ПРЫВАТНАЯ ЎСТАНОВА АДУКАЦЫІ
“БІП - ІНСТЫТУТ ПРАВАЗНАЎСТВА”
Дыстанцыйная адукацыя
Кантралюемая самастойная праца
Мурына А.Э.
Функцыянальныя стылі маўлення
Функцыянальныя стылі маўлення
ПЛАН:
Паняцце функцыянальнага стылю. Гутарковы стыль
Мастацкі стыль
Публіцыстычны стыль
Афіцыйна-справавы стыль і яго спецыфічныя асаблівасці
Навуковы стыль і яго асноўныя падстылі
Паняцце функцыянальнага стылю. Гутарковы стыль
Нацыянальная беларуская мова мае дзве асноўныя формы існавання — вусную і пісьмовую. Вусную форму мовы выкарыстоўваюць пры непасрэдных моўных кантактах: у гутарцы, дыскусіі, дамашніх абставінах, выступленнях, на радыё і тэлебачанні. Вусная мова — з’ява, багатая інтанацыяй, эмацыянальнасцю, пачуццямі. Пісьмовая мова — гэта зрокавае ўспрыняцце тэксту: чытанне, запамінанне, завучванне матэрыялу. Абедзве формы існавання з’яўляюцца функцыянальна разнастайнымі, універсальнымі, абслугоўваюць рознабаковыя сферы грамадскай дзейнасці.
Функцыянальны стыль мовы — (ад лац. stilus — палачка для пісьма) разнавіднасць звязнага маўлення, якая абслугоўвае асобную сферу зносін (бытавую, эстэтычную, палітычную, навукова-адукацыйную, справаводчую) і кантралюе адбор моўных сродкаў адпаведна зместу, мэце выказвання і ўмовам зносін. З улікам моўных зносін функцыянальныя стылі падзяляюцца на кніжныя (навуковы, афіцыйна-справавы, публіцыстычны) і гутарковы. Кожнаму стылю мовы характэрны свае ўмовы зносін, задачы і функцыі маўлення, моўныя сродкі і адметныя рысы.
Гутарковы стыль забяспечвае паўсядзённыя зносіны людзей, выкарыстоўваецца ў гутарцы са знаёмымі і блізкімі людзьмі. Асноўныя функцыі гэтага стылю: абмен уражаннямі, прывітанне, г. зн. камунікатыўнасць. Гутарковае маўленне жывое, свабоднае ў выбары слоў і рэплік, тэмы і прадмета гаворкі. Яно забяспечвае перадачу інфармацыі ў вуснай форме не толькі ў час асабістай размовы, але і ў прыватных лістах, дзённікавых запісах. Гутарковы або размоўны стыль характарызуецца наяўнасцю размоўна-бытавой лексікі (велізарны, чысцюткі, сыночак, шкандыбаць), ужываннем скарочаных або ўсечаных формаў (відык, велік, лаба, Сан Саныч), выкарыстаннем няпоўных сказаў (максімальнае скарачэнне выказвання, пропускі слоў і г. д.). Выбар лексічных і сінтаксічных сродкаў залежыць ад асобы гаворачага, яго актыўнага слоўнікавага запасу, выхаванасці, агульнай і моўнай культуры.
Гутарковая мова своечасова адлюстроўвае змены ў жыцці і побыце, а новае ў нашым маўленні спалучаецца з ужо замацаваным і засвоеным. Але забыццё традыцыйных сродкаў можа знізіць культуру маўлення, прывесці да перавагі жаргоннай лексікі. Напрыклад, слова добра ў маладзёжнай размове замяняецца шматлікімі сінонімамі, якія з высокай хуткасцю змяняюць адно другое, часам адносяцца да адзінак стылістычна-зніжанай лексікі (клёва, класна, крута, цывільна). Эмацыянальнасць стылю можа выражацца выклічнікамі (Дзякуй! Здароў! Прывітанне!), клічнымі і пытальнымі канструкцыямі (Малайчына! Здорава! Як справы? Што новага?), устойлівымі зваротамі (як кот наплакаў, абы дзень да вечара, абое рабое). Тое, што ў іншых стылях патрабуе апісання, у вусных зносінах можа нават і не называцца: як прадмет або змест гаворкі знаходзіцца перад вачыма субяседнікаў.
Станоўчай рысай вуснага стылю з’яўляецца магчымасць выправіць сказанае, дапоўніць або значна змяніць, так як мы спантанна падбіраем неабходныя моўныя сродкі. Разам з паняццем “гутарковы стыль” могуць выкарыстоўвацца блізкія сінонімы: “размоўны стыль”, “размоўна-бытавы стыль”.