Зваротныя дзеясловы

1 група: зваротны дзеяслоў залежнага стану: задача рашаецца студэнтамі

2 група: зваротныя дз. Незалежнага стану:

1. Уласна-зваротныя: мыцца, стукнуцца

2. Узаемна-зваротныя: біцца, цалавацца (абавязкова павінен быць нехта ці нешта)

3. Агульна-зваротныя: хмурыцца, рухацца

4. Ускосна-зваротныя: збірацца, будавацца

5. Пасіўна-якасныя: гнуцца, ламацца

6. Зваротна-пасіўныя: сніцца, мроіцца

7. Зваротна-залежныя: запісвацца, размяркоўвацца

3 група: толькі значэнні незалежнага стану: грукацца, бялецца

4 група: зваротны дзеяслоў са значэннем безасабовасці: не спіцца

5 група: толькі зваротныя: ганарыцца, смяяцца.

СЯ, а не СЬ

Інфінітыў

Ць, ці, чы – формаўтваральны суфікс.

Ць – калі аснова заканчываецца на галосны. Ці – калі на зычны. Чы – калі на заднеязычны гук.

Любую сінтаксічную функцыю

Сістэма форм: спрагальныя формы, неспрагальныя (дзеепрыметнік, дзеепрыслоўе), інфінітыў (можа быць любым членам сказа ці сказам – цэлай сінтаксічнай адзінкай).

Тры формы.

Дзеяслоў з няпоўнай парадыгмай.

Дзеепрыметнік

Дзеяслоўная форма, якая абазначае дзеянне як прымету або ўласцівасць прадмета, якія праяўляюцца ў часе

Род, лік, склон – трыванне, стан, час

Веруючы – вернік

Выступаючы – выступоўца

Вядучы – выдоўца

Гаворачы – размойца, моўнік

Служачы – службовец

Прафіліруючыя экзамены – профільныя

Канверсуемая валюта – канверсаваная ці канверсоўная.

Дзеепрыслоўе

Форма, якая абазначае дзеянне як прымету прыметы. Значэнне дадатковага, пабочнага ў адносінах да дзеяслова-выказніка дзеяння.

Здольнасць прымыкаць да дзеяслова і пэўным чынам характарызаваць яго.

Суб’ект дзеепрыслоўя павінен супадаць з суб’ектам выказніка.

Не ўжываецца ў ролі выказніка

Марфалагічны час не выражаны.

Голос, певший песню, вдруг оборвался совсем близко около хаты. Громко звякнула железная клямка. И в просвете быстро распахнувшейся двери показалась рослая смеющаяся девушка.

Куприн.

Голас, які спяваў песню, раптам абарваўся зусім блізка каля хаты. Гучна бразнула жалезная клямка. І ў прасвеце хутка расчыненых дзвярэй паказалася рослая дзяўчына з усмешкай.

Она поглядела на меня с испытующим недоверием. З дапытлівым недаверам.

От воды тянуло сыростью, терпкой горечью гниющей ольхи, а с дальних степей, тонувших в сиреневой дымке тумана, легкий ветерок нес извечно юный, еле уловимый аромат недавно освободившейся из-под снега земли.

Ад вады патыхала вільгаццю, здаўленнай гаркатой гнілой альхі, а з далекіх стэпаў, якія танулі ў бэзавай смугой туману, легкі вецер прыносіў спрадвечна малады,ледзь улоўны пах зямлі, што нядаўна вызвалілася ад снега.

Чацверты семестр Марфалогія

Непаўназначныя словы:

• Спецыяльныя словы

• Няма яскрава выражанага лексічнага значэння

• Ужываецца раза з паўназначнымі

• Не маюць самастройнага націску

• Не выступаютць у ролі члена сказа

Нязменныя: прыназоўнік, злучнік, часціцы

Зменныя: звязкі.

Прыназоўнік – непоўн., з дапамогай якіх выражаюцца адносіны паміж галоўнымі і залежнымі словамі ў словазлучэнні з апасродкаванай падпарадкавальнай сувяззю.

Паходжанне:

1. Невытворныя: простыя ці складаныя

2. Вытворныя: аднаслоўныя ці неаднаслоўныя, адпрыслоўныя, адпрыметныя, адназоўныя, аддзеясолўныя.

Варыянты: У – Ў, Ва, Ува, Перад – Прад, з-са, аб-аба, апрача-апроч.

Прыназоўнікі: аднасклонавыя, двухсклонавыя і трохсклонавыя

Для выражэння сінтаксічных адносін: прасторавых, часавых, аб’ектных (уласна-аб’ектных, камітатыўных, аблятыўных, лімітатыўнух, дэлібератыўных, замяшчальнасці), трансгрэсіўных (развеяць у прах, перасеяць на муку), меры і ступені (радасць без меры), атрыбутыўных (якасныя і колькасныя: салат пад маянэзам; лічыць да сарака), дыстрыбутыўных (размеркавальныя: падзяліць на кавалкі), прыналежнасці (ключы ад хаты), генетычных (след ад калес), кампаратыўнах (параўнальныя: зярняты з фасоліну), спасабу дзеяння(пісаць з вялікай літары, слухаць з увагай), прычынных (стаміцца з дарогі), мэтавых (пячэнне да чаю, білеты да экзамену), прыблізнасці (пачакаць хвіліну).