23. Развіццё нацыянальна-дэмакратычнага руху і шлях да абвяшчэння незалежнай Рэспублікі Беларусь: другая палова 80-х – пачатак 90-х гг. Хх ст.

Рух за дзяржаўны суверэнітэт Беларусі ў канцы 80-х — пачатку 90-х гг. XX ст. прадугледжваў карэннае пе-раўтварэнне Саюза ССР у сапраўды дэмакратычную права-вую дзяржаву, заснаваную надобраахвотным аб'яднанні раў-напраўных суверэнных рэспублік. 27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет Беларускай ССР прыняўДэкларацыю абдзяржаўным суверэнітэце рэспублікі. У сакаві-ку 1991 г. адбыўся рэферэндум (усенароднае галасаванне) па пытанні захавання абноўленага СССР. Больш за 3/4 удзель-нікаў рэферэндуму у 9 з 15 савецкіх рэспублік выказаліся за захаванне СССР. Вярхоўны Савет БССР прыняў пастанову, у якой адзначалася мэтазгоднасць уваходжання БССР у склад Саюза ССР з улікам яго абнаўлення.

Працэс падрыхтоўкі новага Саюзнага дагавора быў пры-пынены ў сувязі з падзеямі 1991 г. у Маскве, якія атрымалі назву жнівеньскага путчу — спробы дзяржаўнага пераваро-ту, накіраванага супраць палітыкі перабудовы. Путч пра-валіўся. Пасля гэтага рух за дзяржаўны суверэнітэт Беларусі значна паскорыўся.

26 жніўня 1991 г., быў приняты Закон «Аб забеспячэнні палітычнай і эканамі-чнай самастойнасці БССР». Згодназ ім усе прадпрыемствы, арганізацыі і ўстановы саюзнага падпарадкавання, што раз-мяшчаліся на тэрыторыі рэспублікі, пераводзіліся ва ўлас-насць Беларускай ССР. 19 верасня 1991 г. Вярхоўны Савет прыняў Закон аб назве Беларускай ССР, у адпаведнасці з якім яна пачала называцца «Рэспубліка Беларусь», а ў скароча-нымварыянце — «Беларусь». Была зацверджана новая дзяр-жаўная сімволіка: бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня». У маі 1995 г. на рэферэндуме большасць насельніцтва рэо публікі прагаласавала за ўвядзенне новых дзяржаўных сімва-лаў, якія існуюць і сёння.

8 снежня 1991 г. кіраўнікі Расійскай Федэрацыі, Украіны і Беларусі падпісалі ў Белавежскай пушчы Пагадненне аб спыненні існавання СССР і стварэнні Садружнасці НезалежныхДзяржаў (СНД). Гэтае пагадненне атрымала ў гісторыі назву «Белавежскага». Адначасова была прынята пастанова, якая скасоўвала Дагавор аб утва-рэнні СССР ад 1922 г. У склад СНД увайшлі 12 краін. Цэнт-рам СНД

Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, пры-нята Вярхоўным Саветам 15 сакавіка 1994 г.

Канстытуцыя ўстанавіла прэзідэнцкую форму дзяржаў-нага кіравання. У выніку праведзеных у рэспубліцы летам 1994 г. прэзідэнцкіх выбараў абсалютная большасць выбар-шчыкаў аддала свае галасы за Аляксандра Рыгоравіча Лука-шэнку. У 2001 г. ён быў паўторна абраны Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь. У 2004 г. большасць удзельнікаў рэс-публіканскага рэферэндуму выказаліся за дазвол першаму Прэзідэнту Рэспублікі Беларусь Лукашэнку А. Р. удзельні-чаць у якасці кандыдата ў выбарах Прэзідэнта ў 2006 г.

У сярэдзіне 90-х гг. на шляху будаўніцтва нашай маладой дзяржавы ўзніклі цяжкасці, якія былі звязаны з недаклад-насцямі заканадаўства. У прыватнасці, недастаткова выраз-на праводзілася ў Канстытуцыі раздзяленне функцый і паў-намоцтваў паміж заканадаўчай і выканаўчай уладамі, што прывяло да абвастрэння ў другой палове 1996 г. унутрыпа-літычнага крызісу ў краіне. 3 мэтай выхаду з яго Прэзідэнт рэспублікі А. Р. Лукашэнка выступіў з ініцыятывай правя-дзення рэферэндуму па пытанні прыняцця новай рэдакцыі Канстытуцыі. Рэферэндум адбыўся 24 лістапада 1996 г.

Запрыняцце новай рэдакцыі Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь 1994 г. са змяненнямі і дапаўненнямі, прапанаванымі Прэзідэнтам А. Р. Лукашэнкам, прагаласавала 70,4 % выбар-шчыкаў. За адабрэнне пытання аб перанясенні Дня незалеж-насці Рэспублікі Беларусь з 27 ліпеня на 3 ліпеня прагаласавала таксама большасць выбаршчыкаў.

Рэферэндум 1996 г. фактычна паклаў пачатак новаму этапу развіцця Беларусі. Паводле новай рэдакцыі Канстытуцыі Рэспубліка Беларусь абвяшчалася унітарнай дэмакратыч-най сацыялънай прававой дзяржавай. Новая рэдакцыя Кан-стытуцыі 1994 г. пашырыла паўнамоцтвы Прэзідэнта..

Прынцыповыя змены адбыліся ў структуры заканадаў-чай улады. У прыватнасці, спыніў паўнамоцтвы Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь. Замест яго ўтвораны двухпалат-ны Нацыяналъны сход Рэспублікі Беларусь, які з'яўляецца прадстаўнічым і заканадаўчым органам улады. Ён складаец-ца з Палаты прадстаўнікоўі Савета Рэспублікі. Канстыту-цыйны суд сочыць за адпаведнасцю Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь законаў, якія прымаюццаў краіне. Выканаўчую ўла-ду ў дзяржаве ажыццяўляе У рад — Савет Міністраў Рэспуб-лікі Беларусь, які фарміруе Прэзідэнт. Судовая ўлада нале-жыць судам.

Беларусь з'яўляецца ярававом дзяржавай таму, што дзей-насць усіх органаў улады, жыццё грамадства вызначаюцца Канстытуцыяй і адпаведнымі законамі, выкананне якіх з'яў-ляецца абавязковым для ўсіх. Тэрмін «сацыялъная дзяржава» азначае, што асноўнай мэтай Рэспублікі Беларусь з'яўля-ецца стварэнне ўмоў для свабоднага і годнага развіцця асобы і рэалізацыі яе інтарэсаў, якія суадносяцца з інтарэсамі грамадства. Замацаванне прыярытэту правоў чалавека над пра-вамі грамадства, нацыі і дзяржавы — адна з самых адметных рыс Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.

4.Перадумовы и пач. Бел.нац.руху (19ст). Распыленнасць рабочых па дробных прадпрыемствах і нязначная ўдзельная вага рабочых, занятых на буйных фабрыках і заводах, з’яўлялася спецыфічнай асаблівасцю структуры рабочага класа Беларусі. У весках пражывала каля 85% беларускага насельніцтва. У гарадах беларусы складалі меншасць – 14,5%, яўрэі – 53,9%. XIX ст. рабочы клас, які складаў 3,3% ад агульнай колькасці насельніцтва Беларусі, быў шматнацыянальным. Рабочы клас не стаў значнай палітычнай сілай у беларускіх губернях.

У 80-я і 90-я гг. XIX ст. марудныя тэмпы эканамічнага развіцця краю адбіваліся на працэсе фарміравання нацыянальнай прамысловасці і гандлевай буржуазіі.

Значную маемасную праслойку складала дваранства.

Пач.XX ст. з 80 тыс. сярэдніх і буйных прадпрыемцаў і гандляроў у Паўночна – Заходнім краі беларуская нацыянальная буржуазія налічвала прыкладна 20 тыс. чалавек, або 25%, на долю яўрэяў –прыпадала каля 60%. Сельская буржуазія пасля рэформы 1861г. толькі набірала моц,== беларусаў. (не магла іграць самастойную ролю ў палітычным жыцці краю) на аснове якога пачалося фарміраванне беларускай культуры і палітычнай эліты.

Сацыяльна-эканамічныя працэсы аказвалі ўплыў на развіцце нацыянальна-вызваленчага руху.

Нацыянальная інтэлігенцыя. Шляхта=паліт. і культ. сілай бел. насельніцтва і не страціла культурна-нацыянальных традыцый. Прадстаўнікі шляхты актыўна выступалі за нац.-культ. адраджэнне Б. (Кастусь Каліноўскі, Францішак Багушэвіч, браты Антон і Іван Луцкевічы).

У другой палове XIX ст. у грамадска-палітычнае жыцце ўключыліся народнікі. У Пецярбургу было аб’яднаць намаганні беларускіх рэвалюцыянераў, стварыць адзіную арганізацыю і сфармуляваць яе праграму. У 1884г. з ініцыятывай аб’яднання ў адну арганізацыю ўсіх нелегальных гурткоў, якія дзейнічалі ў Беларусі, выступіла група “Гоман”. Члены групы (Х. і А.Ратнер, У. Крупскі, М.Стацкевіч, Сафронаў, Нясцюшка-Буйніцкі) прызнавалі праграму “Народнай волі”, для звяржэння самадзяржаўя. Яны заявілі аб існаванні беларускай нацыі. На ўсей тэрыторыі Беларусі “гоманаўцы” не змаглі. У канцы XIX ст. народніцтва перажывала крызіс.

Беларускае нацыянальнае пытанне ставілася на сходках зямляцтваў і гурткоў рэвалюцыйнай моладзі Пецярбурга, а таксама Мінску і Вільні.

З 1881г. у Расіі наступіў перыяд палітычнай рэакцыі. Пачаўся наступ на народныя вучылішчы, замест іх адкрывалі царкоўна-прыходскія школы і школы граматы.

Развіцце капіталістычных адносін як у прамысловасці, і ў сельскай гаспадарцы суправаджалася масавым збядненнем насельніцтва і ўзмацненнем класавай барацьбы. Асабліва цяжкім было становішча рабочага класа. Сярэднегадавая зарабатная плата рабочых у Беларусі была на 31 % ніжэй, чым у Расіі у цэлым. Закон, абмяжоўваючы працягласць рабочага дня да 11,5 гадзін. Усе гэта вяло да нарастання рабочага руху, асабліва стачачнай барацьбы. (эканамічны характар)

У 1898-1900 гг. у Беларусі значна пашырыўся і палітычны рух рабочых. Усе гэта садзейнічала росту нацыянальнай свядомасці беларусаў, актывізацыі іх палітычнай барацьбы.

5. і 6 .Пач. палит. этапу бел.нац.руху. Узнікненне і дзейнасць першых беларускіх палітычных партый і арганізацый.

У сувязі з развіццём беларускага культурна-асветнага руху была створана першая бел.нац.-рэвал. партыя - Беларуская Рэвалюцыйная партыя (БРП) яна ўзнікла ў 1902 г. у Пецярбургу па ініцыятыве Вацлава Іваноўскага, БРП была створана на базе кул.-асветных гурткоў бел. моладзі, існаваўшых у Вільні, Мінску і Пецярбургу. Членамі яе сталі браты І. і А. Луцкевічы, А. Бурбіс, В. Ластоўскі, А. Пашкевіч (Цётка). У 1902 г. кіраўнікі БРП зрабілі спробу склікаць з’езд сваіх прыхільнікаў. З’езд даручаў ЦК накіраваць на беларускі з’езд сваіх дэлегатаў, якія павінны былі выкласці мэты польскага сацыялістычнага руху ў дачыненні да Беларусі. Але з’езд БРП не адбыўся. Вясной 1903 г. адбыўся раскол кіруючай “тройкі” БРП( Вацлаў Іваноўскі і браты Іван і Антон Луцкевічы). В.Іваноўскі арганізаваў гурток “ Беларуская народная асвета і культура”. Браты Іван і Антон Луцкевічы пачалі ствараць новую арганізацыю. У лістападзе 1903 г. па іх ініцыятыве была заснавана Беларуская рэвалюцыйная грамада (БРГ). Арганізатарамі і ідэйнымі натхніцелямі партыі браты Іван і Антон Луцкевічы, К. Кастравіцкі (К. Каганец), А. Уласаў, Ф. Умястоўскі, А. Пашкевіч (Цётка), А. Бурбіс. (дробнай памеснай шляхты), а належалі да разначыннай інтэлігенцыі. Праграма БРГ патрабаванні: =ліквідацыю капіталістычнага ладу, =пераход у грамадскую ўласнасць зямлі, сродкаў вытворчасці і камунікацый, =8-г. рабочага дня, =роўнай аплаты пры аднолькавай працы, =дзяржаўнага страхавання ад нясчасных выпадкаў, =краёвай аўтаноміі Беларусі і г. д.

У лістападзе БРГ 1904 г. была перайменавана ў Беларускую сацыялістычную грамаду (БСГ). (Палітычным аб’яднаннем розных слаёў беларускай нацыі),==выхадцы са шляхты, заможнага сялянства, інтэлегенцыі, служачых. У праграме адзначалася, што БСГ = за звяржэння самаўладзя і ўстанаўлення дэмакратычнай рэспублікі. БСГ ёсць арганізацыя сац.-пал. накірунку,=выражае інтарэсы бел. працоўнага народа, =ліквідаваць капіталістычны лад і =аддаць у рукі ўсяго народа зямлю, прылады працы і ўсе сродкі камунікацыі, =ідэю сацыялізацыі зямлі, =паляпшэння ўмоў працы і =павышэння якасці жыцця рабочых, =каб “усе народы мелі як мага больш свабоды”, падкрэслівалася жаданне ў перыяд капіталізму мець незалежную дэмакратычную рэспубліку. Патрабаванне аўтаноміі не для Беларусі, а для ўсяго Паўночна-Заходняга краю з сеймам у Вільні ў складзе Расійскай дэмакратычнай рэспублікі.

=Праграма патрабавала развіцця беларускай культуры, школы, мовы, знішчэння нацыянальнага прыгнёту, раўнапраўя нацый і іх права на самавызначэнне.

Галоўнай задачай партыі на дэмакратычным этапе рэвалыцыі застаецца барацьба за беларускую дзяржаўнасць. Абвяшчалася, што Беларусь павінна стаць аўтаномнай у складзе будучай Расійскай дэмакратычнай федэратыўнай дзяржавы.

Улетку 1904 г створана Сацыялістычная партыя Белай Русі (СПБР). Яе кіруючае ядро складалі польскія сацыялісты: М. Фальскі, Ф. Завадскі, браты С. і К. Трушкоўскія, Б. Шушкевіч- выхадцы з Беларусі, якія добра ведалі беларускую мову. Арганізацыі СПБР дзейнічалі галоўным чынам у Варшаве, Гродне, Вільні, Мінску.Партыя не заваявала істотнага уплыву.

БРП, БРГ і БСГ, якія ўзніклі на хвалі развіцця капіталізма і беларускага нац.-культ. адраджэння з’явіліся першымі бел. Рэвал.-дэмакрат. партыямі сацыяліст. арыентацыі.

Легальным органам БСГ стала штотыднёвая газета «Наша доля»,(выдавацца ў Вільні з 1 верасня 1906 г. кірыліцай і лацінкай). Неафіцыйныя яе рэдактары = браты Луцкевічы, Цётка, Умястоўскі..Першы нумар газеты выйшаў 10-тысячным тыражом. М-лы рэв.-дэм. характар: =заклікалi да лiквiдацыi эксплуататарскага ладу, =да стварэння сялянскiх саюзау. Пасля нумары==арышт, 5-ы і 6-ы нумары былі канфіскаваны, 7-ы паліцыя знішчыла. Ў студзені 1907 г. рашэннем Віленскай судовай палаты выданне «НД » забаронена.

У Вільні в-не новай штотыднёвай лег. газеты «Наша ніва».Праграма апублікавана ў снежні 1906 г. У ёй патраб. ад Думы =ск-не ўсіх абмеж. Законаў куплі і продажу зямлі, =утв-ня хутарск. г-кі, =арганізацыі таннага крэдыту =дап. дзяржавы для паляпш г-кі, =пашыр. мясц самакіравання, =самакіравання для Б-сі з соймам, =адмены ўскосн. падаткаў,=ўст-ня адзінага прагрэс. падаходнага падатку, =ўсеагул. абавязк. Бяспл. адукацыі на роднай мове.

Напярэдадні і ў перыяд рэвалюцыі 1905—1907 гг. Грамада выступала як леванародніцкая нацыянальная рэвалюцыйна-дэмакратычная партыя.Уплыў сярод сялян i часткi iнтэлегенцыi ў заходняй i цэнтральнай частках Беларусi. Слабыя сувязі Грамада мела ва Усходняй Беларусі.Уплыў БСГ у рабочым руху гарадоў, за выключэннем Мінска і Вільні, амаль не адчуваўся з-за нязначнай колькасці беларускіх рабочых і іх нізкай нацыянальнай самасвядомасці. Асноўным аб'ектам дзейнасці Грамады з'яўлялася вёска — сельскагаспадарчыя рабочыя і сяляне-падзёншчыкі. у БСГ у перыяд першай расійскай рэвалюцыі налічвалася каля 2 тыс. членаў.