С±йыќтыќтардыњ созылуына кедергі келтіру

Созылуѓа кедергі келтіру тек газданѓан с±йыќтыќтарда ѓана болады. Тєжірбиелерде газданѓан, дестиллденген суды орталыќтан фугациялау кезінде, судаѓы кедергі ќысќа уаќыт мерзімінде болады. Шамамен 25 МПа. Техникалыќ с±йыќтыќтар созу к‰шіне кедергі келтірмейді.

Беткі тартылыстар

Газ шекарасымен бірге орналасќан с±йыќтыќ молекуласы, ќатты денемен немесе бір бірімен араласпайтын с±йыќтыќтар арасында басќа молекулалар єсеріне ±шыоап, ќозѓалысќа келеді. Осы ќозѓалыс єрекетінен с±йыќтыќ беті белгілі бір пішінге келе бастайды. Демек сєйкес аумаќ пайда болады. Аудаѓы с±йыќтыќтыќ аз мµлшері, тамшылар ќ±ра отырып, шар тєріздес пішінге келеді.

С±йыќтыќ бетін ±лѓайту ‰шін, ішкі молекуланыњ бір бµлігін сыртќа шыѓару ќажет. Демек ауќымды ж±мыс жасалады. С±йыќтыќ шеарасындаѓы кедергі беткі ќабатќа таралып, созылуѓа кедергі келтіреді. Аталмыш к‰штер жанама беткі баѓыттар бойынша таралып, беткі созылу к‰ші деп аталады.

Беткі созылулар σ ќосымша бірілктегі аумаќќа энергия енгізумен сипатталады, демек м±нда беткі ќабат молекуласы болып,бос беткі ќабат бірлігі орын алады. Кµлемді беткі созылулар СИ-Н/м тењ. Беткі созылу µлшемі жанасќан орта мен температураѓа байланысты. Температура ±лѓайѓанда беткі созылу кемиді. 20⁰кезінде ауамен байланыс орнап: -0,0726 Н/м су ‰шін,0,486-сынап ‰шін,0,022 этилді спирт ‰шін,σ=0,0235-0,038 шикі м±най ‰шін, 0,035-0,038 Н/м майлау майы ‰шін ќабылданѓан. Балќыѓан болаттыњ ауамен шекрасындаt=1550⁰С болѓанда 1,86 Н/м, балќыѓан шойындаt = 1200-1450⁰С болѓанда 0,9-1,0 Н/м болады. Су мен сынап шекарасы ‰шін 20⁰С болѓанда 0,378 Н/м тењ.

Беткі-белсенді заттарды с±йыќтыќќа ќосќанда беткі созылулар кемиді. Беткі созылу єсерін аз терењдіктегі аѓымдарды зерттеген кезде ескеру ќажет. Ќозѓалып келе жатќан с±йыќтыќпен ќоршаѓан ортаны ќамтимыз (с±йыќтыќ аэрациясы).

Аз диаметрлі т‰тіктерде (капиллярларда) бос беткі ќабаттар ќиѓаштанады. Олар газбен немесе осы с±йыќтыќ буларымен шектескен. Егер т‰тік бетін майласа, онда с±йыќтыќтаѓы бос орындар капиллярларда енгіш болады, ал бос беттер-дµњбешікті болады. М±ндай жаѓдайларда беткі созылу к‰штерін с±йыќтыќтаѓы ќосымша кернеулер толытырады.

Ќосымша кернеулер єсерінен т‰тіктерде капиллярлы кµтерулер болып, ал тµмен т‰сулер Жюрен формуласымен µрнектелген:

(23)

М±ндаѓы -сулаудыњ шеткі б±рышы (ќиылысу мен капилляр ќабырѓасыныњ ќиылысќан н‰ктесіндегі еркін бос бет пен жанама бет арасындаѓы б±рыш);

d-капилляр диаметрі

Таза су мен єйнекте болады, сынап пен єйнектеболады.кезінде су мен спирттегі капиллярлы кµтерулер биіктігі шамамен 30/в жєне 11,5/d тењ, ал сынап ‰шін капиллярлыќ т‰сулер биіктігі 10,15/d ќ±райды (егер d миллиметрмен берілсе).

Бірдей диаметрлі капилярлы с±йыќтыќ материалѓа байланысты кµтеріліп немесе т‰се алады. Олардан капиллярлы т‰тік жасалады.

Топыраќ пен грунт капиллярларында судыњ кµтерілуі оныњ таралуына аса мањызды фактор болып саналады. Грунттардаѓы капиллярлы кµтерілім биіктігі 0-ден 5м дейін µзгереді. Б±л кезде судыњ минералдануы ±лѓайып, капиллярлы кµтерілім биіктігі арта т‰седі.

Беткі созылулар мен капиллярлыќ эффектілерді µлшенбеген жаѓдайдаѓы с±йыќтыќ зањдылыќтарымен аныќтайды.