24 Мемлекеттің саяси режимі

Саяси режим – бұл саяси билігі жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы. Мемлекет теориясында “саяси режим” және “мемлекеттік режим” ұғымдары кездеседі. Осыған сәйкес, осы екі ұғымның арақатынасына байланысты бірқатар көзқарастар бар. Кей ғалымдардың айтуы бойынша бұл екі ұғым бір мағынаны білдіреді. Ал кей авторлардың айтуы бойынша мемлекеттік режим саяси режимге қарағанда тарлау. Өйткені мемлекеттік режим – бұл мемлекеттік билікті жүзеге асырудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы. Өз алдына саяси режимді тек мемлекет қана емес, сонымен қатар саяси партиялар, қоғамдық бірлестіктер де жүзеге атқарады.

Саяси режимді жүзеге асыруда қолданылатын әдістер мен тәсілдердің ерекшелігіне байланысты ол екі түрге бөлінеді:

1) демократиялық;

2) антидемократиялық.

1) Демократияның екі түрі бар:

- либералды;

- консервативтік.

Либералды демократиялық режимде – тұлға, оның құқықтары мен бостандықтары жоғары тұрып, мемлекет оны қорғайды.

Консервативтік демократиялық режимде – мемлекет көбінесе салт – дәстүрге сүйенеді.

Демократиялық режимнің белгілері:

- халық тікелей және жанама демократия арқылы мемлекеттік билікті жүзеге асыруға қатысуы;

- адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары жарияланып, олардың нақты қамтамасыз етілуі;

- орталық және жергілікті мемлекеттік органдары мен лауазымды тұлғаларды тікелей халық сайлауы;

- саяси әр алуандылық (плюрализм), көп партиялық;

- мемлекеттік биліктің тармақтарға бөлінуі (заң шығарушы, атқарушы, сот билігі);

- сендіру, келісу, өзара келісімге келу әдістерінің басымдылығы;

- азшылықтың мүддесін ескере отырып шешімді көпшілік болып қабылдау;

- қоғамның барлық саласында заңның үстемдігі;

- бұқаралық ақпарат құралдарының тәуелсіздігі;

- сөз бостандығы, цензураға тыйым салу;

- жариялылық.

2) Антидемократиялық режимнің бірнеше түрі болады: тирания, деспотизм, фашизм, тоталитарлық және авторитарлық режимдер. Антидемократиялық режимнің белгілері:

- мемлекет қоғамдық өмірдің барлық саласын бақылауы;

- барлық қоғамдық ұйымның мемлекеттендірілуі (жеке меншіктің болмауы);

- адамның құқықтары мен бостандықтарының заң жүзінде болуы;

- бір саяси партияның үстемдігі;

- саяси әр алуандылықтың жоқ болуы, бір ресми идеологияның болуы;

- қоғамда заңсыздықтың үстем болуы;

- азшылықтың мүддесін ескермеуі;

- жариялылықтың болмауы, цензураның болуы;

- қоғамның сословиелік, касталық және т.б. белгілер бойынша бөлінуі;

- халықтың төмен экономикалық деңгейі;

- мәжбүрлеу мен жазалау шаралаының үстемдігі;

- сыртқы саясаттағы агрессиялық сипаттағы әрекеттер және т.б.

25 Мемлекет функцияларының түсінігі мен белгілері

_{Функция - заң ғылымында мемлекет пен құқықтың алдында тұрған мүдде-мақсаттары, міндеттерді орындау қызметінің негізгі бағыттарын және оның әдіс-тәсілдерін анықтап, іске асыруды біріктіреді. Осы тұрғыдан мемлекеттің, үкіметтің, мемлекет аппараттарының функциясы деген заңды ұғым қалыптасады.}

Мемлекет функциялары – бұл мемлекеттің қызметінің негізгі бағыттары, олардан мемлекеттің мәні мен мақсаты көрініс табады. Мемлекеттің функциялары оның міндеттерімен тығыз байланысты, олар мемлекеттің мәніне тәуелді болып келеді және оның өзгеруіне қарай өздері де өзгереді. Сонымен, мемлекет функциялары–ауыспалы сипаттағы санат. Олар мемлекет түрінің басқа түрге ауысу жағдайында да өзгереді.

_{Мемлекет функциясының белгілері мынадай:}

_{1) қоғамдық өмірдің басты сферасындағы бағыттың арасындағы тікелей байланыстығы;}

_{2) мемлекеттің мәні мен оның әлеуметті бағытының арасындағы тікелей байланыстығы;}

_{3) қоғам дамуының тарихи кезеңдеріндегі пайда болатын ірі нақтылы міндеттері мен мақсаттарын орындауға байланысты мемлекеттің қызметінің бағыттылығы;}

_{4) билік мәжбүрлеу әдістерін қолдануға қажетті белгілі бір нысандағы (көбінесе құқықтық ) функциясын іске асыру.}

_{Мемлекет алғашқы кезінен бастап, қоғам онсыз дами алмайтын бірқатар қызметтерді, мысалы, қоғамдық қажетті жұмыстарды (жол, ирригациялық құрылыстар, стихиялық апатқа қарсы қорғаныстар алу), почта ісін, сауда мен қаржы айналымын, қоғамдық тәртіпті сақтау мен кейбір басқа да қызметтерді орындап келеді.}