X system finansowy państwa

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA jest to zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł podejmowania i realizacji decyzji finansowych. System jest niezbędny do funkcjonowania gospodarki rynkowej, tj. pieniężnego odzwierciedlania, stymulowania i oceniania realnych procesów produkcji, konsumpcji, inwestowania, współpracy z zagranicą (wymiana międzynarodowa, handel zagraniczny) i dokonywania racjonalnych wyborów ekonomicznych przez przedsiębiorstwa.

Do podmiotów systemu finansowego zalicza się:

• banki: centralny i komercyjne;

• dysponentów funduszy publicznych:

- budżet centralny;

- budżety regionalne (województw);

- budżety lokalne (gmin);

• pozabudżetowe fundusze publiczne;

• fundusze ubezpieczeń społecznych;

• giełdy (np. papierów wartościowych, rolne), biura maklerskie;

• fundusze powiernicze.

System finansowy obsługuje podmioty gospodarki rzeczowo-pieniężnej, czyli:

• przedsiębiorstwa;

• jednostki i zakłady sektora publicznego (które są powiązane z własnością rządową);

• gospodarstwa domowe;

• otocznie zewnętrzne, z którym współpracuje gospodarka narodowa (zagranica).

Zakres oddziaływania systemu finansowego dotyczy:

• przepływów dóbr i pieniędzy między przedsiębiorstwami (producentami_ a gospodarstwami domowymi (konsumentami);

• przepływów pieniądza między przedsiębiorstwami a budżetami centralnymi, regionalnymi, lokalnymi, ustala zobowiązania wobec budżetów, sposoby ich realizacji i sankcji;

• przepływów pieniądza między gospodarstwami domowymi a bankami, ustala on warunki gromadzenia oszczędności, banki udzielają również różnych kredytów (indywidualne dochody pozwalają na przekazywanie pewnych nadwyżek do banku w formie lokaty);

• przepływów pieniądza między gospodarstwami domowymi a budżetami, które zasilają gospodarstwa w dochody z tytułu wynagrodzeń, warunki ich płatności i wstrzymania;

• przepływów pieniądza między budżetem centralnym a bankiem centralnym, który zasila budżet w środki pieniężne, dokonują operacji na dużą skalę (wydatki na cele infrastrukturalne) lub zbrojeniowe opiewają na kwoty rzędu kilku miliardów). Na rzecz tych transakcji rząd ma do dyspozycji Bank Centralny.

SYSTEM BUDŻETOWY PAŃSTWA

Pozwala gromadzić środki pieniężne i rozdysponowywać je na realizację celów sektora publicznego gospodarki narodowej.

Budżet państwa stanowi roczne zestawienie ex ante (przyszłe założenia) i ex post (minionych) dochodów i wydatków ?związanych? (założonych) przez władzę państwową (rząd), określonych zadań ekonomicznych (ochrona praw własności, równowaga ekologiczna, ograniczenie bezrobocia, zrównoważony bilans płatniczy), społecznych (rozwój edukacji, kultury, nauki, techniki, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, zapewnienie sprawiedliwości).

Od 1991 roku rozdzielono budżet państwa od budżetów gmin, natomiast budżety regionalne (wojewódzkie) połączono z budżetem centralnym.

Pozyskiwanie dochodów przez budżet polega na tym, że opiera się na przymusie prawnym (obowiązek np. płacenia podatków), są one przyjmowane definitywnie i bezzwrotnie.

Główne źródła dochodów budżetu:

• dochody z własności publicznej;

• majątku publicznego;

• podatki i opłaty o charakterze przymusowym;

• pożyczki zaciągane przez państwo u podmiotów krajowych i zagranicznych lub na rynku finansowo-pieniężnym i kapitałowym.

Budżet spełnia 3 rodzaje funkcji:

• ekonomiczną;

• zarządzania;

• społeczną.

Funkcja ekonomiczna:

• fiskalna - ściąganie od podmiotów podatków;

• redystrybucyjna – określa udział budżetu we wtórnym podziale dochodu narodowego;

• alokacyjna – zapewnia dopływ środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych;

• równowagi gospodarczej – wpływ na kształtowanie się globalnego popytu i globalnej podaży;

• wzrostu gospodarczego – inwestycje budżetu ( w kapitał, ludzi, naukę) pobudzaja rozwój ekonomiczny.

Funkcja zarządzania:

• planowania – przewidywania ex ante poziomu i struktury dochodów i wydatków budżetowych;

• administrowania – konsekwentna i sprawna realizacja ex post zaplanowanego budżetu (realizacja wydatków i dochodów);

• kontrolna – ma na celu przeciwdziałanie zjawiskom niegospodarności, korupcji w gospodarowaniu środkami publicznymi.

Funkcja społeczna:

• uspołecznienie procesu podejmowania decyzji w procesie budowania budżetu jak i jego realizacji (udział w procesie decyzyjnym przedstawicieli różnych grup społecznych);

• negocjacyjno-polityczne – rozstrzyganie sporów i konfliktów dotyczących decyzji budżetowych;

• wychowanie społeczne – pobudzające zainteresowanie sprawami publicznymi, funkcjonowanie różnych dziedzin sektora publicznego i sposobami jego funkcjonowania.

(7.01.2005 r.)

SYSTEM PODATKOWY państwa jest to zbiór zasad, reguł, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych, jednostek i zakładów sektora publicznego i podmiotów zagranicznych.

Funkcje systemu podatkowego:

• stabilizacja dochodów budżetu – elastyczność systemu podatkowego (jeżeli dochody podmiotów rosną szybko – wprowadza się progresywne skale podatkowe, w przypadku słabego tempa rozwoju skale podatkowe zmniejszają obciążenia;

• wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej – jest realizowany przez stosowanie stosownej polityki fiskalnej wobec tworzonych przedsiębiorstw prywatnych (np. przejściowe zaniechanie poboru podatków, ulgi podatkowe, umarzanie zaległych podatków i zaległości za zwłokę płacenia;

• oddziaływanie na proces prywatyzacji gospodarki publicznej – stosowanie zróżnicowanych stawek opodatkowania, wyższe dla sektora państwowego, niższe – dla prywatnego;

• tworzenie warunków do oszczędzania zasobów, akumulacji kapitału w przedsiębiorstwach i oszczędność środków pieniężnych przez gospodarstwa domowe – stosowanie ulg podatkowych z tytułu wykupu obligacji skarbowych i zwolnienie od podatku dochodów z obligacji oraz przyspieszona amortyzacja;

Między funkcjami systemu podatkowego dochodzi niekiedy do kolizji, np. zbyt szeroko stosowanie ulg może stanowić zagrożenie dla stabilności dochodów budżetu.

RODZAJE PODATKÓW:

• podatki majątkowe – mogą być ustalane w zależności od stanu posiadania majątku (jego wartości), od przyrostu majątku, od nabycia praw majątkowych, np. od spadków, darowizn;

• podatki przychodowe – podatki gruntowe, podatki od nieruchomości, podatki przemysłowe, podatki od przychodów z kapitału i od przychodu z pracy;

• podatki dochodowe – są ustalane na podstawie rzeczywistego czystego dochodu płatnika z poszczególnych źródeł lub ze wszystkich źródeł łącznie (podatek od osób fizycznych PIT – stawki 19, 30, 40 % oraz podatek od osób prawnych CIT 19 %);

• podatki konsumpcyjne – płacą przedsiębiorstwa sprzedające dobra i usługi, ale ich ciężar ponoszą nabywcy tych dóbr i usług. Do tych podatków zalicza się podatek obrotowy (akcyzowy), który obciąża niektóre wyroby, np. tytoń, alkohol, środki transportu, towary importowane;

• podatek od towarów i usług VAT – jego stawki są zróżnicowane i ustalane odrębnie dla określonych grup towarów i usług, podstawą opodatkowania jest wartość ich sprzedaży. W Polsce stosowane są 4 stawki – 22, 17, 7 oraz 0%.

Według źródeł pokrycia świadczeń podatkowych podatki dzieli się na:

- bezpośrednie – uzależniają wprost wymiar podatku od dochodu lub majątku;

- pośrednie – to podatki od wartości dodanej i podatki specjalne.

Według podstawy klasyfikacji podmioty pobierające podatki dzielą się na :

- centralne,

- lokalne.

RODZAJE SYSTEMÓW PODATKOWYCH:

W zależności od sposobów ustalania i egzekwowania podatków wyróżnia się:

1.System progresywny – jest tak skonstruowany, że procent dochodu płaconego w formie podatku do budżetu państwa rośnie wraz ze wzrostem dochodu podatnika.

2. System proporcjonalny – to taki sposób ustalania i pobierania podatków, w którym wszyscy podatnicy płacą tę samą stopę podatkową.

3.System regresywny – polega na tym, że procent dochodu płacony w formie podatku zmniejsza się w miarę wzrastania dochodu podatnika.

Wybór systemu podatkowego zależy od prowadzonej przez państwo polityki gospodarczej.

Polityka podatkowa państwa ma ograniczona skuteczność, na co wpływa:

• niepewność co do wyboru właściwego systemu podatkowego;

• niebezpieczeństwo wywołania inflacji, gdy aktywna polityka fiskalna powiększa rozmiary deficytu;

• trudność zdobycia środków na rynku pożyczkowym, co może skłonić do emisji pieniądza bez pokrycia;

• nadmierny fiskalizm, który doprowadza wypychania części pieniądza poza obieg gospodarki rzeczowo – pieniężnej, co może powodować wzrost stopy procentowej, spadek skłonności do inwestowania i procesy recesyjne w gospodarce.

ZASADY SYSTEMU PODATKOWEGO W POLSCE:

1. Centralnego władztwa – decyzje podejmowane pozostaje w centrum (a zatem w sejmie).

2. Koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą podatku:

- od towarów i usług;

- akcyzowego;

- dochodowego od osób fizycznych;

- dochodowego od osób prawnych;

3) Przekazywania części podatków i opłat w gestię władza samorządowych, jest to źródło zasilania budżetów gminnych.

4) Oparcia się na podatkach pośrednich jako pewniejszych dla państwa i łatwiejszych do kontrolowania.

5) Powszechności podatku od dochodów osób fizycznych jako jednego z głównych źródeł dochodów budżetowych.

6) Partycypacji władz gminnych w podatkach władz centralnych, z mocy ustawy.

7) Możliwości używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych.

8) Reformowania systemu podatkowego zgodnie z zasadami obowiązującymi w UE.

ZASADY SYSTEMU PODATKOWEGO WG A. SMITHA (1723-1790):

„Badania nad naturą i przyczynami bogactw narodów”:

1. Podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika.

2. Wysokość podatków powinna być z góry określona.

3. Sposób i warunki płatności powinny być z góry określone.

4. Koszty poboru podatków powinny być niskie, a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.