- •Мова і соцыум. Функцыі мовы ў грамадстве.
- •Гістарычныя этапы развіцця беларускай мовы.
- •Лексіка паводле паходжання. Асноўныя прыкметы іншамоўных слоў.
- •Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжывання (дыялектызмы, прафесіяналізмы, тэрміны, жарганізмы).
- •Спецыяльная лексіка. Адрозненне тэрміналагічнай і прафесійнай лексікі. Тэрміналогія.
- •Прадуктыўныя спосабы словаўтварэння тэрмінаў.
- •Характарыстыка тэрмінаў паводле паходжання.
- •З гісторыі развіцця і фарміравання беларускай навуковай тэрміналогіі.
- •Нормы беларускай літаратурнай мовы.
- •Новае ў правапісе галосных (гл. §§ 3, 4, 6, 9)*.
- •Новае ў правапісе літар а, о, э і е, ё, я ў складаных словах .
- •Новае ў правапісе зычных (гл. §§ 13, 15, 16)*.
- •Новае ў правапісе абрэвіятур і правілах скарачэння, а таксама пераносу слоў.
- •Новае ў правапісе некаторых прыставак і суфіксаў (гл. §§ 22, 23)*.
- •Новае ў правапісе вялікай і малой літар (гл. §§ 26, 28, 29, 32, 33)*.
- •Фанетычныя асаблівасці беларускай мовы.
- •Паняцце моўнай інтэрферэнцыі. Віды інтэрферэнцыі (фанетычная, акцэнталагічная, лексічная, марфалагічная, сінтаксічная).
- •Канчаткі назоўнікаў II скланення адзіночнага ліку ў родным склоне.
- •Лічэбнік. Асаблівасці ўжывання лічэбнікаў з назоўнікамі.
- •Скланенне лічэбнікаў.
- •Дзеепрыметнік. Утварэнне і ўжыванне дзеепрыметнікаў.
- •Дзеепрыслоўе. Утварэнне і ўжыванне дзеепрыслоўяў.
- •Класіфікацыя функцыянальных стыляў. Публіцыстычны стыль і яго асаблівасці.
- •Навуковы стыль і яго лексічныя, марфалагічныя і сінтаксічныя асаблівасці.
- •Жанры навуковай літаратуры (артыкул, даклад, рэферат, анатацыя, рэзюмэ); агульныя патрабаванні да іх напісання і афармлення.
- •Кампазіцыя пісьмовага навуковага тэксту. Цытаты і спасылкі, іх афармленне (гл. §§ 62, 64, 65, 66)*.
- •Афіцыйна-справавы стыль і яго асаблівасці.
- •Віды афіцыйна-справавых тэкстаў (заява, дакладная запіска, кантракт, справавыя лісты і інш.); агульныя патрабаванні да іх напісання і афармлення.
- •Падрыхтоўка да публічнага выступлення. Маўленчы этыкет і культура зносін.
-
Спецыяльная лексіка. Адрозненне тэрміналагічнай і прафесійнай лексікі. Тэрміналогія.
Спецыяльную лексіку складаюць словы, што ýжываюцца людзьмі пэýнай спецыяльнасці, прадстаýнікамі розных галін навукі. Спецыяльная лексіка падзяляецца на тэрміналагічную і прафесійную.
Прафесiяналiзмы - словы, якiя ýжываюцца ý мове прадстаýнiкоý вузкіх спецыяльнасцей і прафесій (цесляроý, ганчароý, пчаляроý, краýцоý і інш).
Прафесiяналiзмы бытуюць галоýным чынам у вуснай, жывой гутарцы. Яны служаць назвамі прылад працы, дзеянняý, прадметаý, якія вядомы людзям той ці іншай прафесіі. Напрыклад, у вуснай мове пчаляроý вядомы такія прафесiяналiзмы: дымар, ляжак, пропаліс, раёýня; плытагоны і людзі, якія працуюць на лесапавале, ужываюць прафесiяналiзмы: апачына, галаýнік, гардзель, гартоль, лотачнік; у мове ганчароý ýжываюцца прафесіяналізмы: спадак (гатунак гліны); шамот (прымесь гліны); гловіца (верхняя частка ганчарнага кругу).
У мастацкай літаратуры прафесiйныя словы і выразы выкарыстоýваюцца для апісання роду заняткаý дзеючых асоб, стварэння моýнай характарыстыкі герояý твора: Ужо гукаюць: “Майна!”, “Віра!” – і лёгкая, як узмах крыла, услед за рукою брыгадзіра плыве ажурная страла.
Тэрмін - гэта слова або спалучэнне слоý, прынятае для дакладнага выражэння спецыяльных паняццяý і абазначэння спецыяльных прадметаý. У адрозненне ад іншых слоý-нятэрмінаý тэрмін увогуле адназначны, не можа быць сінанімічны іншым словам. Адназначнымі, напрыклад, з'яýляюцца мовазнаýчыя тэрміны: назоýнік, выказнік, дзеепрыслоýе, дзейнік, прыназоýнік, суфікс, прыстаýка; матэматычныя тэрміны: мнагачлен, плюс, мінус, тэарэма, лічнік, сінус, тангенс, ромб, трохвугольнік.
Гаварыць аб адназначнасці тэрміна можна толькі ý межах дадзенай тэрміналогіі, у межах канкрэтнай навукі, таму што нярэдка мнагазначнае слова ý розных навуках можа мець зуcім розныя значэнні. (Напрыклад: корань у матэматыкі - велічыня, якая пры ýзвядзенні ý ступень дае пэýны лік; корань у біялогіі - падземная частка расліны, праз якую ýпітваюцца сокі з глебы; корань у лінгвістыцы - асноýная частка слова без прыставак і суфіксаý, якая заключае ý сабе агульнае лексічнае значэнне слоý аднаго словаýтваральнага гнязда.
У публіцыстычных творах прафесіяналізмы і тэрміны могуць выкарыстоўвацца як сродак моўнай характарыстыкі персанажаў, як элемент стілізацыі твора.
-
Прадуктыўныя спосабы словаўтварэння тэрмінаў.
Марфалагічны спосаб утварэння тэрмінаў
Марфалагічнае ўтварэнне — гэта ўтварэнне новых слоў на базе існуючых у мове словаўтва¬ральных афіксаў. Гэты спосаб з’яўляецца найбольш прадуктыўным. Асноўнымі тыпамі марфалагічнага словаўтва¬рэння, якія выкарыстоўваюцца ў тэрміналогіі, з’яўляюцца афіксацыя (утварэнне слоў шляхам далучэння да кораня, асновы ці цэлага слова пэўных афіксаў), аснова- і словаскладанне, абрэвіяцыя.
Суфіксацыя займае значнае месца ва ўтварэнні тэрмінаў. Найбольш прадуктыўнымі ва ўтварэнні тэхнічных тэрмінаў з’яўляюцца наступныя суфіксы:
● асць-: Тэрміны-назоўнікі з гэтым суфіксам ужываюцца са значэннем уласцівасцей;
● -нн-, -энн-, -к-: Тэрміны-назоўнікі з гэтым суфіксам ужываюцца са значэннем працэсаў;
● -льнік-, -к-, -ак- (-як-), -ін-: Тэрміны-назоўнікі з гэтым суфіксам ужываюцца са значэннем рэчываў;
● -чык, -шчык: Тэрміны-назоўнікі з гэтым суфіксам ужываюцца са значэннем назваў прафесій, сфер дзейнасці;
● -льн-: Тэрміны-прыметнікі з гэтым суфіксам ужываюцца са значэннем ‘прыз¬начаны для выканання пэўнага дзеяння; здольны выканаць пэўнае дзеянне; з’яў¬ляецца вынікам пэўнага дзеяння’.
Прэфіксацыя займае меншае месца ва ўтварэнні тэрмінаў у параўнанні з суфіксацыяй. Высокай прадуктыўнасцю характарызуюцца наступныя прэфіксы:
● не- (ня-), якія ўказваюць на адсутнасць таго або процілегласць таму, што названа ўтваральнай асновай
● без- (бяз-) і бес- (бяс-), пры дапамозе якіх утвараюцца тэрміны-пры¬метнікі са значэннем ‘не мае таго, што абазначана ўтваральнай асновай’
● звыш-, пры дапамозе якога ўтвараюцца тэрміны-прыметнікі, што абаз-начаюць перавышэнне якасці, уласцівасці, абазначанай утваральнай асновай:
Прэфіксальна-суфіксальны спосаб утварэння зай¬мае невялікае месца ў тэрміналагічнай намінацыі. Прэфіксальна-суфіксальным спосабам тэрміны ўтвараюцца шляхам адначасовага далучэння да ўтваральнай асновы прэфікса і суфікса:
Аснова- і словаскладанне займае значнае месца ва ўтварэнні тэрмінаў. Складаныя тэрміны (тэрміны-кампазіты) утвараюцца шляхам спалучэння ў адзінае цэлае двух і больш самас¬тойных слоў або асноў. Асновы могуць злучацца паміж сабой злучальнымі галоснымі. Асноваскладанне можа спалучацца з суфіксацыяй.
Абрэвіятурны спосаб — гэта ўтварэнне тэрмінаў у выніку скарачэння слова-злучэння. Актыўнаму ўжыванню іх садзейнічае агульная тэндэнцыя развіцця тэр¬міналогіі — імкненне да кароткіх тэрмінаў, “эканамічных”.
Лексіка-семантычны спосаб словаўтварэння заключаецца ў тым, што новыя словы ўзнікаюць у выніку разыходжання значэнняў аднаго і таго ж слова, г. зн. расшчаплення слова на амонімы, кожны з якіх выступае як асобная лексічная адзінка са сваім значэннем.
Абрэвіятурны спосаб — гэта ўтварэнне тэрмінаў у выніку скарачэння слова-злучэння. Актыўнаму ўжыванню іх садзейнічае агульная тэндэнцыя развіцця тэр¬міналогіі — імкненне да кароткіх тэрмінаў, “эканамічных”.