Оптинеурин гені (optn)
Оптинеурин гені (gene OPTN; gene optineurin) адамда 10 хромосоманың қысқы иығында 10p15-p14 орналасқан ( Sarfarazi M.,1998 ).
Оптинеурин гені 5'- транслирленбейтін аумақтағы 3 кодталмайтын экзоннан және 577 аминқышқылын кодтайтын 13 экзоннан тұрады ( Rezaie T.,2002 ). Геннің 5'-ауданындағы (UTR) альтернативті сплайсинг бірдей оқылатын 3 әртүрлі изоформалар түзеді.
Оптинеурин гені
/http://www.oftalmic.ru/b_glaucoma-genetest.php/
Оптинеурин гені көздің көптеген ұлпаларында – трабекулярлы торда, пигменттелмеген кірпік эпителиінде, көздің торлы қабығында, көзішілік сұйықтықта экспрессияланады. Трабекулярлы торшада және пигменттелмеген кірпік эпителиінде басым транскрипт 2,0 kb мөлшерлі мРНҚ және минорлы мөлшерде 3,6 kb мРНҚ болып табылады. Иммуноцитохимиялық әдіс көмегімен Гольджи аппаратында оптинеурин генінің локализациясы анықталды( Rezaie T.,2002 ).
OPTN гені тек көз ұлпаларында ғана емес, жүректе, бас миында, планцетада, бауырда, қанқа бұлшықеттерінде, бүйректе, панкреатикалық безде, лимфоциттерде, фибробласттарда экспрессияланады ( Li Y.,1998 ; Rezaie T.,2002 ).
Оптинеурин (optn) генінің мутациясы
Оптинеурин геніндегі мутациялар жас ерекшелікті ашық бұрышты глаукомамен және қалымты қысымды глаукомамен ауыратын пациенттерде анықталған.
Оптинеурин генінде 50-ші кодондағы аминқышқылдарының алмасуына (glu-50-hys; G50H) себеп болатын 458-ші нуклеотидтегі G-A транзициясы анықталды ( Rezaie T.,2002 ). Нуклеотид деңгейіндегі гуаниннің аденинге алмасуы 545-ші кодондағы аминқышқылдарының алмасуына (arg-545-glu; R545E) алып келеді ( Rezaie T.,2002 ). Геннің 6-шы экзонындағы 691-ші және 692-ші нуклеотидтер арасындағы инсерция (AG) оптинеуриннің пептидті тізбегінің синтезін бұзады ( Rezaie T.,2002 ).
Қалыпты қысымды глаукомамен ауыратын пациенттерде OPTN генінің 5-ші экзонында 603 жағдайда нуклеотидтер (T-A) трансверсиясы анықталды. Трансверсия нәтижесінде 98-ші кодондағы метионин аминқышқылы лизинге ауысады (met-98-lys; M98K) ( Rezaie T.,2002 ; Melki R.,2003b ).
Цитохром p450 (сyp1b1) гені
Цитохрома P450 гені (gene CYP1B1; gene cytochrome P450) адамда 2-ші хромосоманың қысқы иығының 2p22-p21 ауданында орналасқан ( Tang Y.M.,1996 ).
Цитохрома P450 гені 3 экзоннан және 2 интроннан тұрады. Негізгі оқылу қатары (ORF) 2-ші экзонда орналасқан және 1629 жұп нуклеотидтен құралған. кДНҚ-ға жүргізілген компьютерлік анализ пептидтің біріншілік құрылымы 543 аминқышқылынан тұратындығын анықтады. CYP1B1 гені промотор ауданындағы консенсусты TATA-box жоғалтады және транскрипцияның 5'-старт сайтының 2,5-kb геномдық фрагментінің ішінде орналасқан 9 TCDD-индуцирленген энхансер-байланыстырушы мотивтерінен тұрады.
Цитохром гені
/ http://www.oftalmic.ru/b_glaucoma-genetest.php/
Цитохром p450 (сyp1b1) генінің мутациясы
Цитохрома 450 (CYP1B1) геніндегі бірқатар мутациялар біріншілік ювенильді ашық бұрышты глаукомамен, біріншілік аутосомды-рецессивті туа біткен глаукомамен ауыратын адамдарда байқалады.
Stoilov I. цитохром 450 (CYP1B1) геніндегі оқылу қатары бұзылған әртүрлі үш мутацияны анықтады ( Stoilov I.,1997 ; Stoilov I.,1998 ).
Бұл мутациялар: 1) синтезделетін полипептидті тізбектің үзілуіне алып келетін, 3-ші экзондағы 1410 және 1422 нуклеотидтер арасындағы 13 нуклеотидтің делециясы және делециядан кейінгі 203 нуклеотид қашықтықтағы стоп кадонның ерте пайда болуы; 2) оқылу шегінің бұзылуына және инсерция орнынан 106 жұп нуклеотидтен кейін терминациялық кодонның түзілуіне себеп болатын мотив ауданындағы 2-ші экзонның 1209 және 1214 аралығындағы 6 цитозин инсерциясы; 3) генетикалық ақпараттың дұрыс оқылмауына және С-соңындағы 104 аминқышқылы жоғалған аберрантты пептидтің синтезінен ерте "ter" кодонының пайда болуына себеп болатын 10 нуклеотид дупликациясы. Stoilov I. сонымен қатар, америкалық отбасынан CYP1B1 генінің gly-365-trp (G365W) миссенс мутациясын анықтады ( Stoilov I.,1998 ).
Сонымен қоса, канада қауымында CYP1B1 генінің 3-ші экзонындағы 1410 және 1422 нуклеотидтер арасындағы 13 нуклеотид делециясы анықталды ( Martin S.N.,2000 ).
Сауд Арабиядағы біріншілік туа біткен ашық бұрышты глаукомамен ауыратын араб отбасында 61-ші кодондағы аминқышқылдарының мутациялық алмасуына (gly-61-glu;G61E) алып келетін 2-ші экзонның 3987-ші нуклеотидіндегі гомозиготалы G-A транзициясы анықталды. Бұл мутация гетерозиготалы жағдайда 3 араб отбасында кездесті. Соңғы мутация 469-шы кодондағы аргинин аминқышқылының триптофанға ауысуымен (arg-469-trp; R469W) сипатталатын 3-ші экзонның 8242 нуклеотидіндегі C-T транзициясы Bejjani B.A.,1998 ). Bejjani B.A. аминқышқылының мутациялық алмасуына (asp-374-asn; D374N) себеп болатын 7957-ші нуклеотидтегі гомозиготалы G-A транзициясын анықтады. Бұл мутация 61-ші кодондағы мутациямен (gly-61-glu;G61E) сәйкес гетерозиготалы жағдайдағы компаунд ретінде анықталды ( Bejjani B.A.,1998 ). 61-ші кодондағы мутация (G61E), сонымен қатар, түрік және алжир популяциясында да кездеседі ( Stoilov I.,1998 ).
Осы популяциядағы араб отбасынан екі делеция анықталды. 10 нуклеотидтен тұратын 1-ші делеция оқылу шегінің ауысуына және делеция нүктесінен төмен маңызды екі кодоннан кейін ерте терминациялық кодонның пайда болуына алып келеді. 9 нуклеотидтен тұратын 2-ші делеция оқылу шегін бұзбай, үш аминқышқылының (ser-asn-phe) элиминациясын тудырды ( Bejjani B.A.,2000 ).
Мороккода біріншілік туа біткен ашық бұрышты глаукомамен ауыратын пациенттерде 61-ші кодондағы (gly-61-glu;G61E) мутация гомозиготалы жағдайда
Мороккода біріншілік ашық бұрышты туабіткен глаукомамен ауыратын науқаста 61-ші кодондағы мутация (gly-61-glu;G61E) гомозиготалы жағдайда кездескен ( Belmouden A.,2002 ). Гуанин делециясы 179-шы кодоннан оқылу шегін жылжытты. Бұл мутация (4339delG) сонымен қатар, біріншілік туа біткен ашық бұрышты глаукомамен ауыратын адамдарда гомозиготалы жағдайда да кездеседі.
Peters аномалиясы бар және екіншілік туа біткен глаукомамен ауыратын адамдарға иницирлеуші кодон метиониннің треонинге (met-1-thr) алмасуына себеп болатын CYP1B1 генінің 3807-ші нуклеотидіндегі Т-С транзициясы тән ( Vincent A.,2001 ).
Vincent A.L. біріншілік туа біткен ювенильді ашық бұрышты және аутосомды – доминантты тұқым қуалайтын жас ерекшелікті глаукомамен ауыратын отбасында екі мутацияны анықтады. ( Vincent A.L.,2002 ). Бірінші мутация MYOC генінде локализацияланған және глицин кодонының валин кодонына алмасуына (gly-399-val;G399V) алып келетін 1218 нуклеотидтегі гуаниннің тиминге алмасуымен көрініс береді. Екінші мутация да CYP1B1 геніне тиесілі және гистидиннің аргининге алмасуына (arg-368-his;R368H) алып келетін CYP1B1 генінің 3 экзонындағы 7940 нуклеотидінің G-A транзициясы. CYP1B1 генінің мутациясы MYOC генінің экспрессиясына модифицирлеуші әсер көрсетті. Әр түрлі гендегі екі мутациясы бар (MYOC + CYP1B1) пациенттерде глаукома 27 жаста, MYOC генінде бір ғана мутациясы бар пациенттерде глаукома 51 жаста дамыған. Осы жолмен, екінші ген CYP1B1 бірінші генге MYOC әсер ету арқылы ген – модификатордың рөліне енеді.