_{10 Жобаның технико-экономикалық негіздемесі}

10.1 Жобаның технико-экономикалық негіздемесіне бастапқы мәліметтер

Дипломдық жоба тақырыбына сәйкес зерттеу обьектісі ретінде «Қазақмыс» ЖШС ҚФ ҚҚМЗ зауытында дайындалған тетік – бірінші кезекті білік 540-1731030-20 алынған.

Технико-экономикалық негіздемені орындау үшін тетіктің өзіне, оның дайындалу технологиясына және шығарылу сипатына қатысты мәліметтер қажет. Бұл мәліметтер кесте 10.1 көрсетілген.

Кесте 10.1 – Бастапқы мәліметтер

Бастапқы мәліметтер атауы	Шама
	базалық технологиялық процесс үшін	жобаланатын технологиялық процесс үшін
Тетік массасы, кг	4,1
Дайындама массасы, кг	5,3	5
Тетік материалы	Болат 45 МЕСТ 4543-71
Шығару бағдарламасы, жылына бірлік	25000	25000

Дипломдық жобаның берілген бөлімінде анықтау қажет:

– егер оның жылдық шығару бағдарламасы жылына 25000 бірлік болса, берілген детальды дайындаудың базалық технологиялық процесін қолдану тиімді болатындығын түсіндіру;

– жылдық шығару бағдарламасын ұлғайтқанда детальдың дайындалуының технологиялық процесін өзгерту қажет пе екендігін түсіндіру;

– базалық және жобаланатын (жаңа технологиялар мен жабдықтарды қолдану арқылы) технологиялық процестің қолданылу тиімділігін салыстыру;

– базалық және жобаланатын технологиялық процестерді қолданудағы технико-экономикалық көрсеткіштерді салыстыру;

Берілген детальдың өндіріс типі осы бөлімде анықталатын болады.

10.2 Өндіріс түрін және өндіріс процесінің ұйымдасуын анықтау

Өндіріс түрі – бұл машина жасау өндірісінің техникалық, ұйымдастыру және экономикалық ерекшеліктердің комплексті сипаттамасы. Өндіріс түрінің негізгі сипаттамасының бірі – бір ай ішінде орындалу қажет барлық операция санының жұмыс орындарының санына қатынасы.

Осы дипломдық жобада өндіріс түрі басқа көрсеткіш бойынша – жабдықты жүктеу коэффициенті бойынша анықталады, оның есептеуі төменде келтірілген.

10.2.1 Қажет жұмыс орындарының санын анықтау

Қажетті жұмысшылар орны келесі формула бойынша есептеледі [34]:

, (10.1)

мұндағы t_штi – операцияның даналық-калькуляция уақыты, мин;

N_в – жылдық шығару бағдарламасы, дана, N_в=25000;

F_д – бірлік құрылғының жылына нақты жұмыс істеу уақыты, сағ.; F_д=2040 1 ауысымды жұмыс аптасында;

- құрылғыны жүктеудің нормативті коэффициенті; =0,8…0,9.

Кесте 1.1 – Өңдеудің даналық-калькуляциялық уақыты

Операция атауы	Базалық технологиялық процесс
	Модель	to, мин	tшт.к, мин
1 жону білдегі	TRENS SN 50С	3,015	6,45
2 СББ тіс фрезерлеу білдегі	5Б352ПФ2	8,28	15,235
3 Бұрғылау білдегі	TRIOD DMF-25/400	0,478	0,84
4 Дөңгелек ажарлау білдегі	3М151	3,254	6,83

Білік:

Токарлық операция (Моделі TRENS SN 50С жону білдегі)

t_{дана 1} = 6,45 мин

Тіс фрезерлеу операциясы (Моделі 5Б352ПФ2 СББ-мен қамтылған тіс фрезерлеу білдегі)

t_{дана 2} = 15,235 мин

Бұрғылау (Моделі TRIOD DMF-25/400 білдегі)

t_{дана 3} = 0,84 мин

Ажарлау операциясы (Моделі 3M151 дөңгелек ажарлау білдегі)

t_{дана 4} = 6,83мин

Уақыт бойынша құрылғыны немесе жұмыс орнының қолдану дәрежесі практикалық жүктеу коэффициентімен К_ж.к. анықталады, ол есептік құрылғылардың W_p қабылданған шамаға W_пр қатынасын білдіреді:

, (10.2)

Егер нәтижесінде W_p бөлшектік сан болса, онда оны жақын тұтас W_пр шамасына дейін дөңгелектейді, нәтижелерді 10.2-кестеге толтырамыз.

Токарлық операция (Моделі TRENS SN 50С жону білдегі)

К_ж.к. = 1,55 / 1= 1,55

Тіс фрезерлеу операциясы (Моделі 5Б352ПФ2 СББ тіс фрезерлеу білдегі)

К_ж.к. = 3,46 / 1 = 3,46

Бұрғылау (Моделі TRIOD DMF-25/400 білдегі)

К_ж.к. = 0,202 / 1 = 0,202

Ажарлау операциясы (Моделі 3M151 дөңгелек ажарлау білдегі)

К_ж.к. = 1,64 / 1= 1,64

Барлық есептер нәтижесін 10.2-кестеге толтырамыз.

Кесте 10.2 – Қажет жабдық санын анықтау

Операция аты	Білдек моделі	, мин
1	2	3	4	5	6
1 токарлық	TRENS SN 50С	6,45	1,55	1	1,55
2 Тіс фрезерлеу	5Б352ПФ2	15,235	3,46	1	3,46
3 Бұрғылау	TRIOD DMF-25/400	0,84	0,202	1	0,202
4 Дөңгелек ажарлау	3М151	6,83	1,64	1	1,64
Барлығы		29,355		4

Құрал-жабдықтың жүктелу коэффициентіне байланысты технологиялық процестің екі вариантына да қатысты өндіріс типі анықталады. Базалық процеске орташа сериялы өндіріс типі, ал жобаланатын процеске – көп сериялы өндіріс типі сәйкес келеді.

Тетіктерді жылдық жүктеу бағдарламасы келесі формуламен анықталады:

, (10.3)

мұндағы N_в – осы түрлі тетіктерді жылдық шығару бағдарламасы (N_в=25000);

- міндетті болатын технологиялық жоғалтулар (=1…1,5%).

Қажетті өндірістік аудандарды есептеуді құрылғыны орнатуға қажетті аудан керек деп бастаймыз. Оны келесі формуламен есептейді:

, (10.4)

мұндағы - білдек ауданы, м²;

- қосымша ауданды ескеретін коэффициент, (=3,5).

Токарлы 1К62 білдегі:

S_ст = 2,811,17= 3,29

S = 3,29 · 3,5 = 11,51

Тіс фрезерлеу білдегі 6M82:

S_ст = 2,261,75= 3,955

S = 3,955 · 3,5 = 13,84

Бұрғылау білдегі 2A125:

S_ст = 0,980,825= 0,81

S = 0,81 · 3,5 = 2,83

Дөңгелек ажарлау білдегі 1A130:

S_ст = 3,122,00= 6,24

S = 6,24 · 3,5 = 21,84

Жону білдегі TRENS SN 50С:

S_ст = 3,631,505 = 5,46

S = 5,46 · 3,5 = 19,11

Тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2:

S_ст = 3,642,19= 7,97

S = 7,97 · 3,5 = 27,9

Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400:

S_ст = 1,150×0,50= 0,575

S = 0,575 · 3,5 = 2,013

Дөңгелек ажарлау білдегі 3М151:

S_ст = 4,62,45= 11,27

S = 11,27 · 3,5 = 39,45

Есептеулер нәтижесі 10.3-кестеге толтырылады.

Кесте 10.3 – Құрылғыны орналастыратын өндірістік аудан есебі

Білдек моделі	Қабылданған білдектер, дана	Білдек көлемі, м	,м2		Sстж,м2	Барлық аудан S, м2
Бастапқы технологиялық процесс
1 Жону білдегі 1К62	3	2,811,17	3,29	3,5	11,51	34,55
2 Тіс фрезерлеу білдегі 6M82	5	2,261,75	3,955	3,5	13,84	69,2
3 Бұрғылау білдегі 2A125	1	0,980,825	0,81	3,5	2,83	2,83
4 Дөңгелек ажарлау білдегі 1A130	3	4,123,00	12,36	3,5	43,26	129,8
Барлығы:	12	-	20,415	-	71,44	236,38
Жобаланатын технологиялық процесс
1 TRENS SN 50С жону білдегі	2	3,631,505	5,46	3,5	19,11	38,22
2 СББ тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2	4	3,642,19	7,97	3,5	27,9	111,6
3 Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400	1	1,150×0,50	0,575	3,5	2,013	2,013
4 Дөңгелек ажарлау білдегі 3М151	2	4,62,45	11,27	3,5	39,45	78,9
Барлығы:	9	-	25,275	-	88,47	230,733

10.2.2 Қондырғылар санын есептеу

Өндіріс құрамына кіретін негізгі жиынтықтардың бірі ретінде өндіріс операциялары жүретін қондырғылардың бар болуы. Цех жобасында қарастырылып отырған барлық мәселелер жоспарланып көрсетілген сызба бойынша орнығады. Ендеше, технологиялық процессті ретімен орындау мақсатында, бірнеше түрлі сипаттағы қондырғыларды орналастырамыз. Ол үшін алдымен өндіріске қажетті, экономикалық жағдайды ескере отырып, қондырғылар санын анықтау қажет. Механикалық өндеу операцияларын орындауға СББ (Сандық Бағдарламалық Басқару) еңгізілген, сонымен қатар, бастапқы технологиялық процесте қолданылған білдектердің кейін шыққан аналогтарын және қолданылуы бойынша анағұрлы ыңғайлы келесі білдектерді таңдадым:

1. TRENS SN 50С жону білдегі;

2. СББ тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2;

3. Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400;

4. Дөңгелек ажарлау білдегі 3М151

1 тетікті өндеуге кететін операциялық уақытты анықтау үшін жүктеу коэффициенті еңгізіледі: . Бұл мәнді СББ-мен камтылған білдектерді қолдануыма байланысты алдым. к_з=0,8 мәнін автоматталған және жартылай автоматталған білдектер үшін таңдадым.

Кесте 1.4 – Қондырғыны жүктеу және қолдану коэффициенттерінің мүмкін мәндері

Қондырғылар группасы		Kи	Kз
			максимальный	средний
Универсалды білдектер		0,90	0,95…1,0	0,80
СББ-мен қамтылған білдектер және өндеуші центрлер		0,85	0,95	0,90
Автоматтар және жартылай автоматтар	Бір шпиндельді	0,85	0,95…1,0	0,85
	Көп шпиндельді	0,80	0,90	0,90
Агрегатты білдектер		0,80	0,90	0,90
Қатаң автоматты сызықтар		0,75	0,95…1,0	0,90

Даналық-калькуляциялық уақытты осы коэффициентке бөлемін, сонда бастапқы технологиялық процесс үшін:

(токарлық өңдеу үшін)

(фрезерлеу)

(бұрғылау)

(ажарлау операциясы)

Жобаланатын технологиялық процесс үшін:

7,6 (токарлық өңдеу үшін)

(фрезерлеу)

0,99 (бұрғылау)

(ажарлау операциясы)

Білдектер санын келесі формуламен анықтаймын:

(1.1)

мұндағы, - 1 жылда тетіктерді жасап шығаруға кететін уақыт; - 1 жылда тетіктерді жасап шығаруға кететін сағат саны. Білдектер саны бастапқы технологиялық процесс үшін:

Токарлы білдек саны:

Фрезер білдектері саны:

Бұрғылау білдек саны:

Ажарлау білдек саны:

Жобаланатын технологиялық процесс үшін:

Токарлы білдек саны:

Фрезер білдектері саны:

Бұрғылау білдек саны:

Ажарлау білдек саны:

Негізгі технологиялық қондырғылардың есептелген санын жақын бүтін үлкен сан жаққа қарай дөңгелектейміз. Жалпы білдектер саны 9.

10.2.3 Негізгі қор және амортизациялық аударымдар құнын анықтау

Негізгі қорға келесілер кіруі тиіс:

а) ғимарат және сәулет (олардың құны тетікті әзірлеу технологиялық процесіне қатысатын құрылғыларды орналастыратын үлесте анықталады):

, (10.5)

мұндағы S – өндіріс ауданы, м² (230,733);

С_зо – 1м² өндіріс ауданының құны (42000).

Бастапқы технологиялық процесс үшін:

η_зо = 236,38 · 42000 = 9927960 тг

Жобаланатын технологиялық процесс үшін:

η_зо = 230,733 · 42000 = 9690786 тг

б) Құрылғы. Құрылғы құны келесі формуламен анықталады:

, (10.6)

мұндағы - құрылғы бірлігінің жалпы бағасы, тенге;

- көлікті шығынды, фундамент қондыру шығынын және құрылғыны орнату шығынын ескеретін коэффициенттер ( деп қабылдаймыз).

Білдектер құны:

Бастапқы технологиялық процесс үшін:

- жону білдегі 1К62 – 700 000 тг × 3 = 2 100 000;

- тіс фрезерлеу білдегі 6М82 – 545 750 тг × 5 = 2 728 750;

- Бұрғылау білдегі 2А125 – 130 000 тг;

- дөңгелек ажарлау білдегі 1А130 – 307 000 тг × 3 = 921 000;

Барлық станоктар құны – 5 879 750 тг.

Жобаланатын технологиялық процесс үшін:

- TRENS SN 50С жону білдегі – 880 000 тг × 2 = 1 760 000;

- СББ-мен жабдықталған тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2– 520 000 тг × 4 = 2 080 000;

- Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400 – 105 000 тг;

- дөңгелек ажарлау білдегі 3М151– 296 000 тг × 2 = 592 000;

Барлық станоктар құны – 4 537 000 тг.

Бастапқы технологиялық процесс үшін:

- жону білдегі 1К62:

К_жаб = 2 100 000 · (1+0,1) = 2 310 000 тг

- тіс фрезерлеу білдегі 6М82:

К_жаб = 2 728 750 · (1+0,1) = 3 001 625 тг

- Бұрғылау білдегі 2А125:

К_жаб = 130 000 · (1+0,1) = 143 000 тг

- дөңгелек ажарлау білдегі 1А130:

К_жаб = 921 000 · (1+0,1) = 1 013 100 тг

Барлық құрылғылардың қосынды құны К_жаб = 6 467 725 тг.

Жобаланатын технологиялық процесс үшін:

- TRENS SN 50С жону білдегі:

К_жаб = 1 760 000 · (1+0,1) = 1 936 000 тг

СББ-мен жабдықталған тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2:

К_жаб = 2 080 000 · (1+0,1) = 2 288 000 тг

- Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400:

К_жаб = 105 000 · (1+0,1) = 115 500 тг

- дөңгелек ажарлау білдегі 3М151:

К_жаб = 592 000 · (1+0,1) = 651 200 тг

Барлық құрылғылардың қосынды құны К_жаб = 4 990 700 тг.

Амортизациялық аударымдар келесі қатынастан анықталады:

, (10.7)

Жұмыс көлемінде металл кесу білдектері үшін =15% деп, ал ғимарат және сәулет үшін =7% деп қабылдауға болады.

Бастапқы технологиялық процесс үшін:

Жону білдегі үшін 1К62:

А = 2 100 000 · 15 / 100 = 315 000 тг

Тіс фрезерлеу білдегі 6М82:

А = 2 728 750· 15 / 100 = 409 313 тг

Бұрғылау білдегі 2А125:

А = 130 000 · 15 / 100 = 19 500 тг

Дөңгелек ажарлау білдегі 1А130:

А = 921 000 · 15 / 100 = 138 150 тг

Ғимарат және сәулет:

А = 9 927 960 · 7 / 100 = 694 957 тг

Жабдық және құрал:

А = 65 600 · 7 / 100 = 4 592 тг

Өндірістік инвентарь:

А = 35 300 · 7 / 100 = 2 471 тг

Жобаланатын технологиялық процесс үшін:

- TRENS SN 50С жону білдегі:

А = 1 760 000 · 15 / 100 = 264 000 тг

СББ-мен жабдықталған тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2:

А = 2 080 000 · 15 / 100 = 312 000 тг

- Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400:

А = 105 000 · 15 / 100 = 15 750 тг

- дөңгелек ажарлау білдегі 3М151:

А = 592 000 · 15 / 100 = 88 800 тг

Ғимарат және сәулет:

А = 9 690 736 · 7 / 100 = 678 352 тг

Жабдық және құрал:

А = 63 230 · 7 / 100 = 4 426,1 тг

Өндірістік инвентарь:

А = 34 115 · 7 / 100 = 2 388,05 тг

Өндрістік процесте қолданылатын жабдық, құралдар шығының өндірістік құрылғы құнынан 10-12% шамасында үлкейтіп қабылдауға болады, ал өндірістік инвентардың шығынын өндірістік құрылғы құнының 2-5% құрайды.

Бастапқы процесс үшін:

Өндіріс құрылғысының құны – 6 467 725 тг.

Жабдық және құрал шығыны – 6 467 725 · 0,1 = 646 773 тг.

Өндірістік инвентарь шығыны – 6 467 725 · 0,05 = 323 386 тг.

Жобаланатын процесс үшін:

Өндіріс құрылғысының құны – 4 990 700 тг.

Жабдық және құрал шығыны – 4 990 700 · 0,1 = 499 070 тг.

Өндірістік инвентарь шығыны – 4 990 700 · 0,05 = 249 535 тг.

Есептерді 10.4 - кестеге толтырамыз.

Кесте 10.5 – Өндірістік қор және амортизациялық аударымдар құны

Негізгі қор тобы	Саны, дана	Бірлік құны, тг.	Қосындысы, тг.	Амортизациялық аударылымдар
				%	тг.
1	2	3	4	5	6
Бастапқы технологиялық процесс
Ғимарат, сәулет		9 927 960	9 927 960	7	694 957
Құрылғылар:
Жону білдегі 1К62	3	2 100 000	2 310 000	15	315 000
Тіс фрезерлеу білдегі 6M82	5	2 728 750	3 001 625	15	409 313
Бұрғылау білдегі 2A125	1	130 000	143 000	15	19 500
Дөңгелек ажарлау білдегі 1A130	3	921 000	1 013 100	15	138 150
Жабдық және құрал		65 600	65 600	7	4 592
Өндірістік инвентарь		35 300	35 300	7	2 471
Барлығы:	12	2 108 600	2 222 400		1 583983
Жобаланатын технологиялық процесс
Ғимарат, сәулет		9 690 736	9 690 736	7	678 352
Құрылғылар:
TRENS SN 50С жону білдегі	2	1 760 000	1 936 000	15	264 000
СББ тіс фрезерлеу білдегі 5Б352ПФ2	4	2 080 000	2 288 000	15	312 000
Бұрғылау білдегі TRIOD DMF-25/400	1	105 000	115 500	15	15 750
Дөңгелек ажарлау білдегі 3М151	2	592 000	651 200	15	88 800
Жабдық және құрал		63 230	63 230	7	4 426,1
Өндірістік инвентарь		34 115	34 115	7	2 388,05
Барлығы:	9	1 537 495	1 610 495		1 365716