Исаак Ньютон (1643-1727)

Исаак Ньютон аѓылшын физигі, механик, астроном, математик, Лондон корольдік ќоѓамыныњ м‰шесі жєне оныњ президенті,Париж академиясыныњ м‰шесі. Вулсторпеде кедей фермер отбасында д‰ниеге келген. 12 жасынан бастап Грантам мектебінде оќыѓан. Одан кейін Кембридж университетінде білім алѓан. 1669 жылдан 1701 жылѓа дейін осы университет ќабырѓасында ќызмет атќарып, математика жєне физика кафедрасын мењгерген. 1695 жылы ќараушы болып таѓайындалып, одан кейін 1699 жылы Лондондаѓы Тиын алањын басќарып, бас директор ќызметіне таѓайындалѓан. Аѓылшын ±лттыќ пантеон-Вестминистрлік аббатында жерленген.

Диффернциал мен интегралды есептеулер саласыныњ негізін ќалап, єлемдік тартылыс к‰ші туралы, оптика т.б жайлы теориялыќ т±жырымдар айтып кеткен.

Жылжу деформациясыныњ ќабатталып ќозѓалу жылдамдыѓы жылдамдыќ градиентіне тењ:

(16)

Сондыќтан Ньютон ашќан ішкі ‰йкеліс зањына сєйкес жанама кернеулік келесі формуламен аныќталады:

(17)

Нормал бойынша есептік ќашыќтыќтар баѓыты (ќарастырлып отырѓан ќ±быр ќабырѓасынан немесе оныњ осьінен) бойынша жылдамдыќ градиенті оњ (ќашыќтыќ ќабырѓадан басталады) немесе теріс (ќашыќтыќ ќ±быр осьінен басталып есептеледі) болады. Формуладаѓы белгілер жанама кернеулік оњ болѓандыќтан тањдалады. Ішкі ‰йкеліс формуласы тєжірбие ж‰зінде наќтыланып, дєлелденіп, 19 ѓасырдыњ 80 жылдарында майлану гидродинамикалыќ теориясыныњ негізін ќалаушы Н.П. Петров математикалыќ т±рѓыдан рєсімдеген.

Петров Николай Павлович (1836-1920)

Орыс ѓалымы, Петербург ѓылым академиясыныњ ќ±рметті м‰шесі (1894 ж бастап), инженер-генерал. Майланудыњ гидродинамикалыќ теориясын жасап, Ломоносов атындаѓы сыйлыќпен марапатталѓан (1884 ж). Сонымен ќатар машина теориялары мен механизмдер, теміржол техникасы туралы ењбектерімен єйгілі. Транссібір магистралыныњ ќ±рылысына ќатысќан.

Динамикалыќ т±тќырлыќ температура мен ќысымѓа байланысты. Таза судыњ динамикалыќ т±тќырлыѓы температураѓа тєуелді, м±ны Ж.Пуазейл ±сынѓан, келесі формула т‰рінде берілген:

(18)

М±ндаѓы t-температура, t=0-90⁰С

-t=0⁰C кездегі динамикалыќ т±тќырлыќ, Па с

5 кестеде єрт‰рлі температурадаѓы судыњ динамикалыќ т±тќырлыѓы берілген.

5 кесте.

температураѓа байланысты судыњ динамикалыќ т±тќырлыѓыныњ тєуелділігі.

Динамикалыќ т±тќырлыќ	Температура t0C
	0	5	10	15	20	30
мПа с	1,78	1,52	1,31	1,14	1,01	0,80

1 кестеніњ соњы.

Динамикалыќ т±тќырлыќ	Температура t0C
	40	50	60	70	80	90
мПа с	0,66	0,55	0,47	0,41	0,36	0,32

Ж.Пуазейля ѓалымныњ атымен динамикалыќ т±тќырлыќ бірлігі «пуаз» деп аталды. СГС ж‰йесінде 1П=1г/(см с). СИ ж‰йесіндегі динамикалыќ т±тќырлыќ бірлігі: Па с; 1па с=10П.

Пуайзель Жан Луи Мари (1799-1869)

Француздыќ физиолог, дєрігер, физик. Парижде д‰ниеге келген. Политехникалыќ мектепте білім алѓан. Капиллярлардаѓы аѓымдыќ с±йыќтыќтыњ жылдамдыѓы мен т±тќырлыќты аныќтайтынѓ ж±ќа цилиндрлі т±тіктегі с±йыќтыќ аѓынын аныќтайтын зањды ашќан. Вискозиметрді ойлап тапќан. Жануарлардыњ ќан ќысымын µлшейтін сынапты манометрді алѓаш рет (1828 ж) ќолданѓан.

Есептеулерде динамикалыќ т±тќырлыќтан басќа, кинематикалыќ т±тќырлыќ кењінен ќолданылады, ол динамикалыќ т±тќырлыќтыњ с±йыќтыќ тыѓыздыѓына ќатынасына тењ:

(19)

м±ндаѓы («0» индексі ќалыпты атмосфералыќ ќысымѓа жатады).

«Кинематикалыќ т±тќырлыќ» атауыµлшеміне v кіретін кинематикалыќ µлшемде айтамыз (динамикалыќ емес). СИ даѓы кинематикалыќ т±тќырлыќ-м²/с. Ж‰йеден тыс бірліктер ќолданылады см²/с-стокс (Ст). 1Ст=10^-10 м²/с.

Стокс Джордж Габриель

(1819-1903)

Аѓылшын физигі, математик, Лондон карольдік ќоѓамыныњ м‰шесі, 30 жылдан астам секретар ќызметін атќарып, 5 жыл президенті болѓан. Ирландиядаѓы Скринде д‰ниеге келген. Кембридж университетін аяќтап, 1849 жылдан бастап профессор атанѓан.

Ѓылыми ж±мыстары гидродинамика, оптика, спектроскопия, математика, физика саласын ќамтыѓан. С±йыќтыќ т±тќырлыѓы туралы теорияны жасап, т±тќыр с±йыќтыќтардыњ математикалыќ теориясын ќ±растырѓан (Навье-Стока тењдеуі, 1845ж). 1851 жылы формуланы шыѓарып, кедергініњ к‰шін аныќтаѓан. Осылайша гидродинамиканыњ ѓылыми негізін ќ±раѓан. ѓылыми ж±мыстары ‰шін баронст титулын алѓан.

6 кестеде. Єрт‰рлі температуралардаѓы престі сулардыњ кинематикалыќ т±тќырлыѓы берілген Минералды майлардаѓы атмосфералыќ ќысымныњ µзгерісі шамамен 40 МПа ќ±рап, кинематикалыќ т±тќырлыќ 80⁰С 2 есеген дейін артып, 40⁰С 3 есеге артады. судыњ т±тќырлыѓына ќысымныњ єсері тµмен дењгейлі болады.

6 кесте. Судыњ кинематикалыќ т±тќырлыѓыныњ v температураѓа t тєуелділігі.

Кинематикалыќ т±тќырлыќ	Температура t, 0C
	0		5		10			15	20	30
V, сСт		1,78		1,52		1,31	1,14		1,01	0,80

6 кестеніњ соњы

Кинематикалыќ т±тќырлыќ	Температура t, 0C
	0		5		10			15	20	30
V, сСт		1,78		1,52		1,31	1,14		1,01	0,80

7 кестеде v кез келген заттарѓа арналѓан кинематикалыќ т±тќырлыќтыњ мєндері берілген

7 кесте.

Наќты температуралыќ жаѓдайда t, єрт‰рлі заттардыњ кинематикалыќ т±тќырлыѓы v.

заттар	t0C	V, Ст
ауа	0	0,133
М±найµнімдері:* Жењіл м±най Ауыр м±най Керосин Мазут АМГ-10 майы С±йыќ болат Сынап	18 18 15 18 50 1550 15	0,25 1,40 0,27 20,0 0,10 0,0037 0,0011
*М±найµнімдері ‰шін-салыстырмалы т‰рде алынѓан мєндер

таза сумен салыстырѓанда кинематикалыќ т±оќыр судаѓы ќатты ±саќ бµлшектер (шамамен 0,05 мм) ±лѓайып отырады. Осыѓан байланысты судыњ ќозѓалысын зерттеу кезінде єсіресе ±саќ бµлшектерді аныќтауда (µзен мен арнадаѓы аѓымдарды аныќтаѓанда)ќабат табанындаѓы ќозѓалыстаѓы жаѓдай ескеріледі. С±йыќтыќ т±тќырлыѓын єрт‰рлі ќ±рылымы бар вискоµлшегіштермен µлшейміз.

8 кесте.

Ластанѓан судыњ кинематикалыќ т±тќырлыѓы v, 10^-10 м²/с

t0C	µлшенген бµлшектер мµлшері, мг/л
	<100	100	200	300	400	500	600
5 10 15 20 25	152 131 114 101 90	160 133 115 102 90	168 135 116 102 91	176 137 117 102 91	184 139 118 103 91	192 141 118 103 92	200 143 119 104 92

Ньютонныњ ішкі ‰йкеліс к‰ші осы с±йыќтыќты аныќтауѓа тєн, сондыќтан оны ньютондыќ деп атаймыз. Жылжу деформациясыныњ коэффициенті мен жанама кернеуліктіњарасындаѓы ќарыс-ќатынастары басќа тењдейлермен берілген с±йыќтыќ т‰рлері болады (каллойдты суспензиялар, полимерлік ертініділер, сазды гидроќоспалар, мел, цемент, сапрополей, ил, бетонды гидроќоспа, ќ±рылыс ерітніделі т.б). М±ндай с±йыќтыќтарды ньютондыќ емес деп атаймыз. Мысалы, егерменќатынасы келесідей т‰рде болса,

(20)

онда м±ндай с±йыќтыќтарды т±тќырлы иілімді деп атаймыз. Олардыњ ќозѓалыстарында жылжу кернеулігі басым болады. (3 сурет). Осылайша т±тќырлыиілімді с±йыќтыќтар ньютондыќ кернеулік пен тыныштыќ жаѓдайы арќылыаныќталады. Басќа да ньютондыќ с±йыќтар ‰шін динамикалыќ т±тќырлыќ жылдамдыќ градиенті мен уаќыт бойынша µзгеріске т‰седі.