Құқық пен дін байланысы
Азаматтық қоғамда маңызды жер рухани-мәдениетті өмірге қойылады. Оның құрама бөлігі дін болып табылады. Ол адамзаттың көп ғасырлык тарихында адамдарды біріктіріпiп, тікелей немесе жанама жолмен мемлекеттің өмірі мен жастардың тәрбиесіне ықпал етіп отырады. Қазіргі уақытта шіркеу мен мемлекет арасындағы қарым-қатынас конституциялық құқықтың шамаларымен реттеліп, шіркеудің мемлекеттен алыстауын анықтайды. Бұл дегеніңіз, мемлекеттік органдар шіркеудің діни жұмыстарына, соның ішінде діни қосылыстардың жұмыстарына араласпай және оларға мемлекеттік жұмыстар жүктемейді. Сонымен қатар мемлекет олардын діни іс-әрекеттерін қорғап, наным-сенімдерінде нейтралды тарап ұстануда. Қазіргі қоғамда дін, маңызды рухани-мәдениетті институт сияқты өмір сүреді. Оның ықпалы тек рухани ғана емес қоғамның саяси өмірінде де сезіледі. Өзінің діни қажеттіліктерін діндарлар шіркеуд арқылы қанағаттандырады. Мемлекет шіркеумен жоғарыда айтып өткендей, жаңа қарым-қатынасты шіркеудін тәуелсіз етуі арқылы орналастыруда. Шіркеудін жұмыстарына қол сұқпай, ол барлық діни конфессияның тендігіне кепілдік бере отырып, мемлекет жаңа діни қауымдардын пайда болуына мүмкіндік беруде . Ар-ұжджанның еркіндігі деп адамның Құдайға кез-келген діннің тұжырымы бойынша сенуі немесе мүлде Құдайға сенбеу деп тусінеміз. Кейбір елдерде мемлекеттік діні бекітілген немесе сол бекітілген дінге өтуіне мәжбүрлейтін мемлекеттерде жоғарыда айтылған еркіндік өте маңызды. Мемлекеттік діні бекітілмеген елдердееркіндік атеистердін қорғанышы ретінде болса, ал тоталитарлы атеистік мемлекеттерде онымен ресми дінге қарсы ұйымдар мен шіркеуді қуалаушылылар жамылады. Дін таңдау еркіндігі дегеніміз әр адамның қалаған дінін тандауға жане сол дініне сайкес әдет-ғұрып наным-сенімдерін бұлжытпай орындауы. Бұл еркіндік, сонымен қатар өзінің мазмұны жағынан біріншілердің қатарында. Бұл дегеніміз, яғни, адам құқығы жағынан, дін таңдау еркіндігімен бірдей болғанымен, бұл тағыда діндернің өмір сүруіне және олардың әрқайсысының ешқандай кедергісіз өз наным-сенімдерін таратуына мүмкіндік береді. Дегенмен әдетте көрсетілген терминдер бірдей қолданылады. Халықаралық азаматық және саяси құқықтар туралы пакт ар-ұждан мен дін таңтау еркіндігін ойдың еркіндігімен байланыстырып, оған « еркіндікке ие болу немесе дін қабылдау немесе өз қалауымен түсінік алу және өз дінімен түсінігін таратудағы еркіндік, басқаларды елмен бірге немесе жеке хабардар етіп, ғибадаттың жіберілуінде, діни рәсімдер мен оқу-жаттығуларлардың орындалуы кіреді. Ешкім дін қабылдауда ешқандай кедіргіге душар болау керек.
Мемлекет пен дін
Шіркеу мен мемлекет арасындағы қарым қатынас, көбінесе мемлекеттің қоғамдық-экономикалық, қоғамда қалыптасқан тарихи дәстүрдің даму сатысымен анықтадалы.
Демократиялық мемлекет жағдайында, мемлекет әдетте конституциялық сатыда және барлық діндер мен шіркеулер күнделікті құқық теңдігі тәжірибесі, ұждан мен дін бостандындықтарында танылады. Осы шарттар негізінде шіркеу мемлекеттен бөлек, ал мектеп - шіркеуден. Діни негіздегі дискриминация, яғни бір дінге сенген үшін, оны зерттеген үшін өкілдіктер тумайды. Шіркеу халықтың мәдениетті, тарихи және адамгершілік дәстүрлерінің сақтаушысы болып табылады.
Тотолитарлы және авторитарлы режимдерде, мемлекет пен шіркеу арақатынасының үш негізгі моделін шығаруға болады:
А) мемлекет діни негізде сенушілерді қудалайды және діни әрекеттердің барлығына тыйым салады. Бұл арақатынас 1967 жылы Албанияда болған.
Б) мемлекет дін мен мешітті мемлекет билігінің негізі деп таниды (Сауд Арабиясы, Пәкістан, Иран). осы мемлекеттерде ислам мемлекеттік дін деп танылған, ал шариат нормалары қоғамдық өмірдің түрлі жақтарын реттеу үшін қолданылады.
В) Шіркеу мемлекетпен тікелей конфронтацияда орналасқан, діни нормалар негізінде мемлекетке қарсы кампания жүргізіп жатыр. Мұндай жағдай 60-шы жылдары Латын Америкада байқалды.
Діни бірлестіктердің статусы конституциялық дәне қазіргі конституциялық заңшығармашылығымен реттеледі. Көптеген мемлекеттер шіркеудің мемлекеттен бөлініп шығуын бақылайды және дінді тек адамның жеке мүддесі ретінде таниды
В настоящее время нормы, установленные религиозными организациями, соприкасаются с действующим правом в ряде отношений. Конституция создает правовую основу деятельности религиозных образований, гарантирует каждому свободу совести, включая право свободно исповедовать индивидуально или совместно с другими любую религию или не исповедовать никакой, свободно выбирать, иметь и распространять религиозные и иные убеждения и действовать в соответствии с ними17.
Функционирование гражданского общества и правового государства возможно только при условии духовной свободы всех членов общества. Поэтому свобода идеологий является одной из важных основ конституционного строя.
Под идеологией понимается система правовых, политических, философских, религиозных и иных взглядов на социальную действительность, личность, общество и государство, их взаимоотношения, место личности в обществе, пути и перспективы общественного развития.
Установление государственной или обязательной идеологии характерно для тоталитарных государств. Оно сопровождается насилием над личностью, ее внутренним миром. Запрет установления государственной или обязательной идеологии означает не только отсутствие преследований за приверженность тем или иным идеологическим установкам, но и отсутствие льгот и преимуществ в зависимости от идеологических или политических убеждений.
Признание государством политического многообразия, многопартийности логически вытекает из свободы идеологий, так как на основе общности идеологий люди создают общественные объединения, в том числе политические партии, которые активно участвуют в политическом процессе.