32 Wczesny ranek, powiedzmy, godzina piąta. Obudziło się, uśmiecha, gaworzy, wodzi rękami, siada, wsta­je. Matka chce spać jeszcze.

Konflikt dwóch chceń, dwóch potrzeb, dwóch ścierających się egoizmów; trzeci moment jednego procesu: matka cierpi, a dziecko rodzi się do życia, matka chce spocząć po porodzie, dziecko żąda po­karmu; matka chce śnić, dziecko pragnie czuwać; będzie ich długi szereg. To nie drobiazg, a zagadnienie; miej odwagę własnych uczuć i oddając je płatnej piastunce powiedz wyraźnie: „Nie chcę", choćby ci lekarz powiedział, że nie możesz, bo on to zawsze powie na pierw­szym piętrze od frontu, a nigdy na facjacie.

Może być i tak: matka oddaje dziecku swój sen, ale żąda w zamian zapłaty; więc całuje, pieści, tuli ciepłą, różową, jedwabną istotkę. Czuwaj: to wątpliwy akt egzaltowanej zmysłowości, ukryty a przy­czajony w miłości macierzyńskiego nie serca, a ciała. Wiedz, że jeśli dziecko chętnie tulić się będzie, zarumienione od stu pocałunków, z błyszczącymi radością oczami, to znaczy, że twój erotyzm znajduje w nim oddźwięk.

Więc wyrzec się pocałunku? Tego nie mogę żądać, uznając poca­łunek, rozumnie dozowany, za cenny czynnik wychowawczy; poca­łunek koi ból, łagodzi ostre słowa napomnienia, budzi skruchę, na­gradza za wysiłek, jest symbolem miłości jak krzyż symbolem wia­ry i działa jako taki: mówię, że jest, a nie, że być powinien. A zresz­tą, jeśli ta dziwna chęć tulenia, głaskania, wąchania, wchłaniania dziecka w siebie nie budzi wątpliwości, czyń jak chcesz. Ja nic nie zabraniam ani nakazuję.

Czym jesteście, cudowna tajemnico,

co niesiecie?

₃₃

Gdy patrzę na niemowlę, jak otwiera i zamyka pudełko, wkłada w nie i wyjmuje kamyk, potrząsa i słucha; roczniak ciągnie stołek, ugina się pod ciężarem na niepewnych nogach; dwu­latek, gdy mówią, że krowa to „muu", dodaje: „ada - muu", a „ada" jest imieniem psa domowego; popełnia przelogiczne błędy językowe, które należy notować i ogłaszać.

Gdy wśród rupieci niedoroślęcia widzę gwoździe, sznurki, szmat­ki, szkiełka, bo to „się przyda" do wykonania stu zamierzeń; gdy się próbuje, kto dalej „skoknie", pracuje, krząta, organizuje wspólną zabawę, zapytuje: „Czy jak ja myślę o drzewie, to mam w głowie maluśkie drzewko", daje dziadkowi nie dwojaka, żeby dostać dobrą notę, ale dwadzieścia groszy, cały majątek, bo on taki stary i bied­ny, i niedługo umrze.

Gdy wyrostek ślini czuprynę, żeby była gładka, bo ma przyjść koleżanka siostry; gdy mi pisze w liście dziewczynka, że świat pod­ły, a ludzie zwierzęta, a zamilczą dlaczego; gdy mlodziak rzuca dumnie buntowniczą, tak już oklepaną, zjełczałą myśl, wyzwanie...

O, ja całuję te dzieci wzrokiem, myślą, pytaniem: czym jeste­ście, cudowna tajemnico, co niesiecie? Całuję wysiłkiem woli: czym mogę wam pomóc? Całuję je tak, jak astronom całuje gwiazdę, która była, jest, będzie. Ten pocałunek winien zajmować równe miejsce między ekstazą uczonego i korną modlitwą; ale nie dozna jej czaru, kto poszukując wolności zagubił w tłoku Boga.

Ono rozumie mowę nie słów, ale mimiki i modulacji głosu

M Dziecko jeszcze nie mówi. Kiedy zacznie mówić? Mowa jest wprawdzie wskaźnikiem rozwoju dziecka, ale ani je­dynym, ani najważniejszym. Niecierpliwe oczekiwanie pierwsze­go wyrazu jest błędem, dowodem wychowawczej niedojrzałości rodziców.

34

35

Jeśli noworodek w kąpieli drgnie i rzuci rękami, utraciwszy rów­nowagę mówi: „boję się", niezmiernie ciekawy jest ten odruch lęku u istoty tak dalekiej od rozumienia niebezpieczeństwa. Dajesz mu pierś, nie bierze, mówi: „Nie chcę". Wyciąga ręce po pożądany przedmiot: „Daj". Ustami krzywionymi do płaczu i ruchem obron­nym mówi obcemu: „Nie ufam ci", niekiedy zapytuje matkę: „Czy można mu zaufać?".

Czym jest badawcze spojrzenie dziecka, jeśli nie pytaniem: „Co to?". Sięga po coś, z mozołem zdobywa, wzdycha głęboko i tym wes­tchnieniem ulgi mówi: „Nareszcie". Spróbuj odebrać, dziesiątkiem od­cieni powie ci: „Nie oddam". Unosi głowę, siada, wstaje: „Działam", czym jest uśmiech ust i oczu, jeśli nie: „O, jak mi dobrze na świecie".

Mową mimiczną mówi, mową obrazów i uczciwych wspomnień myśli.

Kładzie mu matka płaszczyk, cieszy się, korpusem zwraca w stro­nę drzwi, niecierpliwi się, przynagla do pośpiechu. Myśli obrazami przechadzki i wspomnieniem doznanych na niej uczuć. Niemowlę przyjaźnią darzy lekarza, ale widząc łyżkę w jego ręce od razu po­znaje wroga.

Ono rozumie mowę nie słów, ale mimiki i modulacji głosu.

Gdzie masz nosek?

Nie rozumiejąc żadnego z trzech wyrazów, wie z głosu, ruchu warg, wyrazu twarzy, że żądają od niego danej odpowiedzi.

Niemowlę przeprowadzi bardzo złożoną rozmowę, nie umiejąc mówić.

— Nie rusz — powiada matka.

Ono mimo to sięga po zakazany przedmiot, wdzięcznie przechy­la głowę, uśmiecha się, bada, czy matka surowiej wznowi zakaz, czy rozbrojona wyrafinowaną kokieterią ustąpi, pozwoli.

Nie powiedziawszy ani jednego jeszcze wyrazu ono kłamie, bez­wstydnie kłamie. Chcąc się uwolnić od niemiłej osoby, daje znak umówiony, groźny sygnał, i siedząc na wiadomym naczyniu tryum­fująco a drwiąco spogląda na otoczenie.

Spróbuj zażartować z niego dając i cofając przedmiot, którego żą­da, ono się nie zawsze rozgniewa, niekiedy tylko obrazi.

Niemowlę umie bez stów być despotą, napierać się natrętnie, tyranizować.

Podobne jest do pianisty

₃₅

Bardzo często, gdy lekarz zadaje pytanie, kiedy dziecko mó­wić i chodzić zaczęło, matka zażenowana daje nieśmiało przy­bliżoną odpowiedź:

- Wcześnie, późno, normalnie.

Sądzi, że data tak ważnego faktu powinna być ścisła, że każda wątpliwość rzuci na nią złe światło w oczach lekarza; wspominam o tym, by dowieść, jak niepopularna jest wśród ogółu świadomość, że nawet ścisła naukowa obserwacja z trudem tylko potrafi nakreślić przybliżoną linię rozwoju dziecka, jak pospolita jest sztubacka chęć ukrycia niewiedzy.

Jak odróżnić kiedy niemowlę zamiast: „am, an i arna", powiedzia­ło po raz pierwszy „mama", zamiast: „abba - baba". Jak określić, kiedy wyraz „mama" związany jest już ściśle w jego umyśle z obra­zem matki i żadnym innym?

Niemowlę podskakujące na kolanach, stoi podtrzymywane lub samo się opierając o krawędź łóżka, stoi chwilę bez pomocy, zrobiło parę kroków po podłodze i wiele kroków w powietrzu, suwa się, peł­za, czołga, suwa przed sobą krzesło nie tracąc równowagi; ćwierć, pół i trzy ćwierci chodzenie, zanim chodzi wreszcie.