2. Tiykarǵi hám járdemShI yad qurilmalari

2.1. Tiykarǵı yad. Yadtıń adressleri. Baytlardıń tártipleniwi

Tiykarǵı yad – kompyuterdiń programmalar hám maǵlıwmatlardı saqlaw ushın arnalǵan komponenta esaplanadı. Yad málim bir uzınlıqqa iye bolǵan informaciyalardı saqlawshı yasheykalardan ibarat boladı. Házirgi kompyuterlerdiń yadı 8 bitli, yaǵniy bir baytlı yacheykalardan ibarat bolıp, yadqa tap sol baytlardıń adressleri arqalı murajat etiledi. Baytlardı gruppalarǵa birlestirilip sózler (rus tilinde – слова) payda etiledi. 2, 4 hám 8 baytli, yaǵniy 16, 32 hám 64-bitli yaki razryadlı sóz uzınlıqlarına iye kompyuterler bar [1,5,11]. Bul qollanbada kompyuter yadınıń sóz uzınlıqların, processorlar ishki registrlarınıń uzınlıqların ańlatıwda hám basqa jaǵdaylarda razryad ataması qollanılǵan.

2.1-suwrette 8-razryadlı sóz uzınlılıǵına iye tiykarǵı yad suwretlengen.

2.1-suwret. 8-razryadlı sóz uzınlılıǵına iye 64 Kbaytli tiykarǵı yad.

Usı tiykarǵı yadda yacheykalar adreslarınıń mánisi 0000 den FFFF ge shekem ózgeriwi múmkin. Tiykarǵı yadtıń tolıq kólemi 64 Kbayt (FFFF – 16 bit, 2¹⁶=65536 bayt). Házirde bunday kólemli yadlar ornatılatuǵın kompyuterlerde, yaǵnıy kontrollerlerde isletilmekte. Ádettte tiykarǵı yad adresleri 16-lıq sanaq sistemasında ańlatıladı.

2.2-suwrette sóz uzınlıǵı 32-razryadqa teń bolǵan tiykarǵı yad suwretlengen. Bunday sóz uzınlıǵına iye yadlar, Pentium processorları ornatılǵan kompyuterlerde isletilmekte. Olarda yacheykalarınıń adresleri 0000 0000 den FFFF FFFF qa shekem ózgeriwi múmkin. Yadtıń kólemi 4 Gbayt. (FFFF FFFF – 32 bit, 2³²= 4294967296 bayt). Sóz uzınlıǵı 32-razryadlı yadlarda baytlar ońnan shepke yaki shepten ońǵa qaray jaylastırılıwı múmkin.

2.2-suwret. 32-razryadqa sóz uzınlıǵıga iye, baytları keri tártipte jaylastırılǵan

4 Gbaytlı tiykarǵı yad

2.2-suwrette keltirilgen yadta Pentium processorlı kompyuterlerdegi siyaqlı, baytlar ońnan shepke qaray jaylastırılǵan. Bul baytlardı keri tártipte jaylastırıw dep ataladı (rus tilinde – обратный порядок следования байтов).

2.3-suwrette bolsa baytlar tuwrı tártipte jaylastırılǵan yad sızılması keltirilgen. Bul túrdegi yad baytlar tuwrı tártipte jaylastırılǵan yad dep ataladı (rus tilinde – прямой порядок следования байтов) hám ol SPARS semyasına tiyisli processorlarǵa iye bolǵan serverlerde isletiledi.

2.3-suwret. 32-razryadqa sóz uzınlıǵıga iye baytları durıs tártipte jaylastırılǵan

4 Gbaytlı tiykarǵı yad.

Buyrıqlardı yadtan oqıw mısalında, yadqa murajet etiw qanday ámelge asırılıwın kórip shıǵamız. 2.4-suwrette tiykarǵı yadqa murajet etiw procesi kórsetilgen.

Processordıń IP (Instruction Pointer) yaki PC (Program Counter) dep atalıwshı registrı, tártip boyınsha orınlanıwı kerek bolǵan buyrıq adresin kórsetiw ushın isletiledi. Usı registr buyrıqlar sanaǵıshı yaki buyrıqlar kórsetkishi dep atamalanadı. PC registrında jazılǵan adres, yaǵnıy nawbettegi orınlanıwı kerek bolǵan buyrıqtıń adresi, processordıń adres shinası járdeminde tiykarǵı yad penen baylanısıwshı portı - adres registrı arqalı yadtıń adres registrına uzatıladı. Bunnun soń yadtıń maǵluwmatlar registrına usı adres boyınsha jazılǵan maǵluwmat shıǵarıladı. Bul maǵluwmat, maǵluwmatlar shinası arqalı processordıń registrlarınan birine, máselen akkumulyatorǵa, yaǵnıy A registrına kelip túsedi.

2.4-suwret. Tiykarǵı yadqa murajet etiw procesi.

Zamanagóy kompyuterlerde tiykarǵı yadqa murajet etiwdiń eki túrli rejimi bar (2.5-suwret):

1. Real rejim – 1 Mbaytqa shekem bolǵan tiykarǵı yad ushın, bul kompyuter MS DOS operacion sistemasında islengen waqtında qollanılǵan. Házirde bul MS DOS operacion sisteması emulyaciya etiwde isletiledi.

2. Qorǵalǵan rejim – yad kólemi 1 Mbayttan kóp bolǵan halda, yaǵnıy bul kompyuterler Windows operacion sistemasında isley baslanǵannan berli qollanılatuǵın rejim esaplanadı.

2.5-suwret. Real hám qorǵalǵan rejimlerde tiykarǵı yadtıń dúziliwi.

Real rejimde yadqa murajet etiw segmentlerge murajet etiw arqalı, qorǵalǵan rejimde bolsa, betlerge murajet etiw arqalı ámelge asırıladı. Bir dana segmenttiń kólemi – 64 Kbayt, bettiń kólemi bolsa – 4 Kbaytqa iye boladı.