Прыватнаi заснаванiе адукацiя

Iнстытут Прадпрымальнiцкаi Дзеiнасцi

Кафедра гуманiтарны дысцiплiн

РЭФИРАТ

На тэму: Прыняцце хрысциянства на Беларуси.

Выканау МАЛЫ КАНСТАНТИН ПЕТРОВИЧ Праверыу

Мiнск 2006 г.

Увядзенне хрысцiянства

Духоунае i культурнае жыццё нашых продкау цесна звязана са старадаунiмi вераваннямi i культамi. Звесткi, сабраныя этнографамi, гiсторыкамi, фалькларыстамi i iншiмi даследчыкамi культуры Беларусь дазваляюць пад пластом познiх хрысцiянскiх уяуленняу адшукаць рэшткi язычнiцкага светапогляду i магiчна-абрадавай npaктакi. Язычнiцтва (ад царкоунаславянскага "языцы" - народы, чужаземцы) - прыняты у багаслоуi i умоуна у гiстарычнай лiтаратуры тэрмiн, якi абазначае старадаунiя вераваннi i культы, што iснавалi да пашырэння т. зв. "вышэйшых" элiгiй - хрысцiянства, iсламу i iнш. Язычнiцтва — надзвычай шматгранная i разгалiнаваная рэлiгiя. Яна уключае у сябе розныя уяуленнi, iдэалагiчныя напластаваннi розных гiстарычных эпох. Для далёкага нашага продка маланка азначала гнеу Перуна, набуханiе почкау на вярбе — прыход багiнi вясны. Камянi пад сахой сеяу чорт, у хаце гаспадарыу дамавiк. Навокал чалавека дзейнiчалi сiлы, з якiмi можна было жыць у згодзе, але якiя трэба было слухацца, захоуваць табу, каб не парушаць згоду з навакольным светам. 3 прыняццем хрысцянства разумовы, духоуны, рэлiгiйны стан грамадства зазнау iстотныя змены. Хрысцiянства было варожым язычнiцтву, як наогул варожыя рэлiгiйныя сiстэмы, калi адны бari i святы не могуць саступiць месца iншым.

У адрозненне ад Рымскай iмперый, хрысцiянства на Старажытную Русь прыйшло у гатовым выглядзе, з адшлiфаванымi за дзевяць стагоддзяу свайго iснавання формуламi, са Старым i Новым Запаветамi, з лiтаратурай айцоу царквы, культамi Хрыста i Багародзiцы, са стараславянскай мовай, прынесенай першымi мiсiянерамi з Вiзантый. Пры усёй складанасцi станаулення ранняга хрысцiянства у Рымскай iмперый яно усё ж такi развiвалася у накiрунку ад нiзоу да вярхоу, урада, элiты. У славянскiм грамадстве хрысцiянства наладжвалася зверху - ад элiты да народа, i гэтая процелегласць рэлiгтйных спадзяванняу стала iстотнай.

Хрысцiянства Усходняй Рымскай iмперыяй (як i Заходняй) да свай­го сцвярджэння у ролi дзяржаунаi рэлiгii вяло працяглую барацьбу з язычнiцтвам_перамагло яго i замацавала сваю нялегкую перамогу тым. штозанесла I язычнiцкiх багоу "д'ябальскiя спiсы". "Язычнiцкае" для хрысцянства было сiнонiмам "варварскага".

Хрысцiянства на Кiеускую Русь прыйшло з Вiзантый. Першая царква была пабудавана у Kieвe, вiдавочна, яшчэ у IX ст. Сучаснiца Вiзантыйскага iмператарa Канстанцiна Барвянароднага руская княгiня Вольга — прыняла хрысцiянства. А яе унук Уладзiмiр Святаславiч у 988 — 989 гг. пачау хрышчэнне Pyci. Неадкладна мiсiянеры, разам з узброенымi воiнамi, павялi паходы на язычнцтва па ycix старажытных землях. Следам за Кiевам прымусова падпадала пад абрад хрышчэння насельнiцтва двух iншых важных цэнтрау - Полацка i Ноугарада. А праз нейкi тэрмiн — зусiм не малы — "вера грэчаская" стала "верай рускай", сваей, нiбы прыроджанай, спрадвечнай. Але што азначае -"стала"? Сапрауды не сама сабой, не чарадзействам, не цудам, а з дапамогай бiзуна i першка. Taкi злом свядомасцi, якi патрабуе адмаулення ад веры бацькоу i дзядоу, руйнавання старых духоуных каштоунасцей, сам сабой адбывацца не можа. Замена былых мiфау новымi суправа-джалася знiшчэннем абаронцау былой веры, гатовых адстойваць свае перакананнi. Гэта зшнiшчэнне прыняло форму дзяржаунаi палiтыкi, было адной з функцый велiкакняжацкай улады. Забаранялася старая i уводзiлася новая абраднасць; падлягалi забыццю iмены старых божаствау, месцы паганскiх маленняу разбуралiся.

Чым так моцна палашла хрысцiянства палымяную язычнiцкую душу князя Уладзiмiра, зразумець не проста. Але, прыняушы хрысцiянства, Уладзiмiр стау хрысцiць Kieycкi народ i найперш знiшчыу язычнiцкiх багоу — Дажбога, Стрыбога, Сiмаргла, Макошу, Перуна. Па яго загаду Перуна прывязалi да конскага хваста, пацягнулi да Дняпра, i слугi князя па дарозе бuлi яго бiзунамi. Потым вярхоунага бога скiнулi у раку. Людзi, якiя верылi у свайго бога, плакалi, беглi за iм. Насуперак чаканням чараунiкоу, гром не грымнуу, маланкi у Kiey не ударылi. Князь Уладзiмiр застауся жывы i быу здаровы многiя гады. Аднак, каб народ маучау, князь перад хрышчэннем аб'явiу: хто не прыйдзе да Дняпра — вораг яму, Уладзiмiру. Спрачацца з князем асмелiлiся нямногiя. Тыя ж, хто не асмелiуся, прыйшлi ранiцай да дняпроускага берага i па знаку прыбыушага разам з Уладзiмiрам мiтрапалiта i пад пагрозай бiзуноу княжацкай дружыны увайшлi у ваду па шыю. Выйшлi з вады, атрымалi крыжык - i сталi хрысцiянамi

У Kieвe хрысцiць народ было не вельмi складана. Kieв здауна знаходзiуся у цесных стасунках з Канстанцiнопалем, i хрысцiянства з яго храмамi i цырымонiямi для многiх кiяулян дзiвам не уяулялася.

Пасля знiшчэння Перуна у Кiеве належала перамагчы язычнiцтва у iншых землях. Па водным шляху адправiлiся з Кiева з мiсiяй хрысцiянiзацыi грэчаскiя i балгарскiя святары, а з iмi дзядзька князя Уладзiмiра - Дабрыня з войскам. Маршрут ix пралягау праз Полацкае княства да Ноугарада, i першым на ix шляху быу Турау, дзе мiсiянерам аказалi упартае супрацуленне. Пра крывавае хрышчэнне турауцау сведчыць легенда аб чырвоных камянях, якiя быццам бы прыплыiлi па рацэ у горад, у чым бясспрэчна чуецца памяць пра разню, якую абрушыу на мясцовых язычнiкау Дабрыня. Пазней, як паведамляе летапiс, людзi каз,аль што Пуцята хрысцу агнём, а Дабрыня — мячом.

ⁱ Пра тое, як распаусюджвалася хрысцянства у Полацкай зямлi, мы таксама маем некаторыя звесткЬ Прыняушы хрышчэнне, у той жа год Уладзiмiр успомшу аб сваей страцушай ласку жонцы - Рагнедзе. Ён прыслау у iзяслау, дзе жыла Рагнеда, ceaix пасланцоу, якiя перадалi ей такiя словы князя: "Цяпер, ахрышчаны, я мушу мець адну жонку, якую узяу, хрысцiянку, а ты выборы сабе мужа з мaix баяр, каго пажадаеш". Рагнеда адказала, што яна да гэтага часу княгiня i не хоча зрабiцца нявольнiцай, але хоча быць нявестай Хрыстоса i прыняць анёльскi вобраз пад iмeм Анастасi. Для манахiнi-княгiнi быу пабудаваны манастыр, у якiм яна пражыла некалькi гадоу да сваей смерцi у 1000 г.

Калi з'явiлiся першыя хрысцiяне у Полацкай зямлi, сказаць цяжка. Паводле падання, ужо у IX ст. тут бьлi хрысцiяне. Яно знаходзiць сабе пацвярджэнне у гiстарычным матэрыяле. Як вядома, землi Беларусi размяшчалiся на вялiкiм водным шляху "з варагау у грэкi", па якiм не толькi iшоу гандаль з Вiзантыяй, але i распаусюджвалiся хрысцiянская вера i культура. Новая вера не прыйшла сюды як вера, усталяваная агнём i мячом. Прауда, была i барацьба памiж святарамi. новай веры i чараунiкамi, прыхiльнiкамi язычнiцтва, але усё ж такi хрысцiянскiя погляды пераймалiся, як i уся культура, адносна мiрным шляхам. Яны выцiснулi з жыцця грамадства старыя, язьчнiцкiя погляды, часта злаваючыся з iмi. Так, святы прарок iлья стау падобны да Перуна. Язычнiцтва у асноуным заставалася бытавой рэлiгiяй сялянства з яго натуральнай гаспадаркай, патрыярхальным ладам жыцця, поуным залежнасцi ад сiл прыроды.

Гарадское супольнае жыццё, наадварот, схiляла да разуменiя i успрыняцця палажэнняу хрысцiянскай рэлiггi, яе сiмволiкi. Такiм чынам, стваралася тое двухвер'е, якое iснавала на тэрыторыi Бeлapyci з даунейшых часоу i дазваляла славянскаму язычнiцтву мiрна ужывацца з усходнiм i заходнiм хрысцiянствам.

I сёння у памяж народа жывуць розныя мiфалагiчныя уяуленнi аб паходжаннi жывой i нежывой пры­роды (icнaвaнii "таго свету", святкаванне Дзядоу, Радаунiцы), апавядаюцца псторьп пра руса лак, лecaвiкoy, чарцей, ведзьмау. iснуюць разнастайныя замовы, праклёны, "засцерагальныя" дзеяннi ад стыхiйных нягод, сацыяльных катаклiзмау. Працягваецца традыцыя пaвaжлiвыx адносiн да агню, у фальклоры услауляюцца сонца, месяц, зоркi, дрэвы, рэкi i г.д. Захоуваюцца некаторыя абрады — гуканне вясны, купалле, валачобнiцтва, юр'еускiя i траецкiя звычаi. Але ужо усе яны страцiлi сваю магiчную сiлу.

Культура старажытных беларускiх зямель мае шмат агульнага з культурай iншых усходнеславянскiх народау. Гэтае агульнае выяуляецца у стылi, кампазiцыi, спосабе упрыгажэння арнаментам прадметау прыкладнога мастацтва.

Пры усёй агульнасцi культуры Старажытнай Pyci на тэрыторыi сучаснай Беларусi яна мела спецыфiку. Найбольш яскрава гэта выявiлася у матэрыяльнай i духоунай культуры Полацкай зямлi. У IX - XIII стст. у Полацку квiтнела высокая раннефеадальная куль­тура, paзвiвaлacя пiсменства, вялося летапiсанне, шырока распаусюджвалiся рамёствы — кавальскае, ювелiрнае, гарбарна-шавецкае, дрэваапрацоучае, кастарэзнае, ганчарнае. Полацк уплывау на гаспадарчае i культурнае paзвiццё суседнiх неславянскiх народау.

Вышэйшым узорам старажытнарускай культуры з'яуляецца маiгумен-тальная архiтэктура. У X — XIII стст. у архiтэктуры Еуропы дамiеавау раманскi стыль. Грамадзянскiя i культавыя раманскiя пабудовы вызначалiся масiунасцю, суровай манументальнасцю i крапаснымi pыcaмi. У муроуцы абавязкова ужывауся абчэсаны i прыродны камень, часам разам з цэглай. Рысы раманскага стылю ёсць у многiх помнiкау беларускага дойлцтва.

К канцу X ст. на Pyci не было каменна-цаглянага будаунцтва. 3 прыняццем хрысцiянства бярэ пачатак узвядзенне манументальных культавых пабудоу. На пачатковым этапе рускiя дойлiды пepaймaлi вiзaнтыйcкiя архiтэктурныя формы, потым ix пераасэнсавалi у адпаведнасцi са свaiмi мастацкiмi густамi, традыцыямi. Будаунiцтву саборау на Pyci надавалася дзяржаунае i палiтычнае значэнне. У сярэдзiне XI ст. у Полацку, следам за Шевам i Ноугарадам, быу пабудаваны старажытнейшы з вядомых на тэрыторый Беларусi мураваны Сафiйскi сабор. Ён меу шмат агульнага з наугародскай Сафiяй. Будаунiчым матэрыялам былi плiтачная цэгла i брукаваны камень. План храма адрознiваецца строгай сiметрыяй. Унутраная прастора падзялiлася 16 слупамi на 5 уздоужных нефау. Пасярэдзiне будынка змяшчауся галоуны купал, вакол якога групавалася яшчэ 4 меншых. Сцены унутры сабора былi распiсаны фрэскамi i упрыгожаны мазаiкай.

Хуткi рост гарадоу, рамёствау i гандлю, распаусюджанне хрысцянства стварылi умовы для далеiшага развiцця мураванаi архiтэктуры. У XII ст. у Вiцебску была пабудавана Благавешчанская царква (засталiся pyiны). Яе рысы (незвычайная выцягнутасць плана, 6 калон) нагадваюць заходнееурапейскiя базiлiкi. Пазней базiлiкi былi паутораны у пабудовах Полацка, Гродна, Смаленска. У XII — XIII стст. у Полацку з'явiлiся некалькi мураваных саборау. Сярод ix - Cnacкi, быу пабудаваны у сярэдзiне XII ст. Непадалёк ад Полацка, у Бельчыцах, у XII ст. быу заснаваны манастыр У iм было не менш за 4 мураваныя саборы. Адзiн з ix меу двухскатны дах, на грэбеш якога была выстаулена драуляная галава, што сведчыць пра выкарыстанне у мураванаi архiтэктуры традыцыйнага драулянага дойладства.

Значнай своеасаблiвасцю адрознiваюцца манументальныя збудаваннi Гродна. У старажытнарускi перыяд у горадзе было ужо некалькi цагляных храмау i грамадзянскiх збудаванняу. Найбольш яскравай рысай пабудоу Гро­дна была маляунiчасць афармлення фасадау устаукамi з каляровых шлiфаваных валуноу. У XII ст. былi пабудаваны Барысаглебская (Каложская) царква на ycкpaiнe старажытнага Гродна, Крапасныя вежы, нiжняя царква на тэры­торый Гродзенскага дзядзiнца, царква у Ваукавыску, якiя стварылi яскравую i самабытную гродзенскую архiтэктурную школу. Спалучэнне чырвонага фону цаглянай кладкi з умураванымi рознакаляровымi керамiчнымi плiткамi i палiраванымi камяняма надавала архiтэктурным ансамблям Гродна маляунiчасць i непауторнасць.

На тэрыторьii Беларусi вядома яшчэ адно збудаванне царква Тураве, архiтэктурныя формы i будаунiчая тэхнiка якой дазваляюць датаваць яе сярэдзiнай або другой паловай XII ст. Рэшткi яе, выяулееныя пры раскопках на Тураускiм гарадзiшчы, даюць падставу меркаваць, што тэта быу шасцiслуповы трохапсiны храм, якi меу хоры. Царква была збудавана з плiнфы спосабам раунаслойнай муроукi на растворы з дамешкай цамянкi (дробна тоучанай цэглы).