2.1 Typological Features of Lexical Systems in Kazakh and English Languages
Non-derivative basis of a word is both the root and foundation in the Kazakh. For example, мектеп - root; мектеп-ке - root and foundation + suffix. Thus a root morpheme makes lexical base of a word. Affixes, significant parts of the word, express additional lexical and grammatical meanings; they serve to express relations between words and are characterized as word-formation and form-building.
Affixational morphemes make out the word as lexical and grammatical unit in system of speech parts, grouped round a root in certain rules, therefore, the analysis of word's morphological structure in Kazakh language is closely connected with the analysis of a way of word formation and accidence. Each affix in Kazakh language is an indicator of only one certain grammatical category of number, case, person and so on, but it can't point to several meanings at once. In the word қолдарымызда қол - is a root, -дар - plural indicator, -ымыз - an indicator of possessiveness and -да - an indicator of a local case.
It is possible to meet some elements of antonymous affixes in Kazakh language in rare cases. The affix -а, depending on an initial basis of the word, can be considered differently: 1) in the word жаса -а is a word-formation suffix: жаса – “do, live or hi”; it is formed from the word жас – “age, young”; 2) in the word қайта -а is a accidence suffix of a verbal adverb: қайта – “coming back”, it is formed from a verb қайту – “to return, come back”. Similarly, the index -шы/-шi in Kazakh language can be considered as a word-formation suffix of a noun: малшы - cattleman, shepherd – derived from the word мал - cattle; accidence suffix, which softens the order, -шы expresses verb of second person; қолыңды суға малшы – dowse your hand in the water, please. Sometimes some lexical and grammatical meanings in the Kazakh language are formed by permutation of stress. However, it happens in those cases if there are affixes-homonyms in word:
Жарма (groats) – жарма (no money)
Көрші (neighbor) – көрші (look)
Баламыз (our child) - баламыз (we are still children)
Inflexions in Kazakh language, though not always, can be found at the end of the word, but any root or base have pronounced lexical and grammatical meaning - ара (bee), сын (test), көпір (bridge) and so on.
Kazakh language belongs to languages of an agglutinative system according to morphological patterns.
Mainly, easy dividedness of word into component parts is characterized for Kazakh language, because various affixes which are consistently attached to the root are unambiguous: each affix in it is same and standard.
As a rule, the root morpheme in its sound structure coincides with the base in English, because English language is characterized by one-morphemic structure of the word at the present stage of its development: friend - the root morpheme equaled to the base, the suffix -ship is added to the base, which can be called the root foundation in this case; friend + ship "friendship". English verb "read" coincides in the sound form both with a root morpheme "read-" and with a basis of "read-" which suffixal morphemes connect; comparison: reader, reading, readable.
English derivational morphemes, behind a small exception, have no semantics of a grammatical gender; let's compare: учитель - teacher, учительница - teacher, торговец - seller, торговка - seller.
We distinguish the following aspects of item identification in speech: situational, contextual and sociolinguistic.
Identify types most clearly can be tracked in the use of a definite article - the most frequency of the grammatical means of subject identification.
The definite article belongs to deixis of close subject, i.e. points to the subject which is found in close proximity from speaker, or has been just mentioned, known.
Situational identification this is the identification when the subject is identified in a particular speech situation. This type of identification is mentioned by G. Suitom who considers that if inhabitants of London speak about the river, meaning the river flowing in the city, an article in this case precisely identifies the word "river", as well as a proper name.
Professor G. N. Vorontsov also writes about identifying pattern of definite article: “Article is multilateral phenomenon, and one of the major of its functions should consider instruction function on character of a situational relatednessto designated (subject). Article takes a special place in this area; it notes a name - designation as the substantive word, connecting, thus, a part of speech with syntax, with the message organization, with real conditions of speech, with designated in this situation.
Connectedness with this situation is expressed by using the definite article, the lack of cohesion is reflected in the indefinite article, or in the absence of article”.
Speech situations in which the subject can be identified, certainly, in language too much. However, we consider it is necessary to describe some situations in order to illuminate on this aspect of the use of the definite article.
Let's start with the situation referred by professor G. N. Vorontsov: “It should be kept in mind that the definite article with nouns denoting separate certain types of rooms: dining room, living room, bedroom, kitchen, etc., it can have a meaning of the index is not "private" but "common" situational connectedness: There are usually dining room, bedroom, kitchen in the house or apartment, so that it is sufficient that it was a dwelling, and each such room would be “bound” to this fact. Herewith it is not meant any particular house though usually this element of situational limitation is present”.
This situation in materials is illustrated by the following examples: “Ellen sat in the hall, watching the front door” (G.O. Jones “Now”, p. 58).
“Late one October afternoon in the year 1921, a shabby young man gazed with intensity through the window of a third-class compartment in the almost empty train laboring up the Penowell valley From Swansea”.
“Outside, a heavy rainstorm came blinding down between the mountains which rose on either side of the single railway track. ... Gripping his bag Manson leaped from the train and walked quickly down the platform, searching eagerly for some sign of welcome. At the station exit, beneath a wind-blown lamp, a yellow faced old man. In a square hat and a long nightshirt of a mackintosh stood waiting” (A. Cronin “The Citadel”, p.p. 3-4).
In this fragment with the word “compartment” connected “the almost empty train, the single railway track, the platform, the station exit”.
“In the late summer of that year we lived in a house in a village that looked across the river and the plain to the mountains. In the bed of the river there were pebbles and boulders, dry and white in the sun and the water was dear and swiftly moving and blue in the channels” (T. Hemingway “A Farewell to Arms”, p. 3).
In this fragment with the word “river” connected “the bed, the water, the channels”.
Contextual identification.
This type of identification is closely connected with the previous type – situational identification. The difference is in contextual identification the following regularity is observed: at first the subject is given in speech not identified and then, only in the case of the following mention, it is identified in a context. This type of identification is mentioned by P. Kristofersen. Moreover, it should be noted that identification happens both in microcontext and macrocontext.
Examples of identification in microcontext: “The village to which our family had come was a scattering of some twenty to thirty houses down the south east slope of a valley. The valley was narrow, steep and almost entirely cut off, it was also a funnel for winds, a channel for the floods and a jungle, insect hopping sun” (L. Lee “Cider with Rosie”, p. 41).
“The door opened and a women and a man entered. They had a look of anticipation as though thay were about to find themselves in a place of wild surprise. The man was about forty and the woman was thirty” (M. Wilson “Live with Lightning”, р. 54). When a Southerner took the trouble to pack a trunk and travel twenty miles for a visit, the usually much longer” (M. Mitchell “Gone with the Wind”, р. 151).
This type of identification P. Kristofersen calls explicit and contextual basis for mutual understanding.
In addition, P. Christophersen identifies implicit-contextual basis for mutual understanding.
“Having talked of a tailor you can go with "the mm" after "to swear'' you can talk of the "oath". It need not be even the same notion. Certain ideas are so intimately associated that: one is art to call up the other. Though many such associations are of an individual character, others arе but sufficiently general to serve the purpose of creating a basis of understanding. After mentioning”.
“Somebody was bullying somebody, and Martin interfered, to be confronted by Cheese - Face's blazing eyes” (J. London “M. Eden”).
“Отырған арасында біреуді біреу итеріп жіберіпті. Жанжалға жалма жан араласа кеткен Мартин көп ішінен өзінің ескі жауы – Май Содіннің жарқ-жұрқ еткен көздерін тани кетті”.
Indefinite pronoun has a category of case in English, besides category of case, an indefinite pronoun "біреу" can have a category of possessiveness and number in Kazakh language, such as “біреулері”.
Something - что-то, что-нибудь – бірдеме:
“Then if you hook something truly Dig we can come to your aid” ( E. Hemingway “The Old Man and the Sea”).
“Егер сен бірдеме үлкен ұстасаң біз саған көмектесеміз”.
Pronoun “something” has no grammatical categories in English, pronoun “бірдеме” has a category of case, number and possessiveness in Kazakh language.
Indefinite article, indefinite pronouns, intensifying pronouns belong to classifiers.
Deixis, pointing to a remote subject, contrary to the identifying deixis, does not connect with the situation, and does not identify the subject or phenomenon.
But Melanie, by rare luck, had come into possession of grey broad - cloth to make a coat - a rather short coat but a coat just the same.
Usually indefinite article are before noun. In the case of presence of one or several definitions to noun the article is in front of them.
“Thin as a rat, but always sprightly, she contrived to make a success of her dining- room and impress every- body by her good spirits” (K.S. Prichard "The Roaring Nineties”).
“Anthony experienced a dull, heavy coldness in his limbs and wished he could follow” (G. Gordon. “Let the Day Perish”).
In addition to above cases, we have met the sentences in which the indefinite article is used twice, and serves as a facility of emphasis:
“It is indeed a noble and a brilliant sight,” said Mr. Snodgrass in whose bosom a blaze of poetry was rapidly bursting forth, “to see the gallant defenders of their country, drawn up in brilliant array before its peaceful citizens” (Ch. Dickens “The Posthumous Papers of the Pickwick dub”).
“Many authors entertain, not only a foolish but really dishonest objection, to acknowledge the sources from whence they derive muck valuable information. Certainly their report to the government is an excited and an exciting document” (J. Steinbeck “Travels with Charlie”).
Classifiers are grammatically expressed indefinite article and indefinite pronouns in English.
Indefinite pronoun “бір” comes nearer in its use to an indefinite article, nevertheless other indefinite pronouns are also used as classifiers in Kazakh language.
The indefinite article “a”, used with noun, is translated into Kazakh language as “бір”:
‘‘Why, I've got a friend that's going into this year branch of the business - wants to buy up handsome: boys to raise for the market” (B. Stowe "Uncle Tom's Cabin").
“Білмек болсаңыз, менің бір сыбырласым бар еді, оның әрекеті: жас баланы сатып алады да, ер жеткен соң қайта сатады”.
“The colonel carelessly handed him a paper headed”: “Protocol”, and signed!” (“Giovanni Bolla”).
“Полковник бір қағаздарды Артурға тастай берді. Қағаздың басына. “Протокол” деп жазылыпты, аяғында “Джиованна Балла” деп қол қойыпты”.
“A chill, indefinite sense of something not quite the same as it had been, of an invisible veil falling between himself and Arthur, kept him silent, until, on the last evening of their holiday, he realized suddenly that he must speak now if he would speak at all”.
“Тұман тәрізді бұлдыр тартқан бір салқын сезім оны кескестен бөгей берді. Артурмен екі арамызға бір салқындық кірді – ау деген Монтанеллидың бір ойы да кейіндей беруіне себеп болды, оны Артурға жуытпай тұрған бір кедергі бар сияқты. Содан каникулдың ең ақырғы кешіне барып Монтанелли сөйлесемін, сөйлесетін күнім бүгін деген тоқтамға келді”.
“But I wish you could have accepted the invitation of your English doctor friend; if you had spent a month in his house you would have been more fit to study”.
“Бірақ сені өзінің досың ағылшын дәрігері шақырып еді ғой, сонда баруына болатын еді. Оларда бір ай болып, қайтадан оқуға келетін еді”.
“Some” is translated into Kazakh language as:
Біраз, аздап.
“We took some bread and cheese with us, and got some goat's milk up there on the pasture; oh, it was nasty!”
“Біздің аздап нанымыз, ірімшігіміз бар еді, жайлауда ешкінің сүтін іштік. Ешкінің сүті тіпті дәмсіз болады екен”.
2) Бір, кейбір.
“Не sat there listening. Some of the words were new and altogether incomprehensible and he tried to fix them in his mind”.
“Сондықтан бір уақыт ол, әке сөзінің сыртын ағымын тындайды. Кейбір өзі білмейтін қиын, жаңа сөздерін ұстап қалады ”.
“Such” is translated into Kazakh language as “мұндай, осындай”: “Never had he seen such a woman”.
“Мұндай әйел затын сонда көрген емес”.
Deixis of remote subject, which will be discussed later, is expressed by the word “бір” and other indefinite pronouns in Kazakh language. Original meaning of the word “бip” is “one”, as it can be seen from the following examples:
“Осы өткен қыста дәл осындай бір алакөлеңке қоңыр кеште Абай ұзақ домбыра тартып отырды” (М. Әуезов “Абай”, 152 б.). “Және бұрын күзеуден бір қар жаудырмай көшпеуші еді”(М. Әуезов “Абай”).
However, in many cases, this meaning is lost, and the word “бip” often in combination with a noun shows that the subject or the phenomenon is not identified, but belongs to a class of homogeneous subjects.
Its original meaning of “one” word “бip” loses in the following cases:
In combination with nouns denoting particular subjects in singular when from a context appears that singularity doesn't mean.
“Осы араға келгенде Шынғыстың Қарашоқты тұсынан шығып келе жатқан бір салт атты кездескен” (М. Әуезов “Абай”, 47 б.).
In combination with nouns denoting particular subjects in plural:
“Кейде Абайға қызық көрінетін бір мақалдар, мәтелдер айтылып кетеді” (М. Әуезов “Абай”, 22 б.).
“Өзгеге жегісі болса да, осылайша болған көшу қойшы, қозышы, жылқышыларға аса бір тынымыз бейнет, масыл күндер болды” (М. Әуезов “Абай”, 22 б.).
It should be noted that combination “бip” with noun in plural is widely used in Kazakh language, unlike Turkish and Azerbaijani languages where “бip” can not be in front of noun in plural.
We can not agree with A.A.Beglyarbekova's opinion, who considers: “Irrespective of in what function the word “бір” acts, noun which follows after “бір”, is expressed in Turkic languages by singular form”.
In combination with abstract nouns:
“Барлық айналадағы кең дүниеге, әсіресе мынау өзі туған сахара, өлке белдеріне соншалық бір туысқандық ыстық сезіммен, кешіріммен де қарайды” (М. Әуезов “Абай”, 12 б.).
“Абай Дәрменнің жүзінен де Ербол сияқты, сүйсіну белгісін андады да, соған қарап, тағы бір тың ойлар айтты. Ғажап бір нәрсе бар” (М. Әуезов “Абай”, 160 б.).
“Не сылтаумен келе аламын?” деп өздігінен бабын таба алмай келе жатқан бала жігітке мына Ерболдың айтқаны өте бір рақат табыс көрінді” (М. Әуезов “Абай”, 161 б.).
In combination with proper names:
“Құнанбай Майбасар мінезін білсе де түсірмеді. Ол өзінің қара күші, зілі сияқты болатын осындай бір Майбасардың жүруін мақұл көрді” (М. Әуезов “Абай”, 1, 352 б.).
“Қодар, жақыны жоқ жалғыз үйлі бір Борсақ” (М. Әуезов “Абай”, 130 б.).
“Мұсылмандық парызын атқарамысың?” деп дәл бір Мөңкір-Нөңкірддей тергеуге алғаны” (М. Әуезов “Абай”, 2, 27 б.).
In combination with nouns designating substances:
“Майлы, дәмді бір борщ даярласам деген” (М. Әуезов “Абай”, 68 б.).
“Салқын түндерде шала ашып, саумалдау боп тұратын бір қымыздар болушы еді” (М. Әуезов “Абай”, 2, 27 б.).
“Ылғи бір түрілген жас құйрық, сары алтындай балқыған жал, желін майлар...” (М. Әуезов “Абай”, 1, 128 б.).
In combination with numerals:
“Бұл құстардың қасында көгілдірлеу келген, үйректің үлкендігіндей тағы бір төрт құс отыр еді” (М. Әуезов “Абай”, 4 б.).
6) Lack of logical stress is the certificate of that the word “бip” loses its original “one” meaning and becomes the functional word expressing grammatical category of deixis. However, presence of stress indicates that the word “бip” is a numeral with the meaning of “one”.
Following experiment was conducted in order to verify the above. It was taken six sentences in which, along with the numeral “бip”, suggestions are given to the word “бip” belonging to the class of similar subjects. There was made recording on a tape of following sentences read by students - Kazakhs.
“Бір жапырағымыз қалғанша қырқысу керек”.
“Жым-жырт үйде Қамқаның құлағына тыс жатқан бір ызың естілді”.
“Маған мың сөзден бір дән тары артық”.
“Бұл өңірдің балықшылары бір тайпа ел болатын”.
“Одан жоғары бір кісілік койка”.
“Жолдас командир, атуға рұқсат етіңіз”, - деді бір солдат.
The result of experiment confirmed the validity of the sentence: "бip" was uttered without stress in 1, 3, 5 sentences.
Syntactic of the word “бip”
The position analysis of the use "бip" in relation to a noun shows that the following options are possible:
Preposition:
“Сіз тезінен Слободканың орта тұсына және қорасында құдығы бар бір үйге көшініз” (М. Әуезов “Абай”, 2, 409 б.).
“Біздің үйдің бір керілеу қаршығасы болған еді, сол жаз айларында түлеген шағында, тұғырында қалғып отырар еді де, бір тышқан тараққұйрық сияқты тірі жем әкем көзіне көрсетсек, әп-сәтте серги кеп, талпынған денесі қайраттанып, көздері оттай жайнап кетуші” (М. Әуезов “Абай”, 41 б.).
Interposition:
“Абай шынында да дәл осы кезде өзін-өзі бар сырқаттан құлантаза боп арылғандай, нық бір қайрат жиып алғандай сезді” (М. Әуезов “Абай”, 62 б.).
“Күлімсіреп қараған үлкен көздерінде аса бір қызулы жалын көрінген еді”. (М. Әуезов “Абай”, 1, 125 б.).
Postposition:
“Тегі бір көріпкелің бар ма, жаным-ау? Түс демеймін, бұл сәдегейлік қой бір” (М. Әуезов “Абай”, 1, 143 б.).
Thus, the following cases of the use of the word "бір" with nouns are possible:
1) бір әйел,
2) бір әйелдер,
3) бір әдемі әйел,
4) әдемі әйел бір,
5) әдемі бір әйел,
6) бір әдемі бір әйел,
7) өте бір әдемі әйел,
8) бір өте әдемі әйел,
9) ең бір әдемі әйел.
Comparatively with preposition and interposition, the postposition meets seldom. The word "бір" can be combined with a noun in any case:
“Сұлу жүзіне ыстық бір тасқын қан ойнап: Алда, айналайын осы қыз-ай...” (М. Әуезов “Абай”, 1, 442 б.).
“Үй ішінде Абайға сыпайы амандасқан Қарашаш, аса бір жақын жанның ілтіфатын сездіреді” (М. Әуезов “Абай”, 1, 322 б.).
“Келмесең одан арман!” деп кейде аса бір қоныр жуандыққа басып, ұлжанға да естіріп тулап сөйлейтін” (М. Әуезов “Абай”, 1, 424 б.).
“Соған ілес Майбасарға айтпақ бір сөзін бастап кетті” (М. Әуезов “Абай”, 1, 454 б.).
“Бейне бір тас сәскеде түнлікті ашып жібергенде, шаңырақтан күн сәулесі түскендей” (М. Әуезов “Абай”, 1, 443 б.).
“Осыдан кейін тағы бір таластан соң: Ішімнен шыққан жалғыз еді ғой...” (М. Әуезов “Абай”, 1, 319 б.).
“Абай сөз досына аса бір ырзалықпен қарады”, (М. Әуезов “Абай”, 1, 478 б.).
“Әйгерім аса бір сыпайы алған жүзімен Иіске қарап: Әмин, әже! – деп өзі кейінірек қағылды да, Иіс кемпірді қасына шақырып ап, қымыз ұсынды” (М. Әуезов “Абай”, 1, 450 б.).
“Біреу Өгіз, біреу ат, біреу түйе, қайсыбіреу аралас жегіп, қымыз ұсынды” (М. Әуезов “Абай”, 1, 450 б.).
“Біреу Өгіз, біреу ат, біреу түйе, қайсыбіреу аралас жегіп, қым-қиғаш қимылдап жұртты Олжабек пен Жамал кіріп келеді”, (Ғ. Мұстафин “Шығанақ”, 8 б.).
“Қолын сермеп, әлденені қыза дәлелдеп келеді” (Р. Тоқтаров “Ертіс перзенті”, 27 б.).
“Жәлел бірдеңе айтқысы келді ме, сұрланып тағы біраз қарап тұрды да, шығып кетті” (Р. Тоқтаров “Ертіс перзенті”, 31 б.).
“Үй жоқтан, кейбір семьялы жұмысшылардың өзі үй ішін көшіріп алуды әзірше ойламаған” (М. Имажанов “Адам туралы аңыз”, 187 б.).
The functional and semantic category of deixis persons is inherent in two studied languages.
Deixis facilities expressing deixis person in English and Kazakh languages, are high-frequency.
In deixis systems of English and Kazakh languages we find it is possible to allocate the following functional classes of deixis person: identifiers, classifiers, indifferentators.
English developed grammatical facilities of identification in its system. Besides, English has wide system of the lexical facilities expressing the instruction.
Modern Kazakh language has no grammatical facilities of identification expression. Kazakh language developed grammatical facilities for classification what is "бip".
Deixis systems of different languages involve various classes in the system. They are articles, pronouns, numerals.
Comparison of syntactic in various languages shows that deixis facilities have specifics, for example, in English the pronoun "such" isn't used in combination with adjectives, or in English demonstrative pronouns "this, that" sometimes can be used in combination with adjectives while in Kazakh language they aren't combined with adjectives.
Modern English has grammatical facilities of qualification expression like "a lot" while in Kazakh language only lexical facilities are used.
Comparison of semantic deixis facilities reveals also features of meaning in each language (let's compare: each, every — әр).
The categorial analysis of deixis facilities shows that in different languages they possess different categories. For example, personal and possessive pronouns have category of gender in English, in Kazakh language they don't possess this category. Demonstrative pronouns in English have category of number, in substantive, as well as in pro-substantive use while in Kazakh language they have plural form only in the substantive use.