Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
География және табиғатты пайдалану факультеті
Картография және геоинформатика кафедрасы
Реферат
Орындаған: Жәнібек Рүстем
2ГК-01
Тексерген: Құдайбергенов Мұратбек
Алматы 2014 жыл
Мазмұны:
Кіріспе
Геоақпараттық жүйелердің даму тарихы
Геоақпараттанудың қалыптасуы мен даму тарихы.
ГАЖ туралы түсінік.
ГАЖ - Жер туралы ғылымдар жүйесінде.
ГАЖ-ды топырақтануда қолдану.
ГАЖ технологияларының артыкшылықтары.
ГАЖ-дың қолданбалы бағдарламалық негізі.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиет
Кіріспе.
ГАЖ дегеніміз - табиғи және әлеуметтік- экономикалық геожүйелерді, олардың қүрылымын, байланысын, динамикасын, кеңістік пен уақыттағы тіршілік етуін, географиялық білімдер мен мәліметтер банкісі негізінде компьютерлік белгілеудің көмегін зерттейтін ғылым.
ГАЖ-дың мағынасы болып географиялық ортадагы кеңістік - уакыттағы ақпараттар ағыны табылады. ГАЖ-дың зерттеу әдісі ретінде кеңістік-уақыттағы ақпараттық үлгілеуді айтады.
ГАЖ көптеген ғылымдармен тығыз байланысты. Соның ішінде ГАЖ Жер туралы ғылымдар жүйесінде үлкен рөл атқарады. Ол ғылымдар — география, геология, топырақгану, ландшафттану, геоморфология, палентология жэне т.б.
Қазіргі уақытта ғылымдар жүйесінде геоақпараттану өзіне лайықты орнын алуда. Оны географиялық зерттеулерді информатизациялаудың мақсаты мен міндеттерінен көруге болады. Геоақпараттанудың маңызды міңдеттерінің бірі — географиялық ақпараттардың синтезі мен талдаудың көптеген варианттарының орындалуына көмектесетін алгоритмдер мен бағдарламалық құралдарды құрудағы, географиялық зерттеулердің автоматтандырылуы.
ГАЖ-ды қолдану аясы бүгінгі күні өте кең, олар: жер комитеті, табиғи ресурстарды бақылау, экология, жергілікті басқару, транспорт, экономика, қоғамдық міндеттер және т.б. бұндай технологияларға қызығушылық күннен-күнге өсіп келеді. ГАЖ-дың әдеттегі қолдану салалары — жер кадастры, табиғи ресурстар кадастры, экология, жылжымайтын мүлік саласы және шешім қабылдау саласында қолданылады.
Геоақпараттық жүйелердің даму тарихы.
Географиялық ақпараттарды автоматты түрде өңдеу үшін мэліметтерді компьютерлік өндеуден өткізу жүйесін қүру керек. Ол үшін геоақпараттық жүйелер (ГАЖ) - автоматты жинақтау жүйелерін сақтау, өзгерту жэне геогра- фиялық ақпараттарды ЭЕМ жэне автоматиканың түрлерінде беру мақсаты қойылады. Географиядағы ақпараттық жүйелер тарихы ЭЕМ- да өңделетін басқа ғылым салаларымен көбінде ұқсас болып келеді. Информатикада барлық жинақгалу жүйелері мен ақпараттарды өңдеуді ақпараттық жүйелер (АЖ) немесе автоматтандырылған ақпараттық жүйелер (ААЖ) деп айту келісілген.
ГАЖ-ды құрудың бірінші жұмыстары 60-жылдардың ортасында Канада мен Швецияда басталған. Канадалық ГАЖ (КОІ8) Р. Томлинсонның (1963-1971 жж.) библиографиялық жэне қоршаған ортаның табиғи қорларын тиімді пайдалануға арналып жасалған жұмыстарынан бастау алады. Ал Швецияда О. Саломонссон, Т. Германсеннің (1976) жер кадастріне қажетті ГАЖ құру жұмыстарынан бастау алады. ГАЖ-ды құруға әртүрлі ұйымдар мен ғылыми ұжымдар қатысты. ГАЖ кешенді көп мақсатты ақпараттық жүйе ретінде кұрылды.
Канаданың СGIS ақпараттық жүйесі ең үлкен атақка ие болды. 1976 жьшы істелінген жұмыстың тэжірибесі Р. Томлинсонньщ анықгама монографиясында қорытьшып шықты /15/.
70-жылдардың басында ГАЖ-дың дамуы Жер жайлы ғылымның көптеген салаларында дами бастады. Сонымен 1976 жьшы АҚШ-тың Геологиялық қызметінде жинақтайтын жэне картографиялық мәлімет- терді өңдейтін 50-ден аса автоматтандырьшған жүйелер пайда болды. Осы кезенде бірінші ақпараттық жүйелер (АЖ) бұрынғы Кеңес Одағында да құрыла бастады.
1981 жылы ағылшын тілінде сөйлейтін мемлекеттерде ГАЖ-дың жэне географиялық ақпараттарды өңцеудің тольщ анықтамасы дайьш болды. Оларда математикалық үлгілеу және жүйелік талдау топтары дайындалды. 70-жылдары қоршаған ортаның қорларын аймақты басқару мақсаттарын шешуге арналған ГАЖ-дар толық даму алды. Осы ақпараттық жүйелердің мақсатгары әртүрлі, бірақ олардьщ арасыңда көбіне аймақгардың экологиялық-экономиялық даму жоспарларын жасауда шешім қабылдау басым болып табылады. Осыңдай жүйеяердің дәстүрлік ГАЖ-дан (018) айырмашылықтары бар, оларды LRIS (LAND RESOURCES INFORMATION SYSTEM) деп атайды.
Егер шет мемлекеттерде ГАЖ-дар мемлекеттік қүрылымның қызметінде (геологиялық, эскери-топографияльщ және басқа) ңемесе аумақтық басқарма органдарыньщ қастарыңда көбірек жасальшса, ал бүрынғы Кеңес Одағыңда ақпаратгарды жинақгау жеке ведомстволарда ұйымдастырылған. Сонымен, бүрынғы КСРО Мемлекеттік комитетінің қүрамында гидро-метеорология жэне табиғатты бақылау. жөнінде 20 түрлі (банк тораптары), мысалы «Агрометеоролошя», «Атмосфераньщ ластануы», «Топырақтың ластануы» жэне басқаларды қамгитын банк тораптары қүрылады. Орман өңдеу картасын шығаратын «Лесожоба» деген Бүкілодақтық аэрофотоорман өңдеу бірлестігінде автоматтьщ өңцеудің аяқгалған жүйесі жасалынды.
Тездетіп жасалынған карталарды ауыл шаруашылығында пайда- ланудың негізгі жүмыстары Бүкілодақгық ғылыми-зерттеу орталығыңда автоматты-ақпараттық басқару «Агроресурстар» жүйесінде жүріп жатгы. Бүрынғы КСРО ҒА-ның Тынық мұхит аймақгық геоірафиялық институтында ГАЖ құру жүмысы басталды жэне басқа оқу орта- лықтарының арасындағы картографияны автоматтаңдыруды дамыту жэне ГАЖ-ды құру үшін ММУ-дың картография жэне информатика кафедрасының көмегі керек болды.
Аймақтық табиғатты қорғауды жоспарлау үшін АҚШ-тың Теннеси штатында құрылған ГАЖ-ды мынадай мысадда қарастырамыз: ОАК RIDGE REGIONAL MODELLING INFORMATION SYSTEM (ORRMIS).
Аталмыш ГАЖ бағдарламалардың жиынтығының, картографиялық акпаратын сандық акпаратқа аудару, тақырыптық ақпаратты геодинамикалық торабына байланысты және бағдарлама мәліметтерін бөлек қөрсету жэне керек массивтерін жасау қарастырылып отырған ГАЖ-ға кіреді. Ақпараттардың шамамен 80 пайызы картографиялық мәлімет- тер негізінде, ал қалғандары әлеуметтік-экономикалық жоспардьщ негізгі статистикалық мәліметтері негізінде алынған. ОRRMIS - арнайы мамандандырылған ГАЖ-дың үлгісі. ГАЖ есептерді үлгілеуге тікелей арналған, былайша айқанда, оның қүрылымы экологиялық- экономикалық үлгілеу лобараториясында өнделген ақпарат жиьштығы міндетіне байланысты анықгалғандығын көрсетуге болады. Сондықган банкідегі ақпаратты өңцеудің соңғы қорытындысы аймақгың экономикалық даму үлгісі үшін есептелген коэффициент түрінде көрінеді.
Әлемде кеңінен пайдалануға арналған аймақгың ГАЖ үлпсі - «TEXAS RESOURCES INFORMATION SYSTEM», оның ішінде келесі акпараттар сақталады:
метеорологиялық, оның ішінде ауа алабының ластануы
гидрологиялық, сондай-ақ су қүрылысы және су шаруашылығы мәселелері
топырақ қорлары және жерді пайдалану құрылымы
биологиялық қорлар: жануарлар, өсімдіктер, микро-организмдер және тірі организмдерге адамның эсері
әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік жағдайлар, экономика, сауда, басқару орындары
белгілі бір аудан бойынша картографиялық жэне геодезиялық аэрофотосуреттер, карталар.
Ресейде және ТМД елдерінде тереңірек зерттеулер 80-жылдары басталған. Ресейлік ГАЖ-дар С.Н. Сербенюк (1989), А.М. Трофимов (1989), А.В. Кошкарев, В.С. Тикунов (1991), В. И. Семенов, О.И. Солнцев, В.С. Тикунов (1991) жұмыстарына сүйенеді. Грузиндік ГАЖ Тбилиси университетінің профессоры Н.Л. Беручашвилимен байланысты. Эстониядағы ГАЖ-дар П.Х. Каринг (1980) жүмыстарынан белгілі. Латвиядағы ГАЖ-ды жасаған А.А. Калниня, М.Я. Лайвинын (1983). Литвада ГАЖ-ды жасаған И.Ю. Пакутинскас (1985). Молдавия- да А.В. Симонов (1987) жүмыстарынан белгілі, Украинада Н.И. Василев жұмыстарынан белгілі. Қазақстанда алғашқы ГАЖ-ды қүру А.А. Тұрсынов, Г.В. Гельдыевалардың Арал мәселесін зертгеуге арнал ған жұмыстарынан және Е.А. Закарин, Л.Ф. Спивак жұмыстарынан бастап белгілі болды.