Бактерияның тыныс алуына қатысатын (каталаза, нитратредуктаза, цитохромоксидаза) ферменттерді анықтау.

А)Каталазаны анықтау: аэробты және факультативті анаэробты бактерияларда каталаза активтілігі жоғары. Бұл фермент сутегінің қос тотығын оттегі мен суға ыдыратады. Н₂О₂ – улы қосылыс, бактериальды торшаның тыныс алу тізбегінде оттегі тотыққанда флавопротеид түзеді. Облигатты анаэробтарда каталаза ферменті жоқ, сондықтан Н₂О₂ жиналады және торшаға кері әсерін тигізеді.

Әдісті қою: Пробиркаға тәуліктік сорпадағы зерттеу дақылынан 1-2 мл және бірнеше тамшы 3% сутегі қос тотығын тамызамыз. Каталаза болғанда О₂ газы көпіршіктер бөлінеді, реакция оң болады, көпіршік болмағанда теріс.

Б)Нитратредуктазаны анықтау. Нитратредуктаза ферменті арқылы бактерияның нитрат пен нитритті қалпына келтіру қабілеті анықталады. Анаэробты тыныс алуда нитрат электронның соңғы акцепторы болып табылады («нитратты» тыныс алу негізінен факультативті анаэробтарға тән). Ортада нитрит болғанда крахмал-йодты реакция болады, себебі нитрат қышқыл ортада калий йодына дейін ыдырап, йод түзеді. Соңында крахмалмен әрекеттесіп көк түс түзеді.

Әдісті қою. Пробиркаға 2-3 мл зерттеу дақылын құямыз, ортада өсіреміз, НNО₃ құрамды және 1 мл реактив қосамыз, 10% Н₂SО₄ тең көлемді қосылыс және ерітінді, 0,5г КJ құрамды, 1г крахмал және 100 мл су. Реакция оң болғанда көгеру пайда болады.

В)Цитохромоксидаза реакциясы. Цитохромоксидаза аэробты тыныс алатын бактерияларда кездеседі

Әдісті қою. Пробиркаға зерттеу дақылын құямыз, үстіне 1% спиртті ерітінді α-нафтолын және 1% сулы ерітінді диметилпарафенилендиаминді құямыз. Реакция нәтижесі оң болғанда ақшыл көк түс пайда болады.

Саңырауқұлақтар, құрылысы, жіктелуі және дақылдандыру.

Микоздар-кең таралған жұқпалы аурулар, олардың қоздырғыштары микроскопиялық организмдер-саңырауқұлақтар (Fungi, Mycota, Mycetes). Саңырауқұлақтар хлорофилы жоқ, цитоплазмасында оқшауланған ядросы (немесе бірнеше ядросы), серпінді (ригидты) жасуша қабаты, көптеген вакоульдері, рибосомалары және басқа органеллалары бар біржасушалық немесе көпжасушалық эукариоттық микроорганизмдерге жатады. Олардың өсімдіктерге үлкен ұқсастығы бар, дегенмен кейбір метоболизмдік үрдістері жануарлар жасушасына жақындатады.

Саңырауқұлақ денесі (таллом-қабықшалар) мицелий (грибница) болып табылады. Олар перделері бар немесе жоқ, бұтақша жайылған түтікшелер тәрізді, және де бүршіктенген оваль, дөңгелекше пішінді жасушалардан тұратын гифалар. Құрылымына байланысты (мицелийлерді құрайтын жасушалар пішіні және саңырауқұлақтар жасушасының бөліну механизмі бойынша) саңырауқұлақтар 2 топқа бөлінген:

1. Гифалылар немесе мицелийлілер (зең саңырауқұлақтар).

2. Бүршіктенушілер (ашытқылар, ашытқытәріздестер).

Ең қысқа мицелийлер-ашытқыларда; ең ұзыны-көгерткіш саңырауқұлақтарда (мукорларда). Мицелийлер тұрақты түрде бұтақталып отырады; ескірген мицелийлер-дәнді, ірілеу, көптеген қосындылары және вакоульдері болады, жаңа мицелийлер-мөлдір, нәзік, гомогенді.

Саңырауқұлақтар арасында диформизм құбылысы тараған, бұл кезде саңырауқұлақтың бір түрі гифаларды да, және де бүршіктенген жасушаларды да түзе алады. Бүршіктенуден гифа түзуге ауысуы саңырауқұлақтың патогенділік белгілерінің күшейгені деп қарастыруға болады. Диформизм кокцидияларға (Coccidioides), гистоплазмаларға (Histoplasma), кандидаларға (Candida) тән.

Мицелиялар біржасушалық, септаланған, яғни көлденең перделермен- септалармен (ол ценоцитті-бірегей, ортақ деп аталады) белінбеген болуы мүмкін; немесе септаланған көпжасушалы; немесе жалған мицелиялар (бүршіктеніп бөліне бастаған жасушалардан тұратын) түзеді. Ценоциттік саңырауқұлақтарға зигомицеттер (Zygomycetes), септаланғандарға-аскомицеттер (Ascomycetes), дейтеромицеттер (Deuteromycetes) және базидиоммицеттер (Basidiomyctes) жатады.

Саңырауқұлақтарды субстраттарда (тері, шаш, тырнақ немесе зертханалардағы қоректік орталар) өсу сипаты бойынша вегетативтік (субстраттық) және репродуктивтік (ауалы) деп бөледі.Сырттай қарағанда зертханалық жағдайда субстарттық түрі қоректік ортаның бетінде (сирек жағдайда ішінде) орналасады; ал репродуктивті түрі-субстраттың беткейінен жоғары көтеріліп өседі.

Саңырауқұлақтар жыныстық және жыныссыз жолмен көбейеді. Жыныстық жолмен көбейетіндер-жетілген саңырауқұлақтар, ал жыныссыз жолмен көбейетіндер-жетілмеген саңырауқұлақтар деп аталады. Бірқатар саңырауқұлақтартарда жыныстық және жыныссыз жолмен де көбейетіндігі анықталған.

Жыныстық жолмен көбею аскомицеттерге, базидиомицеттерге және зигомицеттерге тән. Осындай жолмен көбею бірнеше сатыдан тұрады. Бұл кезде бір-біріне жақын орналасқан екі шеткі гифалардың бірігуі, гаметалар, жыныстық споралар және басқа жыныстық құрылымдар (телеморф) пайда болуы іске асады. Мұндай үрдіс нәтижесінде жыныстық споралар пайда болады: қалталарда (аскаларда) – жетілетін аскоспоралар, өнім беретін денешіктерде – жетілетін базидоспоралар, зигоспоралар. Саңырауқұлақтардың 70 %- да дамудың жыныстық фазасы тіркеледі, ал жыныстық даму кезеңінің аралығында саңырауқұлақтар жыныссыз жолмен-вегетативті тәсілмен көбейеді. Жыныссыз жолмен дейтеромицеттер көбейеді. Бұл жолдың негізінде митоз жатыр, яғни мицелия гифаларының қарапайым бөлінуі және саңырауқұлақтың жыныссыз өнімдік құрылымы (анаморф) пайда болуы жүреді. Анаморфтарға артроспоралар, хламидоспоралар, конидиялар, және де оларды қалыптастыратын және ұстап тұратын құрылымдар (спронгиялар, конидияұстаушылар, өнімдік денешіктер, фиалалар т.б.) жатады. Аталған анаморфтар саңырауқұлақтардың жайылып өсуіне және қолайсыз жағдайда олардың сақталуына себепкер болады.

Этиологиялық маңызы бар саңырауқұлақтарды идентификациялап зертханалық диагноз қою телеморфтар және анаморфтардың сипатын, соның ішінде құрылысының, мөлшерінің ерекшелігін, конидилар санын анықтау негізінде жүргізілетінін ескеру қажет. Анаморфтар мөлшері шамалы біржасушалы (микроконидиялар) және көпжасушалы (макроконидиялар) болуы мүмкін. Артроспоралар немесе таллоконидиялар кәдімгі гифалардың шетінде немесе екі жанында орналасатын септаланған гифалардың фрагменттері. Бластоконидиялар (бластоспоралар) аналық жасушадан ұрпақтық жасушаның бүршіктеніп көбею жолымен пайда болады, хламидиоконидиялар (хламидиоспоралар) мицелия ішінде гифаның шеңберленіп қалыңдауы және оның қалың қабатпен қоршалуы нәтижесінде пайда болады.

Спорангияспоралар (эндоспоралар) саңырауқұлақтардың ерекше қапшығының-спорангиялардың ішінде жетіліп және сол жерде орналасады. Конидиялар (эктоспоралар) өнім беретін гифаның ең шетінде жетіледі және сол жерде орналасады.

Тақырыбы: Вирустар. Құрылысы және жіктелуі. Вирустар репродукциясы. Вирустарды дақылдандыруы. Бактериофагтар.

репродукциясы, өсіп-өндіру әдістері.

Вирустар – тұқым қуалаушылық қасиеті бар, өзгеруге, көбеюге бейім өте ұсақ, тірі микроорганизмдер. Вирустардың бактериялардан айырмашылығы – клеткалық құрылысы болмайды, тек қана бір нуклеин қышқылы ДНҚ немесе РНҚ болады. Белок синтездейтін рибосомалары болмайды сондықтанда, оларда зат алмасу жүрмейді. Жіктелуі бойынша :VIRA патшалығы екі үлкен топқа бөлінеді ДНҚ және РНҚ құратын топтар.

Құрылысы

Вирустың құрылысының компоненттері: кампосер – белокты бөлек бірлігі, капсид – капсомерлерден құралған күндек, нуклеокапсид – нуклеин қышқылы мен кпасид белогының комплексі, вирион – вирустың бүтін бөлшектері.

Вирустардың құрамы өте қарапайым. Олар нуклеин қышқылынан және оларды қоршап жататыны – капсид және суперкапсид деп аталатын қабаттардан, сондай–ақ вирус қабығының сыртындағы рецепторлардан.

Морфологиялық құрылысы бойынша вирустар 2 топқа бөлінеді:

А) жай, қарапайым құрылысыты – нуклеин қышқылы және оны қоршаған капсидтен тұрады ( полимиелит вирусы , аденовирустар , құтыру вирусы);

Б)күрделі құрылысты - нуклеин қышқылынан , капсидтен және суперкапсидтен тұрады (ұшық , тымау , шешек вирустары).

ДНҚ немесе РНҚ вирионның ортасында орналасады. Вирус геномы 3-4 -тен (паравирустар) 150-ге дейін (шешек вирусы) геннен құрылады. Әр түрлі вирустардың геномындағы нуклеин қышқылы бір немесе екі жіп тәрізді, үздіксіз немесе үздікті, түзу сызықты немесе сақиналы сияқты болуы мүмкін. Мысалы, СПИД вирусында екі үздіксіз түзусызықты РНҚ жіптері (молекуласы) бар; В – гепатит вирусында – екі сақиналық ДНҚ жіптері, әрі 3/1 қысқартылған ішкі жіп; тұмау вирусында бір үздікті РНҚ жібі бар. Нуклеин қышқылы геномды белоктармен байланысты.

Капсид – жеке–жеке белоктық субъединицадан құрылған–капсомерлерден тұрады. Капсомерлердің кеңістіктегі орнына сәйкес капсид симметриясының екі түрі болады–спиральдық және кубтық. Спиральдық типте капсид нуклеин қышқылын орап жатады, кубты типте–капсид ортасында нуклеин қышқылы орналасқан қуыс дене тәрізді болады. Бактерия вирустарында–бактериофагтарда симметрияның екі типі кездеседі, яғни вирус басындағы капсидтың симметриясы кубты болса, ал өсіндісінде–спиральдық болып келеді.

Құрылысы күрделі вирустардың суперкапсиді липопротеидтық комплекстерден тұрады. Вирионның құрамындағы липидтер мен көмірсулардың шығу тегі жасушалық екендігі осы күні мойындалып отыр.

Вирионның бетіндегі рецепторлардың түрі әр түрлі: таяқшалық, саңырауқұлақты, шоқпарлық т.б. Химиялық құрамы бойынша гликопротеидтердің құрамына жатады. Вирустар рецепторлардың көмегімен сезімтал клетканың бетіне адсорбцияланады, ал сондай–ақ, рецепторлардың белгілі физико–химиялық қасиеттері бар. Мысалы, тұмау вирусының екі түрлі рецепторы бар–таяқшалық–гемагглютининдер және шоқпарлық–нейраминидазалар.

Гемаглютининдердің рецепторлық қызметінен басқа эритроциттерді гемолиздеуге қабілеті бар, сонымен қатар ауру адамның организмінде талғамды антиденелер түзіліп жоғары иммуногенділік қасиет көрсетеді, талғамды антиденелр әсіресе рецепторлық құрылымдарға қарсы пайда болатындығына назар аудара кету қажет.

Вирустық талғамдылығы бар белоктар құрылыссыз және құрылысты түрлерге бөлінеді. Құрылысты белоктарға капсидтің, суперкапсидтің, рецепторлық құрылымдардың белоктары, сонымен қатар нуклеин қышқылымен байланысқан геномдық белоктар жатады.

Құрылыссыз белоктар вирионды репродукцияға дайындайды жіне төменде көрсетілген фермменттерден тұрады. Нуклеин қышқылының репликациясына және транскрипциясына қажетті полимеразалар, вирустық талғамдығы бар белоктарды бөлуші – протеазалар және реттеуші белоктар– ферменттер.

Вирустар мөлшеріне байланысты төмендегідей топтарға бөлінеді:

А) ұсақ – 50 нм кем ( полиомиелит вирусы, А және В гепатиттер вирустары)

Б) орташа – 150 нм кем (құтыру вирусы, тымау вирусы)

В) ірі – 400 нм дейін (шешек вирусы)

Вирус бөлшектерінің өлшемін анықтаудың әдістері:

А) диаметрі белгілі микропорлары бар мембраналық фильтр (сүзгі) арқылы сүзгілеу;

Б) ультрацентрифугалау кезінде вирус бөлшектерінің тұнбаға түсу жылдамдығымен;

В) электрондық микроскоп жәрдемімен;

Г) вирус бөлшектері суспензиясынан өткен иондаушы радиация ағының өлшеу арқылы анықталады.