Lektsiya-3

3 – lektsiya.

KO’P KOMPYUTERLİ HA’M KO’P PROTSESSORLI KOMPYUTER SİSTEMALARI

Joba.

1. KO’P KOMPYUTERLİ KOMPYUTER SİSTEMALARI

2. KO’P PROTSESSORLI KOMPYUTER SİSTEMALARI

Kompyuter sistemaları bir neshe kompyuterler yaki bir neshe protsessorlar tiykarında da du’ziliwi mu’mkin. Bunda birinshi jag’dayda ko’pmashinalı (ko’pkompyuterli) ekinshi jag’dayda bolsa ko’pprotsessorlı kompyuter sistemaları dep ataladı.

Ko’p kompyuterli kompyuter sisteması o’z-ara birgelikte informatsiya almasıp osleytug’ın bir neshe kompyuterlerden quralg’an boladı. Bunday sistema quramındag’ı kompyuterler arasındag’ı aralıq ha’r tu’rli bolıwı mu’mkin:

1. kompyuterler qaptalma-qaptal jaylasqan bolıwı mu’mkin (bir bo’lmede);

2. kompyuterler onsha u’lken bolmag’an aralıqta jaylasqan bolıwı mu’mkin (bir imarat masshtabında, bulardı local kompyuter tarmaqları dep ataw mu’mkin, mısalı Ethernet, Fast Ethernet, Token Ring, FDDI sıyaqlı kompyuter tarmaqları);

3. kompyuterler arasındag’ı aralıq ju’da’ u’lken bolıwı da mu’mkin (bir neshe imaratlar mashtabında, rayon, qala, ma’mleket ha’m materikler ko’leminde tarqalg’an sistemalar, yag’nıy global kompyuter tarmaqları, ma’selen X.25, Frame Relay, ISDN ha’m ATM sıyaqlı texnologiyalar).

Ko’p kompyuterli kompyuter sistemalarında kompyuterler arasındag’ı informatsiya almasıw bir neshe da’rejelerde a’melge asırılıwı mu’mkin:

1. Protsessorlar da’rejesinde.

2. Operativli yad qurılmaları da’rejesinde.

3. Baylanıs kanalları da’rejesinde.

Protsessorlardın’ o’z-ara tikkeley informatsiya almasıwı, protsessorlardag’ı yad registrları arqalı a’melge asırıladı ha’m bunda operatsion sistema (OS) quramında ju’da’ quramalı arnawlı programmalar boladı.

Operativli yad da’rejesinde informatsiya almasıw sisteması quramındag’ı protsessorlar ha’m baylanıs kanalları ushın operativli yadlarda mu’ra’jat etiw ruxsat berilgen ulıwmalıq moduller payda bolıwı menen a’melge asırıladı, bulda o’z aldına kompyuterler operatsion sistemalarına o’zgeris kiritiw arqalı a’melge asırıladı.

Baylanıs kanalları da’rejesinde informatsiya almasıwına qarata an’sat bolıp drayverler ja’rdeminde a’melge asırıladı. Bunda bir kompyuterlerdin’ baylanıs kanalları arqalı basqa kompyuterlerdin’ sırtqı qurılmaları menen informatsiya almasa aladı, yag’nıy ulıwma bolg’an sırtqı yadlar (ulıwma vinchesterler) ha’m informatsiyanı kiritiw-shıg’arıw qurılmalarına ulıwma mu’rajat etiw imkaniyatı payda boladı.

3.1.-su’wrette eki kompyuterli sistema mısalında o’z-ara informatsiya almasıw sızılması ko’rsetilgen.

ОS 1

ОТ 1

О Т 1 ОТ2

1

Protsessor

Protsessor

-da’reje

Процессор 1 Процессор 2

2

Operativ yad

Operativ yad

- da’reje

Тезкор ҳотира 1 Тезкор ҳотира 2

Baylanıs kanalı

Baylanıs kanalı

Алоқа канали 1 Алоқа канали 2

3

Sırtqı qurılmalar

Sırtqı qurılmalar

- da’reje

Ташқи қурилмалар 1 Ташқи қурилмалар 2

3.1-su’wret.

Birinshi ha’m ekinshi da’rejeler arqalı informatsiya almasıw ju’da’ quramalı bolg’anlıg’ı sebepli, ko’binese kompyuter sistemaları tiykarınan u’shinshi da’reje arqalı informatsiya almasıladı.

Ko’pprotsessorlorlı kompyuter sistemalarında o’z-ara informatsiya almasıw eki da’rejeden birine a’melge asırılıwı mu’mkin:

1. Protsessorlardag’ı yad registrları da’rejesi.

2. Operativli yad da’rejesi.

Bunda ko’birek barlıq protsessorlar ushın ulıwma bolg’an yad maydanı payda etilip islew a’melge asırıladı. Sırtqı yad ha’m informatsiyanı kiritiw-shıg’arıw qurılamalarına operativ yad kanalları arqalı mu’rajat etiledi. Bunday sistemalardın’ za’ru’r jaqlarınan biri, olar barlıq protsessorlar ushın jalg’ız bolg’an operatsion sistema ja’rdeminde basqarıladı. Bul halat sistemanın’ dinamikalıq xarakteristikaların jaqsılaydı, biraq operatsion sistema ju’da’ quramalasadı.

Ko’p protsessorlı kompyuter sistemaları protsessorlardın’ o’z-ara birgelikte islew sızılması. 3.2.-su’wrette keltirilgen.

Operatsion sistema

Операцион тизим

Protsessor 2

Protsessor 1

Процессор 1 Процессор 2

Ulıwmalıq operativ yad

Умумий тезкор ҳотира

Baylanıs kanalları

Алоқа каналлари

Ulıwmalıq sırtqı qurılmalar

Умумий ташқи қурилмалар

3.2.-su’wret.

U’shinshi da’reje arqalı informatsiya almasıwı ko’p protsessorlı kompyuter sistemasında, bul da’reje arqalı islewshi ko’pkompyuterli kompyuter sistemasına qarata operativlilik ha’m isenimlilik ju’da’ joqarı boladı. Yag’nıy bunda birinshiden protsessorlar arasında informatsiya almasıwı ha’m sistemada ju’z beretug’ın ha’r tu’rli jag’daylarg’a itibar beriw tez a’melge asırıladı eken. Ekinshiden bolsa, sistema o’z jumıs iskerligin, onın’ quramnında normal islep atırg’an ha’r bir qurılmadan birewden modul qalg’[anda da dawam ettire alıw.

Ken’ tarqalg’an ko’p kompyuterli kompyuter sistemalarına missal retinde – kompyuter tarmaqların, ko’p protsessorlı kompyuter sistemalarına bolsa mısal etip – superkompyuterlerdi kiritiwge boladı.

Tayanısh tu’sinikler

Ko’p kompyuterli ha’m ko’p protsessorlı kompyuter sistemaları, ko’p kompyuterli kompyuter sistemalarında informatsiya almasıw, protsessorlar da’rejesi, operativli yad qurılması da’rejesi, baylanıs kanalları da’rejesi, ko’p protsessorlı kompyuter sistemalarında informatsiya almasıw.

Baqlaw sorawları

1. Ko’p kompyuterli kompyuter sistemaları.

2. Ko’p kompyuterli kompyuter sistemalarında informatsiya almasıw qa’ytip a’melge asırıladı?

3. Ko’p protsessorlı kompyuter sistemaları.

4. Ko’p protsessorlı kompyuter sistemalarinda informatsiya almasıw qalay a’melge asırıladı.