулазаға тест

3. Токсикалық немесе токсигендік

1. Қанды агары бар табақшада эритроциттерге St.aureus гемолизінің әсері

2. St.aureus өндірілетін à - гемолизиндерді анықтау

4. Антифагоцитарлы адгезивті әсері бар факторлар:

1. Капсула

2. Корд фактор

5. Эксперементарлы жануарларға жұқтыру әдістері: тышқандарды құрсақ ішілік

1. B. cereous немесе k. pnem дықылдарымен зақымдау

2. Рида және Менча әдістері бойынша клондарды B. Cereous DL 50 анықтау (схеманы талқылау)

6. Студенттердің терілік бактериоциттік активтілін анықтауға дайындалу (келесі сабаққа дайындық)

Тәжіребиелік сабаққа методичкалық нұсқаулама:

1. Инфекционды процесс қолайлы қоршаған ортада патогенді микробпен қабылдағыш макроорганизм арасында пайда болған эволюционды процесс

2. Инфекционды процессті келесі стадияларға бөлуге болады:

Абсорбция, адгезия, коллонизация, токсикалық субстанция өнімдері.

3. Инфекционды процесстік ақырғы жағдайы, инфекционды ауру жұқтырылу мен циклдық ағыммен және спецификалық иммунитет түзіліуімен сипатталады және көп түрлі формалар

Инфекционды процессті шақыруға қабілетті микроорганизмдер – патогнедер, патогенді және вирулентті қасиетіне ие, сонымен қоса «адгезин рецептор» спецификалық жүйесі болады.

Патогенділік – микроб түрлерінің инфекциялық процесс шақыратын патенциады қабілеті. Патогенділік полифункционлады қасиет, бактерия клеткасы геномында генетикалық детерминирленген және ұрпақтан – ұрпаққа беріледі.

Микрорганизм түрлерінің әр түрлі патогенді штамдарының көрінісң бойынша патогенділік тұрақсыз.

Вируленттілік белгілі бір шарттарды жануарларға немесе адамға арналған штамның патогенділік деңгейі. Өлімге әкелетін доза 1-бірлік болып өлшенеді(96 бетті қара, пункт 5,6).

Вирулетттіліктің атрибуттары патогенділік микроорганизмдегі бірқатар биологиялық қасиетттердің болуымен негізделеді. Яғни олар микроорганизнің б.б.з. бөлінуіне қабілеттілігіне байланысты . Осы заттар инфекцияның ену қақпасында егесінің ішкі ортасында қорғаныс фкторларының әсеріне қарсы тұра алуына байланысты, сол себепті микробтың ағзада көбебі мен тіршілік етуіне ықпал етеді(сезімтал торша ішінде немесе беткейінде).

Вируленттіліктің атрибутттуры болып табылады:

• Инфективтілік

• Инвазивтілік

• Уыттылық немесе токсигенділік

Инфективтілік (немесе жарақаттанулық) –микробтардың тері арқылы және шырыштар арқылы микроорганизмдердің ішкі ортаға енуі, тіршілік ету жәнге көбею және бқлініп шыққаннан басқа организмге енгенде тіршілігін сақтау қабілеті

Инвазивтілік – микробтардың организм иесінің қорғаныс барьері мен мехинизмінен өту және сол жерде көбею қабілеті.

Уыттылық немесе токсигенділік – микроб тоскиндерінің организм иесінің метаболиттік функциясына орналасын және оны ішкі ортасынынң тұрақтылығын бұзу қабілеті.

Тапсырма.

Оқу барысында 13 графиктен оқу”инфекциялық процестердегі микроорганизмдердің рөлі” (121бет).

Эндотоксиннің белоктік токсині көбәнесе термостабильді,токсикалығы төмен және арнайылылығы төмен.

Тапсырма.

а) гемолизинді анықтау-токсин эритроциттерді лизистейд-қанды агарда,стафилококкқа себілген.

Қанды агардағы штрих әдісімен жіне жеке колонияды өсіп жатқан стафилококктың өсу ортасының жан жағында гемолиздің мөлдір аймағы көрінеді.

б) альфа және бетта гемолизинді анықтау родуцирленген Staphylococcus aureus және тәуліктік сорпа ортасында оның титр ін анықтау (Вигодчиков әдісімен).

Вигодчиков әдісі:

1. 1:10 нан1:1280 ге дейін 1 мл көлемдегі физиологиялық ерітіндіде стафилококк ортасының декантатасын екі еселеп араластырып дайындайды.

2. Әр бір проьиркадағы араласпаған бір тамшыда 5% қойдың эритроциті болады. Бақыланатын пробирка: физиологиялық ерітінді+1 тамшы эритроциттің тізбесі.

3. Пробирка 37 ^о С бір сағат инкубирленеді, осыдан кейін нәтижені есептейді және альфа гемолизиннің титрін анықтыайды-декантата ажырауында жіне толық емес эритроцит гемолизі бақыланады.

Бетта гемолизинді анықтау үшін пробиркаларды қосымша 2 сағат 40^о С-та термостатта жіне бетта гемолизиннің титрін анықтайды-декантата ажырауында,эритроциттің толық гемолизін бақыланады.

4.Антифагоцитарлы және адгезивті құрамның факторы

Патогендік фактор ретінде қарастырылады: вируленттіліктің материалды көрінісі болып табылады. Антифагоцитарлық фактордың белсенділігі жасуша қабырғасы капсула құрылымдарының әр түрлі беткейінде байқалады.

Стафилакокктың ДНҚ азалық активтілігін (белсенділігін) анықтау

Құрамында жоғары молекулалы ДНҚ бар зерттелетін дақылдар агар табақшасына себілген. Дақыл өсе бастағаннан кейін агардың беткейін HCL мен өңдейді. Бұл кезде зақымдалмаған ДНҚ мөлдір емес преципитат түзген. Мөлдір емес стафилакокк колониясының айналасында мөлдір көрінетін ДНҚ аза ареалдары түзіліп олар ыдырау әсерінен пайда болған.

Плазма коагулезды белсенділікті анықтау. Зерттелетін дақылды құрамында цитрат плазмасы бар пробиркаға ¼ қатынасында құйып 37С инкубирлейді. Нәтижесінде 1,2,3,4,8 аралығында тіркеп отырады.

Коагулаза пазитивті штамдарда пробиркасында ұю процесі болып өрілген түйіршік түрінде көрінген. Ал бақылау кезінде плазма сұйық түрінде қала береді.

Тапсырма:

Таблицада көрсетілген стафилакокктың 2 дақылының патогенді факторын анықтаудың нәтижелерін таблицада көрсету және есепке алу.Қорытынды жаса.

Стафилококк	Патогенді факторы	Гиалуронидаза	Лецитиназа	ДНҚ аза	Плазмакоагулаза	Гемолизиндер
Штам №1
Штам №2

3. Токсикалық немесе токсигенділігі-микробтардың токсин синтездеу қасиеті-белокты зат немесе табиғаты полисахаридті, микроорганизмдегі метаболизм процесінің бұзылуы.

Инфекциялық процесс патогенезінде токсин маңызды рөл ойнайды.

Инфекционды аурулардың негізгі клиникалық көрінісі микроорганизмдердің токсикалық қасиетін реализациялайды.

Табиғаты белокты токсиндер секрецияланатын және секрецияланбайтын болады.

Белокты токсиндер құрылысының күрделілігімен еркшеленеді, әсер ету механизмі және спецификалығы әр әр түрлілігімен ерекшеленеді.

Токсикалық липополисахаридтер

Грамм теріс бактериялардың жасушалық қабырғасындағы токсинді липополисахарид болып эндотоксиндер табылады, олар тек қана организмдегі бактериялды жасушалардың өлуі және ыдырауы кезінде түзіледі.

Тапсырма:

Туберкулезбен ауыратын науқастың қақырығында микродақылдау әдісімен дайындалады.

Туберкулезбен ауыратын науқастың қақырығының жұғындысынан карц факторы анықталды. Микрокультирлеу әдісімен диета алды, Циь-Нильсон әдісімен боялады (жіпше тәрізді түзілген түрде рубинді-қызыл түстес таяқшалардың жиналғанын көреміз.). Карц фактор кешені антигендік емес, токсикалық клетка қабырғасының құрылуы туберкулез микроорганизмдерінің орналасуын көрсетеді.

Адгезия – макроорганиздердің сезімтал нысана жасушаларына бактериялардың жабысу қасиеті. Одан әрі бактерия әорі қарай көбейеді, коллонизацияланады. Песфекциялық адгезия түрі ол – организмге бактерия мен жасушаның физика-химиялық әсер етуінен пайда болады, ол спецификалық адгезия. Бактерия нысана жасушаның беткейіне арнайы рецептоларымен адгезияланады.

Тапсырма.

Ақ тышқандарды B. cereus (K.pneumonia) дақылымен құрсақ қуысын зақымдау. Тышқанның басын төмен қаратып ұстау,(бұны көмекші істейді) материалды іштің тқменгі бөлігінің сол жағына егеді. Теріге шприцтің өткір ұшты инесімен егеді, сосын шприцті іш қабырғасына тік бұрыш жасап орнықтырады, іш қуысы қабырғасына кіргізеді де, шприцтің ішіндегісін жібереді (дайындалған дақылдың 0,5 мл). Өлген тышқандарды келесі сабақта ашып зерттейді.

б) Микробтардың вируленттілігін келесі тәсілдермен анықтайды:

- DLM (Dosis letalis minima)- өлімге әкелетән дозаның ең аз мөлшері. Бұл 95%-ке дейін өлімге әкелетін тәжірибелк жауарлардың дене салмағы, жасы, белгілі бір типтері, зақымдау әдістері ұқсас болу керек.

- DCL(Dosis certa letalis) – 100%өлімге әкелетін доза.

-DL₅₀- 50% өлімге әкелетін доза. Вируленттіліктің көрсеткіштерінің ішінде ең сенімді түрі DL_50, себебіолжануарлардың сезімталдығына ең аз деңгейде тәуелді.

DL₅₀ Baccilus cereus ақтышқандарда анықтау.

Тәуліктік агарлы дақылды В. Cereus 3-4мл физиологиялық NaCl ерітіндісімен шаяды. Шайындыны (1-2 мл) стерильді пробиркаға құйып, қою болқанша шайқайды. Ол үшін пробиркаға физиологиялық ерітіндіні құямыз, мөлдір емес болғанша.

Дайын болған 1 млрд өлшендіні бөлу арқылы берілген микроб клеткасының санынан тұратын өлшенді дайындайды.

Әр түрлі концентрациядағы бактериялар өлшендісін құрсақ ішіне 0,5 мл тышқан топтарына егеді, әр топта 5 жануардан аз болмауы керек.

Тәжірибе 5 күнге есептеледі, өлген және тірі жануарларды есепке алу керек. DL₅₀ нақты мәнін Рид пен Мич есебі бойынша есептейді.

Таблица22

Микробты денелердің енгізген саны	Өлген тышқандар	Тірі қалған тышқандар	Өлім-жітім (қатынас)	%
500000	60	0	60/60	100
400000	50	10	50/60	83,3
300000	40	20	40/60	66,6
200000	10	50	10/60	16,6
100000	0	60	0/60	0

Тәжірибе 60 оқу топтарында жүргізіледі. Рид пен Мичбойынша есептелгеннне кейін келесі нәтижелер алынады:

. DL₅₀ 300000 және 200000 микроб денелерінің арасында орналасқан. Микробдық денелердің пропорционалды интегралы 50-ге тең:

50% көп өлім-50% ═ 66.6-50 ═ 16.6 ═ 0.30

50% көп өлім-50% аз 66.6-16.6 50.0

DL₅₀ титрының теріс логарифмы═микробты денелердің мөлшерінің теріс логарифмы + пропорционалды интервал═ - Ig66,6+ пропорционалды интервал═ -1,75+0,30═ -1,45.

-Ig DL₅₀═Ig1.45═Ig1.45═Ig DL₅₀═ DL₅₀═10^1.45═27.3═273000

Нәтиже. DL₅₀тышқанда үшін 273000 микробты денеге тең.

6. Студенттердің терісінен бактерицидтік активтілікті анықтау тәжірибесі.

Білектің алдыңғы жағының терісіне томпонмен ішек таяқшасының өлшендісін жағады(1:50000)содан кейін Петри табақшасына із қалдырады. 15 мин кейін- екінші Петри табақшасына егеді. Егінділерді 37⁰С та 1 тәулікке ингубирлейді. Бірінші және екінші табақшадағы өскен колониялардың санын анықтайды және арнайы формалау бойынша бактерицидтік индексін анықтайды.

Тапсырма.

Бактерицидтік ані сабақта есептейді.анықталуы тәжірибені 1 студенттің терісіне қояды, келесі сабақта есептейді. Студенттер үйде «батериялар патогенділігінің факторы» кестесін толтырады. Бұл кестеге келесі бактерияларды жазады:S.aureus, Str.pyogenes,Str. Pneumoiea,E.coli,S,typhi,V.cholerea,Cl.tetani,Cl.botulinium,C.diphtherieae.

Бактерия патогенділігінің факторы

Бактерия түрі

Патогенділік факторы

Механизмі

Тақырып бойынша сабақтың бақылау сұрақтары

1. “Инфекция түсінігі “ (инфекциялық процес). Инфекциялық туындауына қажетті шарт. Инфекциялық процестің сатысы.

2. “Патогенділік” түсінігі. Патогенділіктің генетикалық негіздері.

3. “Вируленттілік” т.үсінігі. Вируленттіліктің атрибуттары.

4. Инвазия факторлары, әсер ету механизмі, мысалдары. Гиалуронидаза, ДНК-аза, плазмокоагулязалардың анықталу әдістері.

5. Антидфагоцитарлық факторлар, жіктелуі, мысалдары.

6. Адгезия факторлары, мағынасы , мысалдары.

7. Вируленттіліктің өлшем бірлігі.DL₅₀ -ді анықтау тәжірибесі.

8. Микроорганизмдердің вируленттілігін күшейту және бәсеңдету әдістері.Аттендацияланған микроб штамдарының тәжірибелік мағынасын анықтау.

9. Токсиндер, жіктелуі. Экзотоксиндер және эндотоксиндердің салыстырмалы мінездемесі.

10. Белоктық токсиндер және олардың жіктелуі, әсер ету механизмдері, мысалдыры.

11. Антитоксиндер, алынуы, қолданылуы. Мысалдары.

12. Патогенді микроорганизмдердің парозиттік деңгейі, мысалдары.

13. Генлл-Кох триадосы, оның қатынасуы.

14. Инфекциялық аурулардың негізгі белгілері: инфекциялық аурулардың кезеңдері, мүмкін болатын шығындары.

15. Инфекцияларды инфицирлену көзіне байланысты жіктеу. Мысалдар, инфильтрлену жолдары.

16. Инфекциялардың локализациясы және қоздырғыштарының таралу жолдары бойынша формалары, мысалдары.

17. Инфекциялардың жіктелуі оның ерекшеліктеріне және клиникалық симптомдарының көрінуіне байланысты. Бактериятасымалдаушылық. Қандай түр иелері бактерия тасымалдаушы болып табылады. Мысалдары.

18. Инфекциялардың формалары, аурулардың қайталану уақытының ұзақтығына байланысты

19. Эксперименттік жануарларға инфекция жұтырудың мақсаты мен әдістері

Сабақ жоспары

1.B. cereus эксперименттік инфекциясын енгеізгенен кейін өлген тышқанның мәйітін ашып қарау. Тышқанның органдарынан алынған жағынды Грам әдісімен бояу.

2. Түрлік табиғи иммунитет және жүре пайда болған иммунитет, олардың негізгі айырмашылықтары.

3. Табиғи резистенттіліктің факторлары. Олардың анықтамасы.

4.Биологиялық сұйықтықтардан лизоцимді анықтау. Лизоцимді сілекейден титрлеу әдісі.

5. Терінің бактероицидтік индексін анықтау.

6.Қан сарысуың жалпы бактериоцидтілігін анықтау.

7. Қан сарысуынан бетта-лизин титрін анықтау.

8.Фагоцитоз иммунитетттің жасушалық факторы ретінде

А) жағыннан фагозитоздың әр түрлі стадиларын анықтау, оқу

Б) аяқталмаған фагоцитоздың жұғынының микроскопиясы

Практикалық жаттығуларды орындауға әдістемелік нұсқаулар

1. B. cereus эксперименттік инфекциясын енгізгеннен кейін өлген тышқанның мәйітін бактериологиялық және бактериоскопиялық әдіспен зерттеу.

Тышқанды парафині бар ваннаға бекітеді, алдыңғы кеуде қуысын спирке батырылған мақтамен сүртіп дезинфекциялайды. Мәйітті адшу үшін стерильді инструменттерді қолданады. Алдымен сыртқы жабынын ашады, сосын кеуде қуысын, одан кейін құрсақ қуысын ашады.

Қоздырғыштың таза дақылын идентификациялау үшін бактериологиялық зеттеу жүргізу. Ол үшін қоздырғышты жүрек қанына егеді: жүректің беткейін пинцетпен қысып тұрып, пастерленген пипеткамен қанды алып, ет-пептонды сорпасы бар пробиркаға тамызады.

Құрсақ қуысын ашқан кезде бауыр, бүйрек, көкбауырға микроскопиялық зерттеулер жүргізеді.

Одан кейін тіндерден жағын дайындап, бекітіп, Грам әдсі бойынша бояп, микроскопиялайлы, яғни бактериоскопиялық зерттеу жүргізеді.

Инфекциялық аурулардың лабораториялық диагностикасы әдісі: аурулардан алынған материалды жануарларға жұқтырады, бұл әдіс биолдогиялық д.а. Диагностиканың биологиялық әдісі қоздырғышты бөліп алуға мүмкіндік береді(мысалы туляремия, оба, сібір жарасы және вирустық инфекциялар кезінде) немес токсиннің жоқтығына көз жеткізеді(ботулизм, анаэробты газды инфекциялардан биожағын алу). Кейде инфекциялар ауаулардың диагностикасын анықтауға инфицирленген жануарларда килиникалық көрінгістері және тіндер мен органдарда спецификалық патоанатомиялық өзгерістері мүмкіндік береді.

Тақырыбы: Иммунитет. Арнайы емес қорғаныш факторлары. Фагоцитоз. Опсоникалық индекс. Комплементі, лизоцимді титрлеу.

Сабақтың мақсаты:

Студент білуі керек:

• Қорғаныш механизмдері және ағзаның табиғи тұрақтылық факторлары (гуморальді және жасушалық).

Студент жасай білуі керек:

• Қанның, комплементтің, биологиялық сұйықтықтарда лизоцимнің жалпы бактерицидтік активтілігін, фагоцитозды және НСТ-тесті анықтау және есепке алу.

• Экспериментальді инфекциядан өлген тышқандарды сою және бактериологиялық зерттеу жасау.

Керекті құрал-жабдықтар: зертханалық ыдыстар, бояулар жиынтығы, тест – дақылдар, тексерілетін сарысулар, демонстрациялық препараттар (НКТ-тест, фагоцитоз т.б.), қоректік орталар.

Сабақ тақырыбын өз бетімен дайындауга арналған сұрақтар:

1. Иммунитеттің анықтамасы, түрлері. Түрлі және дара, табиғи және жүре пайда болған иммунитет.

2. Табиғи резистенттіліктің қорғаныш механизмдері және факторлары. Жануарларда және адамдарда инфекцияға резистенттіліктің генетикалық аспектілері.

3. Терінің, шырышты қабатының бактерицидті және кедергі қасиеттері. Терінің бактерицидінің индексін анықтау. Қалыпты микрофлораның манызы, терілік дисбиозы.

4. Лизоцим, оның табигаты, әсер ету механизмі. Биологиялық сұйықтарда лизоцимнің бар болуын анықтау әдісі. Интерферон.

5. Сарысудың жалпы бактерицидтік активтігі, анықтау әдістері.

6. Комплемент, оның қасиеттері, табиғи иммунитеттегі компоненттері. Пропердин, әсер ету механизмі.

7. Табиғи антиденелер, маңызы. Микрофлораның және тағамның антитендерінің маңызы.

8. Фагоцитоз-иммунитеттің клеткалы факторы. Фагоцитоздың зерттеуіндегі И.И.Мечниковтың маңызы. Фагоцит - клеткалардың түрлері, фагоцитоздың сатылары. Аяқталмаган фагоцитоз.

9. Фагоцитоз тәжірбиесін қою., реакцияның активтігін, өнімділігін және аяқталуын анықтау. Опсоно-фагоцитарлық реакция. Фагоцитозға хемотоксикалық агенттерінің әсер етуінің механизмі.

10. Фагоцитозда фагоциттердің биохимиясының ерекшеліктері.

11. Жануардың жарып союы және бактериологиялық зерттеуі (экспериментальді инфекциядан өлген).

12. Инфекцияға қарсы табиғи резистенттіліктің төмендеуіне қабілетті факторлар — ионизациялық сәулеге түсіру, ашығу және т.б.

Студенттің өзіндік жұмысы

Тапсырма 1. Қанның бактерицидтік активтігін анықтау тәжірбиенің қорытындысын есепке алу.

Қан сары суының бактерицидтік белсенділігі генотипі бөгде заттардан қанның өзіндік табиғи тазарылу көрсеткші. Қан сары суының бактерицидтік әсері алғаш рет грам оң микроорганизмдерге (сенді таяқша, ботулизм және сіреспе қоздырғышы, стафилококктар, пневмококктар, стрептококктар ж.т.б.) және де грам теріс бактерияларға (іш сүзегі салмонеллалары, бруцеллалар, менинтококктар, ішек таяқшасы, шигеллалар ж.т.б.) қарсы анықталған. Қан сары суының бактерицидтік белсенділігі организмнің түрлі жағдайында өзгеріп отырады, сондықтан оның анықтауы аурудың даму барысын, емдік шаралардың нәтижесін қадағалау және де процестің сауығу кезеңінде бақылауға болады, яғни аурудың болашағын нәтижелеуге болады.

Қан сары суының бактерицидтік белсенділігін анықтау барысында организмнің гуморалді қорғаныс факторлар қызметінің бірлігін (комплемент жүйесі, пропердин, лизоцим, қалыпты антидене, В-лизин деңгейі) анықтайды. Бюхнер тәсілі бойынша, сары судың бактерицидтік белсенділігі тексерілетін сары су мен тест-культура байланысуы нөтижесінде тәжірибеге дейін және инкубациядан соң қоректі ортада өскен тест-культура колониялар санын есептеу. Қорытындысын бақылаумен (контрольмен) салыстырады. Тәжірибеде 0.5 мл қан сары суын 0.5 мл микробтық тест-культурамен (25000 микробтық торшалар) араластырады, ал бақылауда - 0.5 мл физиологиялық ерітіндіні 0.5 мл микробтық тест-культурамен араластырады. Қоспаларды термостатқа 37°С — 60 мин қояды. Уақыт өткен соң, Петри ыдысындағы қоректік орта бетіне 0.025 мл араластырған қоспадан бактериалді ілмекпен түсіреді, шпателмен қоректік орта бетіне біркелкі жаяды. 24 сағатқа 37°С термостатта инкубация жасайды. Қан сары суы белсенділігі (ҚССБ) формуламен есептейді:

Нтәжірибе х 100

ҚССБ =100 ________________________

Н бақылау

Н — колония саны.

Тапсырма 2. Биологиялық сұйыктықта лизоцим деңгейін анықтау. Лизоцим көздің жасында, сілекейде, қан сары суында, жұмыртқа белогында ж.т.б. кездеседі. Лизоцим кейбір патогенді микроорганизмдер өсуін тежейді: стафило-, стрепто-, менинго-, гонококктардың және дифтерия коринебактериялардың. Сонымен қатар, лизоцимге көптеген сапрофиттерде сезімтал болып келеді.

Лизоцимнің биологиялық маңыздылығын ескере отырьш, оны биологиялық табиғаты бар антибиотик деп атауға болады және организмнің бейспецификалық гуморалді факторы. Осы себептен, лизоцим анықтауы аурудың дамуын, терапия нәтижесі және болжамын айқындайды.

Биологиялық сұйықтықта лизоцим деңгейін анықтау принципі, олардың ең жоғарғы титрі тест – дақылы M.lysodeicticus берілген уақытта лизиске ұшырауы

Ингредиенттер	Пробиркалар
	1	2	3	4	5	6	7	8
Физ.ертіндісі	2,4	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0
Тексерілетін субстрат (сілекей, көз жасы т.б.)	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1	0,1
Дайындалатын ерітінділер	1 25	1 50	1 100	1 200	1 400	1 800	1 1600	-
Тест - дақылы	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0	1,0
370С – 2 сағат термостатта инкубациялайды
Қорытынды: егер микробтар лизиске ұшыраса, пробиркадағы ерітінді мөлдір «+», ал лайланса «-»

Лизоцим титрі – ең соңғы пробиркадағы (жоғары) сілекей ерітіндісі мөлдір болса.

Тапсырма 3. Лейкоциттердің фагоцитарлық активілігін анықтау (демонстрация)

Қан құрамындағы полиморфтыядролы лейкоциттер, моноциттер өз беткейлерінде микробтық тест-культураны ұстап, өзіне сіңіріп жоя алады, яғни фагоцитозға ұшыратады. Микробтық тест-культура ретінде саңырауқұлақтар, грам оң стафилококктар, грам теріс ішек таяқшасын алуға болады.

Лейкоциттерің фагоцитарлық активтілігі, оның аяқталу фазасына дейін анықтау В.М.Берман және Е.М.Славская (1958) ұсынған классикалық әдісі немесе Б.АЧухловин және С.П.Иванов (1968) модификациясы бойынша жүргізуге болады.

Бірінші әдісте тест-микроб ретінде S.aureus (Wood, 46) алынды, ал екінші модификациясында - Е.соіі штамм Ml7.

Реакция жүргізу жолдары. 0.1 мл 3% натрий лимон қышқылына 0.2 мл науқас қанын қосады, араластырған соң оған 0.1 мл алтын түсті стафилококк немесе ішек таяқша ертінділері (24 сағат инкубацияланған таза дақылдан жасалған 2-миллиардты микробтық ертінді) қосылады. Барлығын жақсылап араластырып 37°С термостатқа 30 мин. кояды. Қоспаларды жақсылап араластырып бір тамшысынан шыны затына жұқа мазок дайындайды. Қалған қоспаны қайтадан 37°С термостатқа 90 мин. қояды. Инкубация өткен соң 120 минуттық мазок дайындайды. Мазоктарды (30 минуттық және 120 минуттық) фиксация жасаған соң, Романовский-Гимзе әдісі бойынша боялады және иммерсиялық микроскопия жасалынады.

Микроскопия кезінде фагоцитозды бағалау критерийлері (инфекциялық процестің динамикасы бойынша демонстрациялық мазоктарды талдау)-

1. Активтілік - ФК (фагоцитарлық көрсеткіш) - 100 немесе 200 торша (нейтрофиддер немесе макрофаггар) ішінен фагоцитозға ұшыраған торшалардың (нейтрофилдер немесе макрофагтар) орташа %.

2. Интенсивтілігі - ФС (фагоцитарлық сан) - фагоциттеуші бір торша ішіндегі микробтар саны. Екі көрсеткіште 30 мин және 120 мин. инкубациядан соң бөлек есептелінеді

3. Аяқталғандығы - фагоцитоздың толық аяқталғаны, %(ФТА)

4. ФСК (фагоцитарлық санның коэффициенті) .

ФСК

5. НБИ (нейтрофилдердщ бактерицидтік индексі)

НБИ =

А - нейтрофил ішінде өлген микробтар саны, орташа саны;

В — лейкоциітердің жалпы микробтарды сіңіру саны.

Соң5ы көрсеткіш қор5аныс реакцияның нақты интенсивтілігін сипаттайды.

Фагоцитоздың қалыпты көрсеткіштері: ФК 40-94.18±1.55%; ФК¹²⁰ - 92.0 ±2.52%; ФС³⁰ - 11.29+1.00%; ФС¹²⁰ - 9.81+0.96%; ФСК - 1.16±0.04%; НБИ -66,3+2,58%.

Тапсырма 4. Демонстрациялық НКТ-тест.

Фагоциттердің (нейтрофилдер және макрофагтар) функционалдық активтілігін нитрокөгілдір тетразолийді қалпына келтіру реакциясында (НКТ-тест) бағалауға болады. НКТ-тесттің негізгі принципі – фагоциттер торша ішінде нитрокөгілдір тетразолий ерімейтін формасына ауысуын анықтау - диформазанды клетка ішінде есептеу. Бұл фагоциттерда метаболиттік және фагоцитарлық активтілігін сипаттайды. НКТ-тесті симптомдары бірдей бактериалді және вирусты инфекциялардың дифференциалдық диагнозын жүргізуде қолданылады. Бактериалді инфекцияларда НКТ-тесті вирустық инфекцияға қарағанда жоғары болады. НКТ-тест көрсеткіштерін антибитиктермен емдеу эффективтілігін анықтауға, қолдануға болады: ұзақ уақыт НКТ-тест көрсеткіштері жоғары болуы емге дұрыс антибиотик қолданбағанын көрсетеді. НКТ-тест бойынша фагоцитоз жүйесінің резервтік қызметін анықтауға болады, стимуляторларды ин витро қолдану арқылы.

НКТ-тест Park et ai әдісінің М.Е.Виксман және АН. Маянский модификациясы бойынша екі вариантта қойылады - спонтанды және индуцирленген түрінде. Индуцирленген вариантта стимулятор ретінде 0.005% продигиозан 1:2 ерітіндіде қолданды. Планшет шұңқырларына 0.025 мл гепарин ертіндісі (20-25 Ед/мл) еңгізіледі. Бақылау және әдістік шұңқырларына 0.025 мл тексерілетін қан қосады. Бақылау шұңқырына (спонтанды реакция) 0.025 мл фосфаттық изотониялық буфер қосылады, ал опыт шұңқырларына (стимуляторга нейтрофилдер реакциясы) 0.025 мл — продигиозан. Екі щұңқырға 0.025 мл НКТ ерітіндісі қосылады. Қоспаларды жақсылап араластырады, бетін фосфатты буферге малынған фильтр қағазымен және шыны пластинамен жабады. 37°С тсрмостатқа 15-20 мин уақытқа қояды, сосын 15 мин. бөлме температурасында ұстайды. Қан мазогындай мазок жасайды, кептіреді, фиксация жасайды және метилен көк немесе сафранинмен бояйды. Микроскопияда 100-200 нейтрофилдер немесе макрофагтар есептейді.

Организмнің спецификалық емес қорғаныс факторлары.

Берілген бөлімде бөтендігі бар агенттің антигендік ерекшілігіне тәуелсіз организмнің қорғаныс факторлары туралы жазылған.

Тері және кілегейлі қабықшаның механикалық тосқауыл функциясы, қанның әртүрлі бактерицидті заттары, қалыпты микрофлораның колонизациялық резистенттілігі, фагоциттер және комплемент жүйесі организмде қоздырғыштың болу болмауына тәуелсіз болады және өзара байланысып организмді инфекциядан сақтайтын спецификалық қорғаныс қызметін атқарады. Бұл қорғаныш күштер организмге әртүрлі жолдар арқылы енген заттарды және инфекция қоздырғыштарын генетикалық бөтендігі бар материал ретінде танымайды. Бірақ көп жағдайда жүре пайда болатын иммунитетпен салыстырғанда нәтижелі әсер етіп, элиминацияны қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, инфекционды процесс генезіндегі спецификалық резистенттілік факторлары және инфекцияға қарсы қорғаныстың иммунды механизмдері бір-бірімен тығыз байланысты.

Тері_жабыны - инфекцияның ену жолдарының сирек түрі болып саналады. Мүйізді қабатының айтарлықтай тығыздығы, эпидермальді қабаттың әркезде жиырылуы, рН мәнін төмендететін сүт, май қышқылдарын тері және май бездері көп болуы, терінің қалыпты мик-рофлорасы антогонистік қасиеті арқылы жұқпалы ауру қоздырғыштарының адгезиямен колонизациясына қолайсыз жағдай ту­дырады. Дегенмен оба таяқшасы, лептоспира, түйнеме бацилласы сияқты микроорганизмдер тері жабынына тез енеді. Қоздырғыштар организмнің бүтіндігі бүзылғанда, бактерицидті белсінділік төмендегенде организмге енеді. Инфекциялық бастаманың ену жолдарының негізгілеріне - асқазан-ішек жолдарының кілегейлі қабықшасы, жоғарғы тыныс aлy жолдарының және сыртқы несеп-жыныс мүшелерінің кілегейлі қабықшасы жатады. Статистика барлық инфекциялық патологияның арасында ішек және респираторлы инфекцияның доминантты ролін анық көрсетеді.

Шірінді қабықшаның беткейіндегі микробүрлерлердің аймағында организмнің ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауға, сырттан түскен бөтендігі бар заттарды, соның ішінде инфекция қоздырғышынан ескертуге бағытталған көрінбейтін бақылау болады. Шекаралы сызықтағы қаупсіздікті бақылайтын бұл қандай күш десек, өз кезінде Безредко оны жергілікті иммунитеті деп атаған. Оларды қайта атап өтейік: секреторлы иммуноглобулин А, фагоцит, комплемент, лизоцим, интерфе­рон, трансферрин, бета-лизин, өзге микробоцидті секреттер. Сонымен қатар эпителий десквамациясы, ішек перистальтикасы, жаңаратын му­цин қабаты; микроорганизмдерді жоятын кілегей сияқты механикалық факторлардың маңызы зор.

Жыбыр эпителийдің кілегеймен жабылған кірпікшелері жұтылған ауаның құрамында болатын микробтардың өзіне адсорбциялайды және тазалауды қамтамасыз етеді. Тыныс алу жолдарының төменгі бөлігінде және альвеолаларда кілегей жоқ, бірақ эпителийдің беткейі беткей-активті зат - сурфактанттың қабатымен жабылған. Ол микроорганизмдердің өсуіне және көбеюіне кедергі жасайды. Коньюктиваға түскен бактериялар жас сұйықтығымен шайылады.

Қалыпты микрофлора. Организмнің инфекциядан қорғануында ерекше орынды ашық қуыстардың кілегейлі жабынын мекендейтін қалыпты микрофлора алады. Негізінен олар ішекте, сыртқы жыныс мүшелерінде, жоғарғы ты­ныс алу жолдарында микробиоценоз түзеді. Қалыпты микрофлоранын тұрақты немесе облигатты түрлері биотопта көп жағдайда анаэробтармен берілген (бактероид, фузобактерия, бифидобактерия, лактобацилла және т.б.). Олар адгезияға және кілегейдің патогенді және шартты патогенді микроорганизмдермен колонизациясына кедергі жасайды. Обли­гатты микроорганизмдердің мұндай қасиеті колонизациялық резистенттілік деп аталады және рН ортасын 5-6 дейін төмендететін, бактериоцин, лизоцим, органикалық қышқылдардың шығарылуымен, қоректік субстраттарға бәсекелестігімен сипатталады. Одан басқа облитты микрофлора транзиторлы микроорганизмдердің адгезиясын тоқтататын кілегейдің беткейінде тығыз биопленка түзеді.

Дизодим немесе мурамидаза - микробқа қарсы қорғаныстың филогенезіндегі ежелгі факторлардың бірі болып саналады. Ең алғаш рет А Флеминг ашқан Бұл фермент, термостабильді белок қан сарысуында, сілекейде, көз жасы сұйықтығында, ликворда, ана сүтінде кездеседі. Оларды макрофагтар, моноциттер, гранулоциттер шығарады. Лизо-цимнін бактерицидтік әсері прокариот клеткаларының клетка қабықшасының қүрамына кіретін мурамин қышқылын, пептидогликанды ыдыратуында байқалады. Әсіресе грам оң микроорганизмдер сезімтал болып келеді.

Фибронектин - макрофагтар синтездейтін плазма және тін сүйықтығының белогы. Микроорганизмдердің фагоцит мембранасымен байланысуын қамтамасыз етеді.Сепсис кезінде плазмадағы фибронектин концентрациясы жылдам төмендейді.

Лактофеприн - нейтрофилдер бөлетін белок, микроорганизм тіршілігін тежейтін гидроксилді радикалдардың түзілуін күшейтеді.

Бета-лизиндерді тромбоцит бөліп шығарады. Ол бактерицидті нәтиже көрсетеді;

Трансферрин - қажетті метаболит үшін микроорганизмдермен бәсекелеседі, онсыз қоздырғыштар көбейе алмайды.

Пропердин - қан сары суының белогы. Ол комплемент жүйесі арқылы бөтен антигенді бүзады.

Фагоцитоз (грек, phagos - обимын,жүтамын. cytos - жасуша), организмді бөгде заттардан қорғауды камтамасыз ететін негізгі ең бір қуатты фактор. Бұл фактор алғашында ішек қуыстыларда құрылған ертеде пайда болған иммундық қорғаныстың бір түрі. Құбылысты И.И.Мечников ашып зерттеген.Фагоцитоз процесін арнайы мамандалған фагоцит деп аталатын жасушалар атқарады. Фагоцитоз - фагоциттердің бөгде затты обып, корытып және залалдансыздыруына негізделген. И.И.Мечников фагоцитозды атқаратын жасушаларға макрофагтар мен микрофагтарды жатқызған.

Қазіргі уақытта фагоцитозды атқаратын барлық фагоциттер түрі мононуклеарлық жүйе деп аталатын топқа жинақталған. Ол топқа тін макрофагтары (альвеоларлық, перитонеалдық т.б.), Лангерганс және Гренстейн жасушалары (терінің эпидермоциттері), Купфер жасушалары (жүлдызша ретикулоэндотелиоциттер), эпителиодты жасушалар, нейтрофилдер мен қанның эозинофилдері және басқа жасушалар кіреді.

Фагоциттердің негізгі функциясы. Фагоциттердің функциясы өте аумақты:

1) өлген жасушалар мен олардың құрылыс кұрамын ағзадан шығарады (эритроциттер, қатерлі ісіктің жасушалары);

2) ағзаға әр жолмен еніп қорытылмаған органикалық емес заттарды тысқа шығарады (мысалы, тыныс жолдарымен енген көмірдің бөлшектері, минералдық және басқадай шаң);

3) микробтарды (бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар) олардың қалдықтарын жояды және заласыздандырады;

4) организмніңнің төзімділігін қамтамасыз ететін биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады (комплементтің кейбір компоненті, лизоцим, интерферон, интерлейкиндер т.б.);

5) иммундық жүйенің реттелуіне қатынасады;

6) Т-хелперлерді антигенмен «таныстырады», яғни иммунды компетентті жасушалардың кооперациясына қатынасады.

Сонымен, фагоциттер бір жағынан ағзаны табиғатына карамастан тегі бөгде заттардан тазартып «сыпырындыны жинаушы» болса (бейспецификалық функциясы), екінші жағынан спецификалық иммунитетке антигендерді иммунды-компетентті жасушалар (Т-хелперлерге) танысу және олардың белсенділігін реттеу арқылы қатынасады.

Фагоцитоздың өту сатылары. Фагоцитоз процесі, ягни бөгде затты жұтуы, өндеуі, бірнеше сатыдан түрады: 1) фагоциттің жұтылатын затқа жақындауы (хемотаксис); 2) жұтылатын заттың фагоциттың қабырғасына жабысып қонуы (адсорбция, адгезия); 3) жасуша мембранасының жасуша ішіне жұтылатын затпен бірге кіру аркылы фагосомада протопласта құрылуы (вакуольдер мен үлбіректер); 4) фагосоманың лизосомамен қосылып фаголизсомаға айналуы; 5) лизосоманың белсендірілген ферменттерінің көмегімен фаголизосоманың ішінде заттың корытылуы (2-сызбанұсқа)

Фагоцит физиологиясының ерекшеліктері. Фагоциттердің кұрамына тотықтар мен иондарды корытуға қатынасатын ферменттер жинағы кіреді. Иондар мен тотықтар фагоцитоз процесін колдайды. Фагоциттердің цитоплазмалық мембранасында комплементтермен, иммундыглобулиндердің құрамымен, гистамин және тағы да басқа заттармен байланысатын рецепторлар бар. Жасушаның ішіндегі лизосомаларда кандай да болмасын заттарды қорытатын 100-ден астам ферменттер түрі кездеседі.

Фагоциттер өте жылжымалы. Олар биологиялық ерекше белсенді заттар - хемоаттрактантардың концентрациясына сәйкес фагоцитозға түсетін объектінің бағытына қарай белсенді жылжу қабылеті бар. Фагоциттердің жылжу түрі хемотаксис деп аталады (грек, chemeia - металл балкыту өнері және taxis - орналастыру, құру, салу). Хемотаксис жиырылатын акуыздар актин, миозин қатынасуымен өтетін АТФ-тәуелді процесс. Хемоаттрактанттардың қатарына комплемент компонентінің кейбір бөлшектері (С3а, С5а), лимфокиндер, ИЛ-8 және де жасушалар мен бактериялардың ыдыраған заттары жатады.

Заттардың фагоциттің кабығына қонуы әлсіз химиялық байланыстар есебінен бейспецификалық жолмен немесе арнайы рецепторлармен байланысу арқылы атқарылады. Фагоцитоз процесін түрлі тотықтар колдап нысанды жасушаларда кайтарылмас зыянды өзгерістер тудырады.

Фагоциттерге жабысқан заттардың «жұтылуы, обуы» эндоцитоз көрнісімен өтеді. Бұл энергия тәуелді процесс, және де актин, миозиннің қатынасуымен өтіп фагосома құрылуымен аяқталады. Фагосоманың ішінде жұтылғаны және актин, миозиннің қатынасымен өтіп фагосома құрылуымен аяқталады. Фагосома лизосомамен қосылған кезде лизосоманың ферменттері белсендіріліп жұтылған заттарды өзінің қажетіне жарайтын бөліктерге дейін ыдыратады. Егерде ферменттер фагоциттің сыртына шығатын болса ол кезде заттардың корытылуы фагоциттен тыс жерде де жалғаса береді.

Әдетте фагоцитоз жұтылған заттардың толық қорытылуымен аяқталады. Оны аяқталган фагоцитоз деп атайды. Кейбір уақытта фагоцитоз толық қорытылумен аяқталмайды, өйткені жеке микробтар түрі (оба қоздырушысы, гонококк, АИВ-вирусы) фагоциттің ферментерінің белсендірілуін тежейді умен аяқталмайды, өйткені санаулы микробтар түрі (оба қоздырушысы, гонококк, АИВ-вирусы). Сондықтан ыдырап жойылмай, өсіп-өрбуіде мүмкін. Бұл көрніс аяқталмаган фагоцитоз деп аталады.

Адъюванттар, комплемент, иммундыцитокиндер тағы басқа факторлар фагоцитозга дем береді. Оның механизмінің негізінде фагоциттердің бетіндегі рецепторлардың қабылетін көтермелеп фагоцитоздың өтуін жеңілдету болады.

Фагоциттердің белсенділігі опсонды-фагоцитарлық индекспен есептеледі. Фагоцитарлык көрсеткіш дегеніміз бір фагоцит жасушасының белгілі мезгілде «жұтқан», не «қорытқан» микробтар санымен есептелсе, ал опсонды-фагоцитарлық индекс- иммуынды, не иммунды емес сарсулармен өткен фагоцитоздың көрсеткіштерін салыстыру арқылы анықталады. Клиникалық тәжрибеде опсонды- фагоцитарлық индекс дербестің (әрбір адамның) иммундық статусын анықтауға колданылады.

Тромбоциттер

Тромбоцитгер иммунитет процесінде өте маңызды рөл атқарады. Олар мегакариоциеттерден дамиды. Тромбоциттердің сырт кабығында IgG, IgE иммуноглобулиндер, комплементтің С1, СЗ бөлігі және де МНС антигеннің 1 сыныбымен байланысқа түсетін рецепторлар орналасқан.

Тромбоциттердің іс атқаруына белсендірілген комплемент оңды әсер етіп олар иммунитетке қатынасы бар белсенді заттарды (гистамин, лизоцим, В-лизин, лейкоплакиндер, простагландиндер) синтездеуін колдайды.

Комплемент

Тегі және қасиеті. Комлемент гуморалдық иммунитеттің аса маңызды іс атқаратын ерекше қорғаныс факторы. Комплементті 1899 жылы француз галымы Ж.Борде ашып "алексин" деп атаган. Комплемент деген атты Г.Эрлих ұсынған.

Комплемент антиген мен антидене қосылған кезде белсендірілетін, жай кезде енжарлы жағдайда болатын сарсудың ақуыздарырының күрделі кешені.

Комплементтің құрамына 20-дан астам ақуыз түрі кіреді. Оның ішінде 9 түрі ең негізгісі болып саналып CI, С2, СЗ, С4, С5, С6, С7, С8, С9 әріп-цифрлармен белгіленеді. Комплементтің ақуызы глобулиндер катарына жатады және өзара физикалық-химиялық көрсеткіштерімен жекелендіріледі. Мысалы, олардың молекулалык салмағы және де күрделі суббірліктік құрамы болады. Комплемент бөлшектері жоғарғы концентрацияда синтезделеді (сарысу ақуызының 5-10 пайызы комплемент), сонымен катар, оның бір бөлігін фагоциттер бөліп шығарады.

Комплементтің міндетті ісі әр алуан:

а) микробтар мен басқа жасушаларды еріту (цитотоксикалық әсері);

б) хемотоксикалық қасиет;

в) фагоцитозды қолдау.

Яғни, комплемент организмді микробтан басқа да жасушалар және антигендерден арылуға (мысалы ісік не трансплантант жасушалары) бағытталган иммунды литикалық реакциялардың бір түрі.

Комплементтің белсендірілуі.

Комплементтің белсендірілуі өте күрделі процесс. Ол протеолитикалық ферменттер арқылы жүретін көп сатылы реакциялардан тұрып, соңында бактерия, не басқа жасушалардың кабырғасы жойдырылуына белсенді цитолитикалық кешеннің пайда болуымен аяқталады.

Қазіргі уақытта комплемент белсендірілуінің үш жолы белгілі: классикалык, альтернативті және лектинді (3-сызбанүсқа).

Классикалық жол.

Комплемент антиген + антидене кешенінің әсерінін белсендіріледі. Антиген+ антидене кешені пайда болу үшін IgM-нің бір, не болмаса IgG-ның екі молекуласы жеткілікті. Процесс антиген+антидене комплексіне комплементтің С1 бөлігінің қосылуынан басталады одан әрі СІ түп бөлігіне ыдырайды. Процесс комплементтің басқа бөліктері қатынасуымен жалғаса береді. Реакцияның соңғы нәтижесі бөгде заттың бейтараптанып адам денесінен тысқа шығарылуы.

Алътернативті жол.

Бұл жол антидененің қатынасуынсыз өтеді. Тәсіл адам денесін грам теріс микробтардан қорғауға бағытталған. Сатылы реакция антигеннің В, Д ақуызы мен пропердин (Р) қосылуымен басталып С3 бөліктің белсендірілумен жалғасады. Одан әрі процесс классикалык жолға сәйкес механизіммен аяқталады.

Лектинді жол.

Бұл жолдың да механизімі антиденесіз өтеді. Оның басталуына манноза байланыстырушы ақуыз себепкер. Ол зат микроб кабырғасындағы маннозамен байланысқаннан кейін комплементтің С4 бөлігін белсендіреді. Ары қарай сатылы реакция классикалык жолдың механизіміне ұқсас жүреді.

Комплементті белсендіру жолында реакцияның қорытындысы ретінде биологиялық өте белсенді суббірліктер пайда болады: С3а, С3в, С5а, С5. Мысалы С3а, С5а анафилактикалық реакицялардың басталуына қатынасады. С3б- опсонизацияны күшейтеді. Күрделі сатылы комплемент белсендіру реакциялары Са2+ жэне Mg2+ иондарының көмегімен өтеді.

Лизоцим

Лизоцимді 1909 жылы П.Л. Лащенко ашқан, ал 1922 жылы А.Флеминг таза күйінде алып зерттеген. Лизоцим ағзаның табиғи төзімділігінде ерекше зор орын алады. Лизоцим дегеніміз протеолитикалық мурамидаза ферменті (лат.тілінен-murus - кабырга) молекулалык салмагы 14-16 КДа. Макрофагтар, нейтрофильдер және де басқа фагоциттермен синтезделіп ағза үлпасының сүйықтығына үнемі дарып отырады. Лизоцимді каннан, лимфадан, көз жасынан, омырау сүтінен, ұрық сұйықтығынан, жыныс-зәр және ас қорыту жүйесінен, ми үлпасынан табуға болады. Лизоцим тек жана ми-жұлын сұйықтығында және көз алмасының алдыңғы кеңістігінде болмайды. Ағзада бір тәулікте бірнеше грам лизоцим бөлініп шығарылады.

Лизоцимнің бактериоцидтік және бактериостатикалық қабылеті бар. Сонымен қатар лизоцим фагоцитоз бен антидене синтезін белсендіреді. Лизоцим жасуша кабырғасының гликопротеидтерін (мурамил- дипептидаза) ыдыратып жасушаның бұзылуынына себепкер болады, сонымен қатар зақымдалған жасушаны фагоцитоздауын жеңілдетеді.

Лизоцимнің синтезделу процесі бұзылса, онда органимнің бөгде затқа төзімділігі әлсірейді. Соның себептерінен организм ісік және жұқпалы ауруларға шалдығуға икем болады. Ондай жағдайларда емдеу үшін тауық жүмыртқасының ақуызынан, не биосинтезді жолмен алынган лизоцимдер қолданады.

Интерферон

Интерферон иммундық жүйенің маңызды ақуыздарының қатарына жатады. Ол 1957 жылы ашылған. А.Аизекс және Ж.Линдеман вирустардың интерференция көрнісін зерттеу кезінде (лат.inter- аралық және ferens - тасмалдаушы) төменгідей құбылысты байқаған. Жануарға не жасуша өсіндісіне вирустың бір түрімен жұқтырған кезде, оларда вирустың екінші түрін жұқтырмауға төзімділік пайда болады. Бұл көріністің негізінде вирустан қорғайтын сипаты бар ақуыз синтезделенетіні анықталған. Бұл ақуыз түрі интерферон деп аталған еді. Қазіргі кезде интерферон құрылысы жанжақты зерттелген, және де ол медицина тәжірибесінде емдеу немесе аурудың алдын алу үшін кең қолданылады. Интерферон ақуыз, химиялық құрамы гликопротеид, молекулалык салмағы 15-70 КДА-га дейінгі тұқымдастыққа жататын зат. Ол иммундық жүйенің және дәнекерлеу ұлпасының жасушаларымен синтезделеді. Қандай жасуша түрімен синтезделуіне байланысты интерферонның үш түрі бар. Альфа-интерферонды лейкоциттер түзеді, сондықтан оны лейкоцитарлық деп атайды. Бета-интерферонды фибробластық дейді, өйткені ол дәнекерлеу ұлпасының жасушасы фибробластарымен синтезделеді. Гамма-интерферон иммундық деп аталады, өйткені ол белсендірілген Т-лимфоцитер, макрофагтар, яғни табиғи, иммундық жасушалармен түзіледі. Интерферон ағзада үзілісіз түзіліп отырады да, оның қандағы мөлшері 2МЕ деңгейінде болады. Ағзаға вирустар еңген кезде, не болмаса интерферон демеушілерінің (индукторлары) әсерінен (мысалы РНҚ, ДРҚ, күрделі полимерлер) интерферонның түзілуі асқындайды. Интерферонның ондай демеушілері интерфероноген деп аталды. Интерферонның вирустарга қарсы әсерінен басқа қатерлі ісіктің өсуін тежеу, иммунитет дәрежесін көтермелеу және тағы басқа пайдалы қасиеттері бар.

Интерферонның әсер ету механизімі өте күрделі. Ол вирусқа тікелей залалды әсер етпей жасушаның арнайы кұрылыс құрамымен байланысқа түсіп вирустер еңген кезде оларға қажет ақуыздың түзелуіне кедергі жасайды. Интерферон неғүрылым ерте түзіліп, не денеге тыстан ерте ене бастаса оның әсері соғүрлым нәтижелі болады. Сондықтан, интерферонды вирустар қоздыратын бірталай аурулардың (мысалы тымау) алдын алу үшін, не болмаса вирустық созылмалы ауруларды (гепатит В,С, Д, ұшық т.б.) емдеуге қолданады. Интерферонның спецификалық қасиетінің бірі, адам ағзасынан алынған интерферон жануарларга әсерсіз. Иинтерферонды алу үшін екі жақты тәсіл қолданылынады:

а) Адамға, не адам лейкоциттеріне қауіпсіз вирус түрін жүқтырып, оларды интерферон түзуіне мәжбүр қылады, содан кейін интерферонды өндеп, қажетті препараттарды дайындайды;

б) Гендік-инженерлік әдіс. Белгілі бір микроб түрінің (пгевдомонада - немесе ішек таяқшасы) ДНҚ-на интерферонның генін жалғастырады. Өзгерген микроб арнайы ортада өсіп интерферон түзеді. Интерферонның бұл түрі рекомбинантты деп аталады. Оның Ресейде алынған түрінің ресми аты "Реаферон". Реаферон медицина тәжірибесінде қең қолданылады.

Тақырыбы: Антигендер, антидене. Агглютинация реакциясы. Преципитация реакциясы.

Сабақтың оқулық мақсаты:

Студент білу керек:

Антигендер, антиденелер дегеңіміз не? Тусініктемелері, химиялық табиғаты, қасиеттері.

Антигеннің антиденелермен өзара спецификалық байланысу реакциялары.

Студент атқара білу керек:

1.Агглютинация реакциясы жөне оның модификацияларын қою техникасын білу және оларды есептеу.

а.Шыныда агглютинация реакциясын қою.

б. ура емес агглютинация реакциясын қою (ТЕАР).

в.Оө жөне Нөаітлютинациясы реакциясын (демонстрацияда)

2.Преципитация реакциясы және оның модификацияларын қою техникасын білу жөне оларды есептеу.

а.Кольцепреципитация

3.Гельдегі преципитация реакциясы. (қосарланған иммунодиффузия әдісі). Оухтерлони бойышпа C.diphtreriae токсиндерін, СРБ-С-реактивті белок анықтау үшін гельдегі преципитация реакциясы (демонстрация).

Тақырып бойынша өз бетімен дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Антигенге тусініктеме, химиялық табиғаты, қасиеттері. Корпускулярлы және ерітіңді антигендер. Табиғи антигендер.

2. Антитендік детерминантқа түсініктемесі, табиғаты, антиген молекуласында оның саны, антигеннің спецификасы.

3. Гаптендер, толық жетілген антигендерден айырмашылыгы. Конъюгирленген антитендер. Ландштейнер реакциясы.

4. Микробтық жасушаның антигендері, орналасу орны, химиялық табиғаты. Микробтардың қарама-қайшы әсер ететін антигендер, химиялық құрамы, қан тобы антигендерімен, трансплантациялық антигендермен өзара байланысы. Инфекциялық процессте жөне иммундық жауап дамуындағы бүл антигендердщ маңызы. Форсманның гетерогендік антигендерінің сипаттамасы.

5. Жануарлардың және адам организмнің антигендері. МНС антигендеріне түсініктеме.

6. Антиденелер туралы түсініктер, олардың антигендермен спецификалық өзара байланысуы. Иммунитет реакциялары, екі фазалары, мінездемесі.

7. Агглютинация реакциясы. Реакцияның ингредиенттері, механизмі, қою әдістері, практикада қолдануы.

8. Шыныда және пробиркаларда агглютинация реакциясын қою өдістері, сары судағы титрді анықтау. Диагностикумдер, оларды қолдануы, О- жөне Н-агглютинациялары.

9. Тура емес гемагглютинация реакциясы, ингредиенттері, қою әдісі, практикада қоддануы.

10. Ко-агглютинация реакциясы.

11. Толық жетілмеген антиденелерді анықтайтын Кумбс реакциясы.

12. Преципитация реакциясы. Ингредиенттері, механизма, қою өдістері, қодданылуы. Диаганостикалық преципитациялайтын сары суларды алу.

13. Сақиналы преципитация (кольцепреципитация), гельде, калиллярларда преципитация реакциялары. Әр реакцияның маңызы және практикада қолдануы.

14. Иммуноэлектрофорез түсініктемесі, принципі, қолдануы.

15. Агглютинация және преципитацияның сәйкестігі және айырмашылыгы.

Ақпаратты—дидактикалык блок.

Антигендер — генетикалық бөгде заттар, адам организміне енгізгенде иммундық жауап тудырады (гуморальдық жөне жасушалық). Антигеннің беткейінде антигендік детерминанттар (детерминантты топтар) орналасады. Олар антигеннің спецификалығына жауапты.

Гуморальдық иммундық жауап антигендерге қарсы спецификалық алтиденелермен пайда болуымен көрінеді. Бүны организмнің иммундық жүйесі уш типті жасушалардың - макрофагтар, Т- жөне В-лимфоциттер қатысуымен жасайды.

Антиденелер - иммуноглобулин дер, спецификалық активтік орталарымен белгілі антигенмен комплекс антиген+антидене пайда болғызып байланысады. Антидененің активті ортасы ауыр және жеңіл полипептидтік тізбектерден пайда болған. Иммуноглобулиннің активтік ортасының пішіні, көлемі гомологиялық антигеннің детерминантына сөйкес келеді, ягни антиген+антидене комплексте байланысып иммунитет реакцияларын қалыптастырады. Иммунитет реакциялары ажыратылады антиген мінездемесі және өту жағдайы бойынша. Реакция екі фазадан құралады: спецификалық (көрінбейді) және (спецификалык емес).

Агглютинация реакциясы

Агглютинация реакциясы - микробтардың немесе басқа да жасушалардың электролит көмегімен жабысуы, яғни спецификалык антиденелер (агглютининдер) корпускулярлық антигендермен (агглютиногендер) өзара байланысы көзге көрінетін конгломерат ретінде көрінуі. Агглютинация реакциялары жұқпалы аурулар диагностикасында кең қолдануда:

Бөліп алған микробқа идентификациясын жүргізу - антигендік құрылысын анықтау (серотипирлеу), бұл үшін белгілі антиденелерімен агглютинирлеу диагностикалық (анықтаулық) сары су қажет. Реакцияның қорытындысы оң болса - зерттелген микроб сол микробқа сәйкес, қайсысымен бұл анықтаулық сары суын шығарып алу үшін жануарларды иммунизирлейді (сол микробпен жануарларды жұқтырып, жануардың организмінде - қанында антиденелер пайда болады).

Ауру адамның қанның сары суында осы аурудың тудырған микробқа қарсы антиденелерді танып алу үшін (серодиагностика) антиген түрінде белгілі микробтың дақылын (диагностикум) алады. Реакцияның қорытындысы оң болса - осы түрдің микробтары аурудың қоздырғышы болып келеді, себебі аурудың дамуында ауру адамның сары суында микробқа-антигенге қарсы спецификалық қорғаныс антиденелер пайда болған.

Студенттің өзіндік жұмысы

Талсырма 1 Агглютинация реакциясын қою (ингредиенттерді тексеру)

Зер ттеу күн і	Мақсаты	қолданылган ингредиенттер	Зерттеу барысы	қорытынды
1	Ингреди нттердің манызын зерттеу	N1 антисары су (гомологиялық) N2 антисары су (гетерологиялық) 3.физ.ертінді 4. физ. ертіндісін -дегі бактериялар қоспасы	Сабактың басында үш пробиркада тәжірибе қою, келесі схема бойынша:
			Ингредиенттер	Пробиркалар
				1	2	3
			Антисары су N1.	1мл
			Антисары су N2.		1мл
			Физ.ертінді			1 мл
			Бактер. қоспасы	0.1	0.1	0.1

Пробиркаларды термостатта 2 сағатқа 37°С сактайды, қорытындысын сабақтың аяғында тексереді.

Тапсырма 2. Бөліп алған микробқа идентификациясын жасау үшін шыныда агглютинация реакциясын кою тәжірибиесі.

Зертгеу күн	Мақсаты	Ингредиент	Зерттеу барысы	Қорытынды
1	Бөліп алынган дакылда микробтың турін анықтау	Бөліп алынған дақыл	Шыныга агглютинацияланатын диагностикалық сары суын және физ. ерітідісін бір тамшыдан тамызады (бақыла-контроль). Әр бір тамшыға бактериялық іл-мекпен зерттейтін дақылды еңгізу, 2-3 мин кейін қай қоспада агглютинация болды екенін бақылайды. Бақылау - контроль қоспада тек қана жеңіл гомогенді лайлану байқалады. Тәжірибеде түйіршіктер көруге болады.

Ескерту: Иммундық сары су тамшысы бар бактериялық ілмекті физ.ертіндісіне қосуға болмайды. Микробтардың жабысуы тәжірибенің бірінші минутынан бастап көрінеді, шыныны сәл айналдырғанда қоспада түйіршіктер пайда бола бастайды, үлкейіп тамшының шетіне шығады. Бақылау қоспасында біркелкі гомогенді лайлану байқалады. Тәжірибенің қорытындысының суретін альбомға салу керек.

Тікелей емес (пассивті) гемагглютинадия реакциясы (ТЕГР)

Бұл реакция — агглютинация реакциясының бір түрі, негізгі принципі -эритроциттер өз беткейіне ертінді антигендер және гаптендерді жабыстыра (адсорбция) алатын қабілеті (бактерияларды, вирустарды және т.б. микроорганизмдерді). Осы жағдайда эритроциттер жаңа серологиялық арнайы қабілетке ие болады, сондықтан иммундық сары сулармен, гомологиялық адсорбцияланған антигендермен агглютинация реакциясына қатысады. Осындай эритроциттерді сенсибилизацияланған эритроциттер, эритроцитарлық диагаостикум деп атайды. Сенсибилизацияланған эритроциттерді алу үшін эритроциттерді алдын-ала танинмен 1:20000 ертіндіде өңдейді, бұл жағдайда олардың адсорбцияланатын қабілеті (жабысу) жоғарлайды. Реакцияны полистеролдық плашнетаға немесе пробиркада жасайды. Тексерілетін қан сары суындағы комплементтен ажырату үшін алдын ала 58°С 30 мин қыздырады. Сосын сары судан ертінді қатарын дайындайды 1:10-нан 1:12000-ге дейін және одан жоғары, 0.5 мл пробиркаларға немесе планшета лункаларына құяды. Әр сары су ертіндісіне 0.1 мл эритроцитарлық диагностикум қосады. Реакцияны бөлме температурасында 2 сағат ұстайды немесе термостатта. Қорытындысы оң + - егер пробирка немесе лунка түбіндегі эритроциттер тұнбасының шеттері иректелген - қол шатыр теріздес. Реакцияның қорытындысы теріс - жағдайда эритроциттер тұнбасы біркелкі түбіне түседі, түйме тәріздес.

Тапсырма 3. ТЕГР (РПГА) қою төжірибесі (ауру адамның микробқа қарсы антидснелерін табу үшін). Серодиагностика.

Зерітеу күні	Мақсаты	Зерттелетін материал	Зерттеу барысы	қорытынды
1	Ауру адамның сары суында антиденелердің титрі жоғарлауын анықтау	І.Ауру адамның сары суы 8 тәулікте 1:50 2.Ауру адамның сары суы 15 тәулікте 1:50	ТЕГР қою.

ТЕГР-ны қою схемасы (Видаль реакциясы - іш сүзектің диагностикасы)

Ингредиенттер	Пробиркалар номері және ертінділері
	1 1:50	2 1:100	3 1:200	4 1:400	5 1:800	6 к
1.Сары су (1:50) аурудың 8 немесе 15 төулігіндегі	1.0				1.0 құйып тастау
2.Физ.ертінді	1.0	1.0	1.0	1.0	1.0	1.0
3. Эритроцитарлық диагностикум	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1	0.1

Ескерту: бірінші пробиркадан 1,0 мл екіншіге апару, 2-ші пробиркадан 3-ге, 3-ші пробиркадан - 4-ге, 5-ден 1,0 мл дез.ертіндісіне құйып тастау. Диагностикумның 0,1 мл-ден әрбір пробиркаға енгізу, 2 сағатқа термостатқа қою немесе бөлмеде сақтау. Қорытындысын 2 сағаттан кейін жүргізеді.

ТЕГР-ны есептеу, альбомға сурет салу, зерттеген сары судың титрін анықтау.

Коагглютинация реакциясы.

Бұл реакция - агглютинация реакциясының бір түрі: стафилококктың А—белогы иммуноглобулиндердің IgG тобы молекуланың Ғс-фрагментімен спецификалық емес байланысуға қабілетті. Коагглютинация реакциясын қою үшін стафилококктың Cowan—1 штаммын қолданылады (осыдан әдістің атауы - Co—(Ко-)-агглютинация.

Коагглютинация реакциясьгн екі вариантта қолданылады:

1. Әр түрлі биологиялық сұйықтықтарда патогенді микроорганизмдердің антигендерін табу үшін (несепте т.б.) Бүл үшін антиденелік Ко—диагностикум дайындайды: - стафилококк жасушаларының үстінде белгілі спецификалық IgG-ді адсорбциялайды (жабыстырады). Зерттейтін құралда антиген (Аг) бар болса еңгізген Ко— диагностикумымен тез арада агглютинация болады.

б) антигені бар зерттеу құралға қосу.

Осындай вариант көкжөтел, менингококтық инфекциялардың және т. б. тез арада анықтауын қою үшін қолданылады.

2. Созылмалы бактериялық инфекцияларды анықтау үшін.

Созылмалы инфекциялардың қоздырғыштары өз беткейінде спецификалық антиденелерді тасымалдайды, сондықтан олар стафилококк Cowan-1 штаммымен агглютинация реакциясын беруі мүмкіндігі бар. Мысалы, пиелонефрит ауруында әр түрлі шартты-патогенді бактериялар бөлінеді (E.coli, P.aeruginosa, эпидермальды стафилоккк және т.б.).

Шығарып алынған дақыл Cowan-1 штаммымен агглютинация берсе, бұл созылмалы инфекция деп есептелінеді.