Навуковы тэкс: структура і моуная арганізацыя

Тэкст – гэта напісанае, надрукаванае выказванне, абзац, раздзел твора, або сэнсавае, вуснае паведамленне, якое характэрна сэнсавай і структурнай завершанасцю, яго можна узнавіць, паутарыць у тым самым выглядзе.

Самай мінімальнай сэнсава закончанай адзінкай тэксту з'яуляецца сказ. У простым сказе заусёды можна выдзеліць дзве часткі: тэму i рэму. Тэма - гэта адпрауны пункт выказвання, нешта ужо вядомае чытачу або тое, што падказваецца сітуацыяй цi кантэкстам. Рэма - новае, невядомас у выказванні. Падзел выказвання на тэму i рэму называецца у мовазнаустве акту­альным падзелам (чляненнем) сказа.

Абзац - 1) водступ управа у пачатку радка друкаванага ці пісьмовага тэксту; чырвоны радок; 2) частка друкаванага або рукапіснага тэксту ад аднаго чырвонага радка да другога, якая складаецца з аднаго цi некалькіх сказау i характарызуецца адзінствам i адноснай закончанасцю зместу. Класічнай формай абзаца лічыцца абзац, у першым сказе якога фармулюецца тэма-загаловак, а на-ступныя сказы развіваюць яе; у апошнім сказе падводзіцца вынік.

Тыпы тэкстау: апавяданне, апісанне, разважанне.

Апавядання характэрны для мастацкай літаратуры. У такіх тэкстах паведамляецца пра дзеянні, падзеі, якія адбываюцца паступова, паслядоуна. Звычайна у тэкстах тыпу апавядання можна знайсці зачын i заканчэнне, а самі падзеі можна паказаць як бы асобнымі «кадрамі», якія ідуць адзін за адным. Для навуковай літаратуры больш характэрны тэксты тыпу апісання, разважання.

Апісанне - дакладная слоуная перадача, адлюстраванне прадмета, дзеяння ці стану у ix істотных прыкметах.

Пад разважаннем разумеюць тып тэксту, у якім разгляд пэу-ных пытанняу, праблем грунтуецца на лагічнасці, аргументаванасці г. зн. меркаванні, якія выказваюцца у адносінах да пэупых праб­лем, палажэнняу i пад., парауноуваюцца адно з адным, затым групуюцца у лагічную паслядоунасць, па аснове якой робяцца пэуныя заключэнні, вывады. Тэксты-разважанні у сваей структуры маюць тры часткі: тэзіс, доказы-аргументы, вывады.

Выклад-разважанне у геаметрыі цi алгебры часта будуецца па схеме: агульнапрынятае палажэнне (аксіёма) - доказ аутара - фармулёука вывадау, агульнага закону для чытача. Такія тыпы тэкстау часта называюць доказам.

Сродкі навуковага тэксту: умоуна-выніковыя злучнікі (калі - то i інш) канструкцыі «парадкавы лічэбнік + назоунік» (першы метад, з дапамогай другога метаду i пад.), структурны паралелізм (паралельная пабудова абзацау), нумарацыя (лічбамі або літарамі), спасылкі на часткі дадзенай работы, лексічныя пауторы, указальныя i асабовыя займеннікі, пабочныя словы, выкарыстанне разнастайных шрыфтоу, знакі прыпынку i шш.

Сістэма жанрау навуковай літаратуры

Навуковая i навукова-інфармацыйная літаратура умоуна дзеліцца на тры тыпы: 1) навукова-тэхнічная літаратура (артыкулы, манаграфіі, падручніні,патэнты); 2) прававая i палітычная літаратура (пастановы, указы, дагаворы.); 3) дакументальная лiтapaтypa кірауніцтва (загады, дырэктывы, справавыя паперы i пад.)

Асноуным працэсам аналітыка-сінтэтычнай перапрацоукі на­вуковага матэрыялу з'яуляецца яго кампрэсія (сцісканне). Шлях1 кампрэсіі навуковага тэк­сту: 1) змяншэнне інфармацыі, якая заключаецца у тэксце; 2) захаванне інфармацыі у адносна поуным аб'ёме.

Змяншэнне інфармацыі звычайна адбываецца за кошт про­пуску падрабязнасцей i абагульнення тых частак тэксту, якія застаюцца. Шляхам змяншэння інфармацыі часта карыстаюцца пры напісанні рэфератау, анатацый, навуковых прац, а таксама пры падвядзенні вынікау доследау, эксперыментау у параграфах, раздзелах цi заключэннях навуковых прац.

Найбольш тыпавымі памылкамі пры змяншэнні інфармацьп лічацца неапрауданыя страты неабходнай інфармацыі, скажэнне сэнсу першакрыніцы, адсутнасць логікі у падачы інфармацыі.

Рэфератыуны від чытання -прадугледжвае сэнсавы аналіз выказванняу: падзел на тэму i рэму, выдзяленне ключавых фрагмен­тау (найбольш інфарматыуных элементау тэксту: асобных слоу, словазлучэнняу або цэлых сказау).

Шлях захавання адносна поунага аб'ёму іфармацыі - адбываецца пры дапамозе прыёмау апушчэння. сумяшчэння i замяшчэння.

Прыём апушчэння - гэта пропуск, выключэннс з тэксту эле­ментау, якія паутараюцца (напрыклад, выказнікау у складаных ска­зах, калі яны ёсць у папярэднім кантэксце; дублетных слоу (змешчаных у дужках); спасылак на малюнкі, графікі).

Прыём сумяшчэння - заключаецца у тым, што два або некалыо сказау падобнай канструкцыі накладваюцца адзін на другі, i у вы­ніку гэтага накладання утвараецца скарочаны сказ з аднароднымі членамі, звязанымі злучнікамі.

Прыём замяшчэння замена доугіх элементау тэксту больш кароткімі з захаваннем сэнсу змененых элеменгау. Рэферат - кароткае паведамленне зместу навуковай працы, артыкула, кнiri i даклад, заснаваны на крытычным аглядзе кніг.

ВІДЫ: Інфарматыуныя (рэфераты-канспекты) i індыкатыуныя (апісальныя, указальныя - рэфераты-рэзюмэ).

Інфарматыуныя рэфераты змяшчаюць у сабе асноуную інфармацыю рэферыруемай працы у абагульненым выглядзе; у ix таксама указваюцца мэта i задачы даследавання, звесткі пра методыку даследавання, сферу прымянення, прыводзяцца вынік працы|, якія маюць навуковую i практычную значнасць.