Дәрістің қысқаша мазмұны
Орыстың белгілі оқымыстысы (минеролог, кристаллограф, геолог, геохимик, биогеохимик, радиогеолог), академик В.И. Вернадский – биогеохимия, жер химиясы мен тіршілік химиясын байланыстыратын жаңа ғылымның негізгі қалаушы. Биосфера – жердің сыртқы қабаты, бүкіл тірі ағзалардың тұратын жиынтық, олрады құрайтын заттар және өмір сүретін жері. Биосфера бәрінен бұрын өмір сүру үшін ғана емес, сонымен қатар тірі ағзалардың көбею үшін жағдайы бар аймақтар жатады – бұндай аймақтарды - тіршілік ету аймағы деп айтады.
Тірішілік ету аймағы 5 жағдайды қамтиды:
1) оттегі мен көмір қышқыл газының қажетті мөлшері;
2) сұйық судың қажетті мөлшері;
3) ортаның қолайлы температурасы;
4) минералды заттардың өмір сүру минимумы;
5) ортаның тұздылығы.
В.И. Вернадскийдің ілімі.1926 жылы В.И. Вернадскийдің биосфера туралы ілімінің негізі жариаланған. Ол биосфера заттың, геологиялық кездейсоқ емес, әртекті бөлімнен тұрады деп санаған:
1. Тірі зат (ағзалардың жиынтығы)
Тірі зат биосфера тіршіліктің көбейуін тізіп, тек тік қана емес, аудан бойынша да біркелкі емес таратылған. құрлықтағы бұндай тіршіліктің көбейуінің құбылыстары орман, батпақ, сорғастық, рифтің, апвелменттік (субтропиктар мен тропиктердің жылы сулар) және абиссалді рифтік (Галапагостық аралдар).
2. Биогендік - әртүрлі ағзалардың (тас, көмір, битум, орман, торф, топырақты қарашірік).
3. Биожанама (биокостное) - ағзалармен түрлендірілген бейорганикалык зат (мысалы, жердегі атмосфера, кейбір шөгінді жыныстар және т.б.).
4) Жанама — тау жыныстары магмалық, неорганикалық негізде жер қабаттарын құрайды. Радиоактивтік таралу кезінде атомдық, ғарыштық таралуынан пайда болады. Биосфераның негізгі қасиеттері. Биосфера орталықтырылған жүйе. Орталық звеносы адам емес, тірі зат болып табылады, бұл жайлы ол ылғи да ұмытып кетеді.
Биосфера – ашық жүйе. Жердегі және биосферадағы көптеген құбылыстар күн белсенділігімен байланысты. Апаттарды, катакмумаларды, адамдардың әлеуметтік белсенділігін күн белсенділігімен байланыстырады.
Биосфера – өзін-өзі реттеуші жүйе, оған ұйымдастырушылық гомеостаз тән.
Биосфера – үлкен әртүрлі жүйе- биосфера төзімділігінің шарты.
Зат айналымын қамтамасыз ету – жеке химиялық элементтер мен қосылыстардың таусылмауының шарты
Контрольные вопросы
1. Понятие биосферы.
2. Биосферно-ноосферная концепция И.В. Вернадского.
3. Круговороты веществ в природе (биотический, биогеохимический круговороты).
Тесты
Стадия развития биосферы, когда разумная человеческая деятельность становится главным (определяющим) фактором развития на нашей планете, называется:
техносферой
антропосферой
биосферой
экосфера
Естественное загрязнение биосферы происходит в результате:
лесных пожаров
отмирания значительного количества биомассы в экосистеме
многократного увеличения численности одного из видов
обработки растений пестицидами
антропогенного воздействия
3. Основную массу живого вещества биосферы составляют:
животные
бактерии
растения
планктон
бентос
Биосфера делится на:
атмосфера, гидросфера, литосфера
термосфера, ноосфера
атмосфера, экзосфера
литосфера, стратосфера
гидросфера, литосфера
Глоссарий
№ |
На русском языке |
На казахском языке |
на английском языке |
|||
1 |
Биосфера |
Биосфера |
Biosphere |
|||
- [от гр. bios - жизнь, sphaira - шар] - одна из оболочек (сфер) Земли, состав и энергетика которой в существенных своих чертах определены работой живого вещества. |
||||||
2 |
Экосфера |
Экосфера |
Ecosphere |
|||
– планетарная совокупность современных биомов. |
||||||
3 |
Атмосфера |
Атмосфера |
Atmosphere |
|||
– газообразная оболочка планеты, состоящая из смеси различных газов, водяных паров и пыли. |
||||||
4 |
Вещество |
Зат |
Matter, substance |
|||
|
||||||