Lektsiya-2

2 – lektsiya.

KOMPYUTER SİSTEMALARININ’ FUNKTSIONAL HA’M STRUKTURALIQ SHO’LKEMLESTİRİW

Joba.

1. KOMPYUTER SİSTEMALARININ’ BASQARIW

PROTSESSINDEGİ ORNI

2. KOMPYUTER SİSTEMALARININ’ U’LKEN

OBYEKTİN BASQARIW DAWAMINDA ORINLAY

TUG’IN WAZIYPALARI

Aldın’g’ı lektsiyada kompyuter sisteması ha’m informatsiyalıq sistema atamaların sinonim so’zler dep esaplap keyingi lektiyalardı dawam ettiriwimiz haqqında aytqan edik. Sonlıqtan bul lektsiyanı kompyuter sisteması ataması menen birge informatsiyalıq sistema (İS) yaki informatsiyanı qayta islew sistemasına qarata ken’irek atamalardı qollang’an halda alıp baramız. Bunday etiwimizge sebep, a’debiyatlarda mine usı so’z yag’nıy – informatsiyalıq sistemalar degen so’zdin’ qollanıwı ha’m informatsiyalıq sistema delingende kompyuter sisteması haqqında so’z aytıladı.

İnformatsiyanı qayta islew ha’m basqarıw protsessi tu’sinikleri o’z-ara tikkeley ha’m u’ziliksiz baylanıslı bolg’an tu’sinik. Kibernetika pa’ninde basqarıw so’zine berilgen ulıwma ta’riypti to’mendegishe an’latıw mu’mkin: basqarıw, bul informatsiyanı belgili bir maqsetke bag’darlang’an halda islew ha’m qayta islew protsessi bolıp tabıladı.

İnformatsiya sistemasının’ basqarıw protsessindegi ornı 2.1-su’wrette keltirilgen sızılma ja’rdeminde tu’sindirip beriw mu’mkin.

1. Sırtqı faktorlar, ma’selen bazar jag’dayı haqqındag’ı informatsiyalar, bar bolg’an resurslar, jetkerip beriw mu’ddetleri ha’m basqada usıg’an uqsas informatsiyalar.

2. Joqarı sho’lkemler ta’repinen belgilep qoyılg’an nızam ha’m qag’ıydalar haqqındag’ı informatsiyalar, ha’mde olar tiykarında islep shıg’ılg’an basqarıw na’tiyjesinde erisiliwi kerek bolg’an maqset ha’m wazıypalar.

2

Ахборот тизими

İnformatsiya sisteması

3 4

1

Basqarıw obyekti

5

2.1-расм. Basqarıw protsessinin’ ken’eytilgen strukturası.

3. Basqarıw ushın qollanılatug’ın informatsiyalar.

4. Obyekttin’ halatı haqqındag’ı informatsiyalar.

5. Obyekttin’ jumıs iskerligi na’tiyjeleri haqqındag’ı informatsiyalar (keri baylanıs).

Onsha u’lken bolmag’an informatsiya sisteması da, kompyuterlersiz o’z wazıypaların o’nimli orınlay almaydı. Sonlıqtan barlıq informatsiyalıq sistemalardı bir waqıttın’ o’zinde informatsiyalı-esaplaw yaki informatsiyanı izlew sistemaları, yag’nıy kompyuter sistemaları dewge boladı.

U’lken obyektti basqarıwdı a’melge asırıwshı kompyuter sistemasının’ wazıypaları halation analizlew ha’m bir sistemag’a keltiriw, olardın’ to’mendegi ulıwmalasqan wazıypaların anıqlaw ha’m ajıratıp alıw imkaniyatına iye:

- esaplaw, yag’nıy basqarıw sistemasının’ islewi ushın kerek bolatug’ın tu’rli ko’rinistegi informatsiyanı o’z waqtında ha’m sapalı islewdi ta’miyinlew;

- kommunikatsiyalıq, yag’nıy informatsiyanı kerek bolatug’ın ma’nzillerge uzatılıwın ta’miyinlew;

- informatsiya menen ta’miyinlew yaki xabardar qılıw, yag’nıy barlıq tu’rdegi (ilimiy, ekonomikalıq, finanslı, texnikalıq ha’m basqa usıg’an uqsas) kerekli informatsiyalardı tez izlewdi, ko’riwdi ha’m jetkerip beriwdi ta’miyinlew;

- informatsiyanı saqlaw, yag’nıy kerek bolatug’ın informatsiyalardı u’zliksiz tu’rde jıynaw, bir sistemag’a tu’rlendiriw, saqlaw ha’m jan’alap barıwdı ta’miyinlew;

- baqlaw, yag’nıy basqariw ushın kerek bolatug’ın barlıq sırtqı ha’m ishki informatsiyalardı gu’zetip turıw ha’m payda etiwdi ta’miyinlew;

- obyekt ko’rsetkishlerin belgili bir shegarada saqlap turıw, yag’nıy basqarıw obyektinin’ ko’rsetkishleri bolg’an qanday da bir shegaradan o’tken waqıtta ogan ta’sir etiwin ta’miyinlew (obyekttin’ islewin durıs dawam ettiriw maqsetinde);

- optimallastırıw, yag’nıy obyekttin’ islewi dawamında maqsetlerdin’, da’wirlerdin’ ha’m sha’rtlerdin’ o’zgerislerin na’zerde tutqan halda optimal jobalı esaplardı ha’m qayta esaplawlardı ta’miyinlew;

- o’zin-o’zi qayta sho’lkemlestiriw, yag’nıy jan’a qoyılg’an maqsetlerge erisiw ushın kompyuter sistemasının’ strukturasın ha’m ko’rsetkishlerin an’sat g’an o’zgertiw imkaniyatın ta’miyinlew (atap o’tsek “izertlewler alıp barıw – jan’a o’nimlerdi jaratıw – engiziw – sanaatta islep shıg’arıwdı jolg’a qoyıw” tsiklin minimal qa’rejetler menen a’melge asırılıwın ta’miyinlew);

- izertlewlerdi a’melge asırıw, yag’nıy korporativ mashqalalar, jan’a texnika ha’m texnologiyalardı jaratıw protsessleri boyınsha ilimiy izertlewlerdi orınlaw, ha’mde kompleks ilimiy izertlewlerdi maqsetli bag’darlamalarının’ temaların qa’liplestiriwdi ta’miyinlew;

- aldınnan aytıp beriw (prognozlaw, shamalaw), yag’nıy obyekt ha’m a’tirap do’gerek rawajlanıwının’ tiykarg’ı bag’darları, nızamlıqları ko’rsetkishlerin aldınnan anıqlawdı ta’miyinlew;

- analizlew, yag’nıy tiykarg’ı ko’rsetkishlerdi anıqlawdı, atap o’tsek obyekttin’ ekonomikalıq ha’m xojalıq iskerligi ko’rsetkishlerin de anıqlawdı ta’miyinlew;

- sintezlew, yag’nıy texnologiyalıq, finanslıq ha’m xojalıq iskerligi normativlerin, avtomatlastırılg’an islep shıg’arıwdı ta’miyinlew;

- baqlaw, yag’nıy islep shıg’arıw quralların, shıg’arıp atırg’an o’nim ha’m xızmetlerdi avtomatlastırılg’an baqlawdı orınlaw;

- diagnozlaw, yag’nıy basqarıw obyektinin’ halation avtomatlastırılg’an diagnostikalawdı a’melge asırıw;

- hu’jjetlestiriw, yag’nıy kerek bolatug’ın barlıq tu’rdegi, esapqa alıw ha’m shıg’arıw, jobalar ha’m pa’rmanlarg’a tiyisli bolg’an, finanslı ha’m basqa hu’jjetlerdi islep shıg’ıwdı ta’miyinlew.

Tayanısh so’zler

İnformatsiyalıq sistema, informatsiyanı qayta islew ha’m basqarıw tu’sinikleri, informatsiya sistemasına ta’sir etiwshi faktorlar, kompyuter sistemasının’ wazıypaları, esaplaw, kommunikatsiyalıq, informatsiyanı saqlaw, baqlap barıw, optimallastırıw ha’m baqlaw.

Baqlaw sorawları

1. Kompyuter sistemalarının’ basqarıw protsessindegi ornı.

2. Basqarıw protsessinin’ strukturası ha’m ondag’ı faktorlardı aytıp berin’.

3. Kompyuter sistemasının’ u’lken obyektin basqarıw dawamında orınlanatug’ın wazıypaları.