XIX вопрос

Культура и просвещение в Беларуси (конец XVIII—первая половина XIX в.) Зарождение новой белорусской культуры.

Пасля далучэння беларуских зямель да Расийскай имперыи царския улады, имкнучыся интэграваць у сваю дзяржауную структуру новыя тэрыторыи, праводзили адапаведную палитыку. Да гэтага значны уплыу на развицце беларускай культуры аказвала польская, а пазней—руская культура. Культура беларуских зямель сутыкалася з жорстким прыгнетам з боку царскай улады, якая имкнулася даказаць, што насельництва Беларуси не мела сваей этничнай асабливасци.

Аднак менавита у гэты час беларуски этнас фармируецца як нацыя. Фармираванне беларускай нацыи ишло ва умовах развицця капиталистычных адносин, унутранага рынку, росту гарадоу и гарадскога насельництва. Але беларуски народ не меу сваей дзяржаунасци, нельга было ужываць беларускую мову, назва для Беларуси—Пауночна-Заходни край. Замацаванне назвы «Беларусь» замацоуваецца за тэрыторыяй Беларуси Тольки у другой палове XIX ст.

У пачатку 19 ст працягвалася фармираванне свецкай ситэмы адукацыи, якая уключала школы, вучылишчы, Виленски университэт, Полацкую езуицкую акадэмию. У 1828 уведзены дзве систэмы атрымання адукацыи. Першая для дваранскага саслоуя (дамашняе навучанне, гимназия, университэт). У 1827 царски указ абмежавау магчымасць атрымання вышэйшай и сярэдняй адукацыи для непрывилеяваных саслоуяу. Навучанне вялося Тольки на польскай и рускай мове. Пасля паустання 1830-31 пачалася актыуная русификацыя. Беларуская мова пад забаронай, Виленски университэт закрыты.

Нягледзячы на складаную палитычную ситуацыю, адукацыя усе ж развивалася. Дзейничали, школы, навучальныя установы усих тыпау.

У пачатку 19 ст пачынаецца навукрвае даследванне Беларуси. Калайдович, расийски ывучоны, выдае працу «Пра беларускую гаворку».

У беларускай литаратуры пераважаюць рамантызм, сентыментализм. Адным з выдатнейшых письменникау трэба вылучыць А. Мицкевича. У першай палове 19 ст дбольшасць творау писалася на прльскай мове. Па буларуску писали Легатович, Багрым, Чачот, Каратынски. У их творах гучыць любоу да роднага краю и постага люду. У гэты час написаны «Энеида навыварат», «Тарас на Парнасе»

Прасочваюцца новыя тэндэнцыи у беларуски тэатр. Пад Ракавам Дунин Марцинкевич у сваим маентку стварыу беларуски тэатр прафесийнага тыпу, яки стау асновай нацыянальнага прафесийнага тэатра.

У выяуленчым мастацтве першай паловы 19 ст больш ярка праступае свецки характар. Яно развиваецца пад уплывам рамантызму и класицызму. Адным з цэнтрау развицця беларускага жывапису, скульптуры и графики быу Виленски университэт.

Развиваецца скульптура. Першым прафесийным скульптарам личыцца К. Ельски. Ен стварыу цэлую галерэю (больш за 50) партрэтау знакамитых асоб Беларуси.

У беларускай архитэктуры пануе класицызм з яго кампактнасцю аб’емау, правильными планами, прастой дэкор фасадау. (палацава-паркавы ансамбль Румянцавых)

Таким чынам, беларуская культура зрабила значны крок наперад у сваим развицци. На яе вялики уплыу аказала культура Расии, Польшчы, усих еурапейских краин. Нягледзячы на складанае становишча—разлажэне феадальна прыгонницкай ситэмы, фармираванне капиталистычных адносин, нарастанне рэвалюцыйнага руху—культура Беларуси ключалася у агульнаеурапейския працэсы развицця и спрыяла фармираванню этнасу и самасвядомасци беларускага народа.