Lektsiya-1

1 – lektsiya.

KOMPYUTER SISTEMALARI, OLARDIN’

KLASSIFIKATSIYASI HA’M ARXITEKTURASININ’ QA’SİYETLERI

Joba.

1. KOMPYUTER SISTEMALARI HA’M OLARDIN’

KLASSIFIKATSIYASI

2. KOMPYUTER SISTEMALARI ARXITEKTURASININ’

QA’SİYETLERI

Da’slep kompyuter sistemalarına berilgen ta’riyplerden birin atap o’temiz, onı to’mendegishe an’latıw mu’mkin: ma’mleketlik standartqa qarap kompyuter sisteması (KS) degende – informatsiyanı o’lshew, onın’ formasın o’zgertiw ha’m, qayta islew ushın arnalg’an, funktsional ta’repten birlestirilgen, ha’mde tutınıwshıg’a, yag’nıy paydalanıwshıg’a ol talap etetug’ın ko’riniste informatsiyanı usınatug’ın sistema tu’siniledi. Kompyuter sistemaları – o’lshew, esaplaw ha’m basqa ja’rdemshi texnikalıq qurallar kompleksinen ibarat boladı.

Kompyuter sistemasın du’ziwden maqset – qanday da bir protsesti logikalıq basqarıw wazıypasın a’melge asırıw, texnikalıq diagnostika wazıypaları, ko’rinislerin qayta islew ha’m ko’pshilik basqada wazıypalardan birin yaki bir neshewin a’melge asırıw bolıp tabıladı.

Kompyuter sistemaların orınlanatug’ın wazıypalarına qarap ko’z aldımızg’a keltiriw ushın an’sat bolg’an to’mendegi tu’rlerin keltiriwge boladı:

- o’lshemler ushın arnalg’an kompyuter sistemaları;

- avtomatlastırılg’an basqarıw ushın arnalg’an kompyuter sistemaları;

- texnikalıq dianostika ushın arnalg’an kompyuter sistemaları;

- ko’rinislerdi islew ushın arnalg’an kompyuter sistemaları ha’m tag’ı basqa tu’rdegi ha’zirgi waqıtta islep shıg’arılıp atırg’an kompyuter sistemalarının’ atın atap dizimin dawam ettiriw mu’mkin. Ma’selen video filmlerdi jaratıw protsessinde qollanılatug’ın kompyuter sistemaları, gazeta jurnal ha’m kitaplardı baspadan shıg’arıw kompyuter sistemaları ha’m tag’ı basqa.

Endi bolsa kompyuter sistemalarının’ bir neshe belgilerine tiykarlanıp to’mendegishe ulıwmalastırılg’an klassifikatsiyasın keltiremiz:

1. Qollanılatug’ın tarawına qarap – sanaatta, bizneste, finans ha’m marketin’ tarawlarındag’ı kompyuter sistemaları.

2. Basqarılatug’ın obyekttin’ tu’rine qarap – ka’rxanadag’ı texnologiyalıq protsesslerdi basqarıw ushın arnalg’an KSları, proektlestiriwdi avtomatlastırıw ushın arnalg’an KSları ha’m ka’rxanı basqarıw ushın arnalg’an KSları.

3. Na’tiyjeli informatsiyanı qa’ytip qollanıwına qarap:

- informatsiyanı-izlew sistemaları, olarda informatsiyanı jıynaw, saqlaw ha’mde paydalanıwshının’ sorawına qarap kerekli mag’lıwmatlardı tawıp beriw wazıypaların orınlaydı;

- informatsiyalıq-ken’es beriwshi sistemalar, olar paydalanıwshıg’a qarar qabıl etiw ushın usınıslar beriw wazıypasın atqaradı;

- informatsiyanı-basqarıw sistemaları, olar basqarıw ushın kerek bolatug’ın mag’lıwmatlardı jetkerip beriw wazıypasın orınlaydı.

70-jıllardın’ ortalarında o’z aldına kompyuterler birlestirilip – esaplaw sistemaları, yag’nıy kompyuter sistemaları, keyinirek bolsa informatsiyalıq-esaplaw sistemaları ha’m tarmaqları payda boldı. Elementler bazası texnologiyasının’ rawajlanıwı – orta, joqarı ha’m ju’da’ joqarı integratsiyalı integral sxemalardın’ islep shıg’ılıwı bunday o’zgerislerge tiykarg’ı sebeplerden biri boldı.

Intel firması ta’repinen jeke kompyuterler ushın Intel 8086, 80286, 80386, 80486, Pentium I, II, III, IV protsessorları ha’m kompyuter isitemaları ushın islep shıg’ılg’an joqarıdag’ı atap o’tilgen protsessorlarg’a uqsas bolg’an protsessorlar 1980-1995 jıllar dawamında ha’m ha’zirgi waqıtqa shekem izbe-iz islep shıg’arıla basladı.

Bul da’wirler dawamında kompyuterler, kompyuter sistemaları ha’m tarmaqlarına qarata a’piwayı bolg’an esaplawlardı orınlaw, tekstli fayllardı islew ha’m o’z-ara almasıw sistemalarınan, ha’zirgi waqıtta biz bilgen ha’m ju’da’ quramalı bolg’an a’mellerdi orınlaytug’ın sistemalarg’a aylandı.

Intel фирмаси томонидан шахсий компьютерлар учун Intel 8086, 80286, 80386, 80486, Pentium I, II, III, IV процессорлари ва компьютер тизимлари учун ишлаб чиқилган юқорида санаб ўтилган процессорларга ўхшаш бўлган процессорлар 1980-1995 йиллар давомида ва ҳозирга қадар ҳам кетма-кет ишлаб чиқарила бошлади. Bundayu a’mellerge mısal etip tek g’ana a’piwayı tekstli fayllardı islew g’ana emes, al tekst quramında tu’rli sızıq ha’m su’wretleri bolg’an fayllardı, video ha’m audio fayllardı islew ha’m basqada a’mellerdi atap o’tiw orınlı.

Ha’zirgi waqıtqa kelip kompyuterler ha’m kompyuter sistemaları – informatsiyalıq-esaplaw sistemaları retinde qollanılıp, mag’lıwmatlardı o’lshew, toplaw, saqlaw, qayta islew ha’m protsesslerdi basqarıw wazıypaları ushın qollanılmaqta. Sonlıqtan kompyuter sistemaları ha’m informatsiyalıq sistemalar terminleri sinonim terminler dep esaplap lektsiyalardı dawam ettiremiz.

Kompyuter sistemalarının’ ishki arxitekturasın ko’rip shıg’amız. Kompyuter sisteması informatsiya almasıw-esaplaw protsesslerin a’melge asırıw ushın quralg’an, quramında bir yaki bir neshe kompyuterleri yaki protsessorları bolg’an, ha’mde oz’inin’ programmalıq ta’miynatı ha’m sırtqı qurılmaları bolg’an bir sistema bolıp tabıladı.

Bir kompyuterli kompyuter sistemasına mısal etip informatsiyanı tele-islew sistemasın mısal etiw mu’mkin. Negizinde kompyuter sistemaları degende, ko’p mashinalı ha’m ko’p protsessorlı esaplaw sistemalarının’ variantları tu’sinilgen. Ha’zirgi waqıtta bunday sistemalar – superkompyuterler dep ataladı.

Aldın’g’ı kompyuter sistemaları tiykarınan esaplaw a’mellerin parallel orınlaw jolı menen operativlilik ha’m isenimlilik sıyaqlı ko’rsetkishlerdi jaqsılaw maqsetinde du’zilgen.

Bu’gingi ku’nde qollanılıp atırg’an kompyuter sistemaları ushın bolsa – paydalanıwshılarg’a ha’r tu’rli ko’rinistegi informatsiyanı toplaw, saqlaw ha’m kerekli orıng’a jetkerip beriw xızmetlerin jaqsılaw ha’m onın’ sapasın asırıw bolıp tabıladı. Bul jerde ken’ qollanılatug’ın kompyuter sistemaları degende ko’pshilik paydalanıwshılar tikkeley dialog ornatatug’ın to’mengi da’rejede jaylasqan kompyuter sistemaları haqqında so’z barmaqta. Joqarı da’rejedegi kompyuter sistemaları paydalaniwshıları bolıp, o’z aldına alıng’an paydalanıwshılar emes, al operatorlar, administratorlar ha’m solarg’a uqsas sistema yaki tarmaqtın’ normal islewin ta’miyinlep turıwshı paydalanıwshılar tu’siniledi. Bulardın’ qatarına tarmaqlardın’ birlesken jerlerindegi, yag’nıy tu’ymelerindegi superkompyuterlerdin’ isin baqlap turıwshılarda kiredi. Bu’gingi ku’nde esaplawlar tezligin ha’m sistemanın’ isenimliligin arttırıw bolsa ko’p protsessorlı kompyuter sistemaları bolg’an mine usı superkompyuterler ushın za’ru’r wazıypalar qatarına kiredi.

Kompyuter sistemaları – bir kompyuterli, ko’p kompyuterli ha’m ko’p protsessorlı sistemalar retinde qurıladı.

Kompyuter sistemaları – oparativ (on line) ha’m operativ bolmag’an (off line) rejimlerinde islewi mu’mkin.

Kompyuter sistemaların basqarıw – oraylastırılg’an ha’m oraylastırılmag’an ta’rizde a’melge asırıladı.

Kompyuter sistemalarının’ quralları – bir orıng’a toplang’an halda, jayılg’an halda, mag’lıwmatlardı bir betli islew quralları retinde ha’m ko’p betli islew quralları retinde qurıladı.

Tayanısh tu’sinikler

Kompyuter sisteması, informatsiyanı o’lshew, formanı o’zgertiw ha’m islew, informatsiyanı paydalanıwshıg’a usınıw, o’lshewler ushın, avtomatlastırılg’an basqarıw ushın, avtomat tu’rde baqlaw ushın, texnikalıq diagnostika ha’m su’wretlerdi tsifrlı islew ushın arnalg’an kompyuter sistemaları.

Baqlaw sorawları

1. Ma’mleket standartlarına qarap kompyuter sistemalarına berilgen ta’riyplerden birewin atap o’tin’.

2. Kompyuter sistemaların orınlaytug’ın wazıypalarına qarap klassifikatsiyalaw.

3. Kompyuter sistemalarının’ belgilerine qarap klassifikatsiyalan’.

4. Kompyuter sistemalarının’ arxitekturasının’ qa’siyetlerin aytıp berin’.