2.3 Этилацетатты экстракттағы заттарды анықтау

Екі жүйелі хроматография әдісі арқылы БСС (40:12,5:29) және 6% НАс (сірке қышқылы) жүйесіндегі еріткіштермен түрлі заттар идентификацияланды. Айқындағыш ретінде УК, NH₃, ТАК, ДзПНА қолдандық. Фитохимиялық сараптау нәтижесінде флаваноидтар (17) және флаваноидтың гликозидтелген (18) формасы анықталды. Анықталған заттар 4-сурет және 6-кестеде көрсетілген:

Сурет 4- Этилацетатты экстракттың екі жүйелі ҚХ- сы

Кесте 6- ЭА экстракттағы заттардың ҚХ нәтижесі

Үлгі	Зат	Rf жүйесінде		УК	NH₃	ТАК
		БСС	НАс
ЭА экстракт	17	0,89	0,03	Жарық	Сары	Жасыл
	18	0,70	0,41	Жарық	Сары	Жасыл

Жұқа қабатты хроматография әдісі арқылы 6:4 (гексан:этилацетат жүйесі) қатынаста этилацетатты экстрактқа тәжірибе жүргіздік. Айқындағыш ретінде 60%-дық H₂SO₄ қышқылындағы CeSO₄қолдандық. Зерттеу нәтижесінде 5- суретте және 7- кестеде көрсетілгендей, флаваноидтар (21,22) және сапониндер (19,20) анықталды:

Сурет 5- ЭА экстракттың ЖҚХ- сы

Кесте 7- ЭА экстракттың ЖҚХ нәтижесі

Зат	Rf гексан:этилацетат жүйесінде	Түстің өзгеруі
19	0,14	Қою қызғылт
20	0,4	Қою көк
21	0,6	Жасыл
22	0,69	жасыл

2.4 Бутанолды экстрактағы заттарды анықтау

Екі жүйелі қағазды хроматография әдісі арқылы БСС (40:12,5:29) және 6% НАс (сірке қышқылы) жүйесінде, УК, NH₃, ТАК, ДзПНА айқындағыштарын қолдана отырып, бутанолды экстракт құрамындағы затты анықтадық. Нәтижесінде флаваноидтың гликозидтелген формасы (23) анықталды. Анықталған зат 8-кесте мен 6- суретте көрсетілген:

Кесте 8- Бутанолды экстракттың ҚХ нәтижесі

Зат	Rf жүйесінде		УК	NH₃	ТАК
	БСС	НАс
1	0,42	0,24	күлгін	сары	жасыл

Сурет 6- Бутанолды экстракттың екі жүйелі ҚХ- сы

2.5 Сулы қалдық құрамындағы заттарды анықтау

2.5.1 Амин қышқылдарының сандық анықталуы

Амин қышқылдарын сараптау үшін ГСХ әдісі пайдаланылды. Бұл сараптау «Карло Эрбо-4200» (Италия) аминқышқыл анализаторында белгілі әдістеме бойынша өтті. Стандартты ерітіндіні ұстау уақытына байланысты сапалық және сандық сараптау жүргізілді. Нәтижесінде 20 аминқышкылы анықталды (Зат: 24-34), 7- сурет пен 10- кестеде.

Сурет 7- Zygophyllum Rosovii өсімдігінің құрамындағы ГСХ арқылы анықталған амин қышқылдардың сандық мөлшері.

Кесте 10- шикізат құрамындағы аминқышқылдарының мөлшері

№	Аминқышқылдары	Сандық мөлшері, мг/100г
1	Аланин	726
2	Глицин	284
3	Лейцин	358
4	Изолейцин	375
5	Валин	236
6	Глютамат	2578
7	Треонин	203
8	Пролин	466
9	Метионин	88
10	Серин	260
11	Аспаратат	1286
12	Цистин	39
13	Оксипролин	2
14	Фенилаланин	270
15	Тирозин	296
16	Гистидин	221
17	Орнитин	2
18	Аргинин	338
19	Лизин	255
20	Триптофан	78

Табиғатта 150- ден астам аминқышқылдарының түрі кездеседі, солардың ішіндегі 20–сына жуығы ақуыз, ферменттер, дәрумендер және басқа да организм үшін қажетті органикалық қосылыстардың негізі болып табылады. Адам организміндегі аминқышқылдың жеткіліксіздігін табиғи тағаммен немесе осы қосылыстар кездесетін дәрілік заттармен орнын толтырады. Көптеген аминқышқылдары физиологиялық қасиет көрсетіп ғана қоймай, жоғары эффективті зат болып табылады.

Ең көп мөлшерде Zygophyllum rosoviі өсімдігінің жер үсті бөлігінде көп мөлшерде глютамат, аспаратат, аланин, пролин, ал аз мөлшерде оксипролин, орнитин кездеседі (4- диаграммадан анық көрінеді). Адам организмінде бұлар маңызды қызмет атқарады, мысал, глютамат көмірсулар биосинтезін, иммунитетті күшейтеді және фолий қышқылынның синтезінде қызмет атқарады, аспаратат жүйке жүйесін қалыпқа келтіреді және аммиак синтезіне қатысады, аланин бауырда оңай глюкозаға айналады және кері процесс жүреді, ал пролинмен негізгі дәнекер тін ақуызы – коллагенге бай [44].

Диаграмма 4- Zygophyllum Rosovii өсімдігінің амин қышқылдары мөлшері

Екі жүйелі қағазды хроматография әдісі арқылы БСС (40:12,5:29) және 6% НАс (сірке қышқылы) жүйесінде, ЖАК айқындағышын қолдана отырып, сулы қалдықтың құрамын анықтадық. Зерттеу нәтижесі бойынша сулы қалдықтың құрамында флаваноидтың гликозидтелген формасы (Зат:35) анықталды. Анықтау нәтижелері 11- кесте мен 8- суретте нақты көрсетілген:

Кесте- 11 Сулы қалдықтың ҚХ нәтижесі

Үлгі	Зат	Rf жүйесі		УК	NH₃	ТАК
		БСС	НАс
Сулы қалдық	35	0,35	0,16	Күлгін	Сары	Жасыл

Сурет 8- Сулы қалдықтың екі жүйелі ҚХ- сы

Қорытындылай келе, хлороформды экстракта 10 май қышқылы, хлорофилдер, стероидтар және терпеноидтар идентификацияланды. Флавоноидтар (агликон мен гликозид) мен сапониндер этилацетатты экстрактыда анықталды, ал бутанолды және сулы эсктракттарды флавоноидтың гликозидтелген формасы анықталды.

R₁, R₂, R₃, R₄– -ОН немесе -ОСН₃ немесе гликозидтер.

Сонымен қатар, сулы қалдықта 20 аминқышқылы идентификацияланды. Этилацетатты, бутанолды, сулы экстракттарда флавоноидтың гликозидтелген формасы анықталғандықтан, о-толуидин айқындағышымен және стандартты үлгілерді қолдана отырып, БҚХ – ға көмірсуларды анықтау үшін, белгілі еріткіштер (БСС) жүйесіне қойдық. Нәтижесінде, этилацетатты, бутанолды және сулы экстракттарда полисахарид құрылысымен арабиноза, глюкоза мен галактоза идентификацияланды. Сондықтан, біз этилацетатты, бутанолды экстракттағы қоспаның құрамындағы полисахаридтерді анықтау үшін қышқылдық гидролиз әдісін қолдандық. Тәжірибе 6 сағат бойы жүргізілді. Ол үшін әр заттан сынама алып, оған 5%- ды НСL- дың 5 мл құйып тәжірибе жүргіздік. Әр бір сағат сайын сынама алынды. Бір жүйелі қағазды хроматографияға меншіктермен салыстыра отырып, БСС жүйесіне қойып, о- толуиндинмен айқындадық. Зерттеу нәтижесінде этилацетатты экстракт қоспасы құрамында арабиноза (Rf=0,36) (Зат:36) және глюкоза (Зат:37) (Rf=0,29), ал бутанолды экстракт қоспасы құрамында арабиноза (0,31) мен галактоза (0,37) (Зат:38) бар екені анықталды. Қышқылдық гидролиз нәтижесі 9 және 10 суретте көрсетілген:

Сурет 9 – ЭА экстракттың 6 сағаттық қышқылдық гидролиз нәтижесі