- •Практическая часть
- •Упражнения
- •Упражнения
- •Тексты De Graeciā et Italiā
- •De terris Eurōpae
- •De pictūris et amphŏris
- •Упражнения
- •Тексты De viris
- •De Deo nostro
- •De coloniis
- •In mercātu
- •De foro Romāno (I)
- •De haustĭbus
- •De “Bello Prutēno” Ioannis Visliciensis12
- •De Colossēo
- •Упражнения
- •Тексты De nominatĭbus populōrum
- •De agricultūrā
- •De femĭnae ornamentis
- •Тексты De mercatūrā
- •De Romae hospitiis
- •Spectāte pessum!
- •A e n I g m a
- •De operĭbus Philippi Theophrasti Paracelsi
- •Тема 7 Прилагательные III склонения (§ 17). Participium praesentis actīvi (§ 42). Упражнения
- •Тексты DedomoGraecā
- •Demonumento
- •Упражнения
- •Тексты Ave, María!
- •De homĭne sano
- •De Liviae domo
- •De aerario
- •Тексты De pane
- •Thermopўlae:acētummilitāre
- •De pavimentis
- •De importatiōne et exportatiōne
- •DecempraedictaDei
- •Тема 10
- •Упражнения
- •Тема 11 Основы и основные формы глагола (§ 34). Perfectum, plusquamperfectum, futūrum II indicatīvi actīvi (§ 37). Genetīvus quantitātis; ablatīvus separatiōnis (§ 57). Упражнения
- •Тексты De domo Romānā (II)
- •De Prometheo (II)
- •Aenigma
- •De Domo Aureā (II)
- •Cruenti proelii descriptio
- •De homǐne, operarios in vineam conducente
- •Тема 13
- •Infinitīvi (§ 43). Accusatīvus/nominatīvus cum infinitīvo (§ 58-60). Упражнения
- •Тексты De Parrhasio et Zeuxĭde
- •De peregrinatorĭbus
- •De gladiatorĭbus
- •DedomoRomānā(III)
- •Тема 14
- •Упражнения
- •Тексты Sigismundus Herberstein – de origĭne nomĭnis “Russia”
- •Paulus Oderbornius – de majōrum nostrōrum morĭbus
- •Verba deponentia et semideponentia (§ 46-47). Genetīvus objectīvus (§ 57). Упражнения
- •Тексты Nicolāus Hussoviānus – de natūrae tutēlā
- •De spebus
- •De nomĭnis “monēta” origĭne
- •Nicolāus Hussoviensis – ad serēnam Princĭpem et Domĭnam Bonam, Dei gratiā Regīnam Poloniae, Magnam Ducem Lithuaniae, Russiae Prussiaeque etc59.
- •A e n I g m a
- •Тексты De villā Adriāni
- •De nomĭnis “Lithuania” origĭne
- •De Pompejis
- •Initium signōrum Jesu in Canā Galilaeae
- •De natūrā Lithuaniae
- •Ex poēmăte “Philopătris ad senātum populumque Lituānum”
- •Palatinātus Minscensis
- •Тема 17 Числительные (§ 31-32). Упражнения
- •Тексты Trajānicolumna
- •De creatūrā mundi
- •De arcā Noё
- •De Augusti domo
- •De Trojā captā
- •De Oedĭpo et Sphinge
- •DeSluciaecingŭlis
- •Praeceptum
- •Тема 18 Praesens, imperfectum conjunctīvi actīvi/passīvi (§ 40). Сослагательное наклонение (conjunctīvus) в независимом предложении(§ 62). Упражнения
- •Тексты Pater Noster
- •De Copernĭci cosmographiā
- •Gaudeāmus!
- •Тема 19
- •Perfectum, plusquamperfectum conjunctīvi actīvi/passīvi (§ 40).
- •Придаточные предложения с союзами ut, ne (§ 64).
- •Упражнения
- •Тексты De serpente
- •Ex poemăte Nicolāi Hussoviāni “De vitā et gestis divi Hyacinthi”
- •De Proserpĭnā
- •De pictorĭbus antīquis
- •Sutornesupracrepĭdamjudĭcet!
- •Facetiae
- •De Alexandro Magno et Apelle
- •De pictūrae decessiōne
- •Manum de tabŭlā!
- •Тема 22 Косвенный вопрос и косвенная речь (§ 67). Упражнения
- •Тексты De Deo et homĭne
- •Ámbos suís méndaciís
- •Véscĭmur, áugustósque Deúm sperámus honóres,
- •De Jesu Christo et adulescente divĭte
- •De vino
- •Non olet!
- •De Zeuxĭde
- •De Archimēdis morte
- •De Thale
- •Тема 23 Gerundium (§ 44). Gerundīvum (§ 45). Conjugatio periphrastǐca actīva et passīva (§ 42, 45). Datīvus ethĭcus; ablatīvus causae, modi (§ 57). Упражнения
- •Тексты De tempŏre
- •Quid est pulchrum?
- •Ex Horatio
- •De Regŭlo
- •De cupiditāte
- •De fugā Witowdi ex turri Crewae
- •Modus operandi
- •De Dionysio
- •Ex libro “Bresith”, id est “Genĕsis”
- •Explicatiōnes
- •С п и с о к использованных сокращений грамматических и лексикографических терминов
Тексты Ave, María!
Ave, María, gratiae plena, Domĭnus tecum.
Benedicta tu in mulierĭbus et benedictus fructus ventris tui Jesus.
Sancta María, mater Dei, ora pro nobis, peccatorĭbus,
nunc et in horā mortis nostrae. Amen.
De homĭne sano
Sanus homo, qui et bene valet et suae spontis est, nullis obligāre se legĭbus debet, ac neque medĭco, neque iatraliptā egēre. Huic oportet varium habēre vitae genus: modo ruri esse, modo in urbe, saepiusque 25 in agro; navigāre, quiescĕre interdum, sed frequentius 26 se exercēre; siquĭdem ignavia corpus hebĕtat, labor firmat: illa matūram senectūtem, hic longam adulescentiam reddit (Cels.).
De Liviae domo
Livia uxor Augusti imperatōris est. Ea in palatio marīti sibi aedes habet, quae pavimentis tesselātis et pariĕtum descriptiōne nos attrăhunt. Pariĕtes de mythis antīquis nobis narrant: Argos Jovis amātam custōdit, Mercurius hanc libĕrat; Galatēa Nympha Polyphēmum Cyclōpem fugit. Toti mythi illi Graeci sunt. Columnae autem grypum volatilium imaginĭbus ornantur.
В доме Ливии сохранилось множество украшенных фресками комнат. На фресках изображены архитектурные элементы; великолепные пейзажи, напоминающие произведения импрессионистов; мифологические сюжеты, некоторые из которых представляли собой копии с греческих оригиналов.
De aerario
Cives Romae in rei publĭcae temporĭbus omnia tractant, argumenta sua “pro” et “contra” exponentes. Senātus utilitātem damnumque opĕrum publicōrum constituit. Aerarium autem publĭcum omnia solvit. Sed postea imperātor ipse omnia decernit, consilia non interrŏgans. Saepe igĭtur pecunia propter tyranni libĭtum frustra consumĭtur.
De amōre in senectūte
Estne amor in senectūte? Voluptas enim minor27 est, sed minor quoque est cupidĭtas. Nihil autem est cura nobis, si non cupĭmus, et non caret is, qui non desidĕrat. Adulescentes nimis desidĕrant; senes satis amōris saepe habent et multum sapientiae. Cogĭto, igĭtur, hoc tempus vitae jucundum (Cic.).
A E N I G M A
Mórdeo mórdentés, ultró non mórdeo quémquam;
Séd sunt mórdentém multí mordére paráti.
Némo timét morsúm, dentés quia nón habet úllos28.
De libertāte
Quis igĭtur vero liber est? Tantum vir sapiens, qui sibi impĕrat, quem neque fortūna adversa neque paupertas neque mors neque vincǔla terrent, qui potest29 cupidinĭbus fortĭter respondēre honoresque contemnĕre, cujus virtus cotidie crescit, qui in se ipso totus est (Hor.)30.
De verā nobilitāte
(из поэзии вагантов)
Nobilĭtas homĭnis mens est, deitātis imāgo.
Nobilĭtas homĭnis virtūtum clara propāgo.
Nobilĭtas homĭnis mentem frenāre furentem.
Nobilĭtas homĭnis humĭlem relevāre jacentem.
Nobilĭtas homĭnis natūrаe jura tenēre.
Nobilĭtas homĭnis nisi turpia nulla timēre.
ТЕМА 9
Imperfectum, futūrum I (primum) indicatīvi actīvi/passīvi правильных глаголов и глагола sum, fui, – , esse быть (§ 35, 36, 48). Accusatīvus directiōnis; ablatīvus copiae, pretii, loci (§ 57).
УПРАЖНЕНИЯ
І. 1. Бел. Утварыце суадносныя шэрагі лацінскіх лексем і вытворных ад іх дэрыватаў у беларускай мове. Прааналізуйце змяненні лексічных значэнняў слоў:
Lingua Latīna |
Беларуская мова |
arcus, us m арка, выгіб, брама |
атрамант (чарніла) |
varius, a, um разнастайны, пераменлівы |
сутарэнне |
claustrum, i n закрытае месца, сховішча |
аматар |
creta, ae f белая гліна, крыцкая фарба |
цырата |
lamentum, i n плач, стагнанне |
цэгла |
cerātus, a, um нацёрты воскам |
кляштар |
tegŭla, ae f чарапіца |
крэйда |
atramentum, i n чорная фарба |
вар’ят |
sub terrā пад зямлёю |
гарбата |
amātor, ōris m любiцель, прыхiльнiк |
лямант |
herba, ae f трава |
аркуш |
fundātor, ōris m заснавальнiк |
араць |
aro, 1 апрацоўваць (зямлю) |
мардаваць |
mordeo, 2 мучыць, раздзiраць |
фундатар |
2. Переведите предложения на русский язык, поставив глагол в нужную форму imperf. либо fut. I ind. act.:
a) Romāni a temporĭbus antīquis ansĕres aves sacras (puto, 1).
б) Servi Romāni imperium (capio, 3) cras.
в) Popǔli multi antīqui ad Romānos legātos (mitto, 3).
г) Vos amīcos veros pecuniā non (paro, 1).
3. Проспрягайте глаголы из упр. 2 в imperf. и fut. I ind. обоих залогов. Все образованные формы переведите.
II. 1. К начальным фрагментам латинских выражений (в левом столбце) подберите их окончания (в правом столбце).
Deus quos amat simĭlis efficiētur.
Sapiens numquam exercet (Sen.).
Amīcus stultōrum potentium iras excitābit (Sen.).
2. Переведите на русский язык:
1. Partes elegantes et graсĭles atque formae peregrīnae in pictūrā a Romānis apud Aegypti artifĭces transumebantur. 2. Non solum statuae deōrum in templis stabant; in templo Saturni civitātis aerarium conservabātur, Saturnus enim custos divitiārum putabātur. 3. Propter adulescentiam, filii mei, mala vitae non videbātis (Ter.). 4. Fata viam invenient (Verg.). 5. Alexander Magnus claros magistros habēbat; in numĕro magistrōrum famōsus Graecōrum philosŏphus Aristotĕles erat. 6. Patria Romanōrum erat plena Graecōrum librōrum statuarumque pulchrārum Graecārum (Cic.). 7. Salve, mea bella puella – da mihi multa basia, amābo te! (Cat.) 8. Nunquam pericǔlum sine pericǔlo vincēmus (Syr.). 9. Polyphēmus erat monstrum horrĭdum, informe, ingens (Verg.). 10. Stellas caeli nunquam numerabĭtis. 11. Avārus non implebĭtur pecuniā et qui amat divitias, fructus non capiet ex eis. Et hoc ergo vanĭtas (Eccl.). 12. Proponēbam Domĭnum in conspectu meo semper; quoniam a dextris est mihi, non commovēbor (Ps.). 13. Bonus et rectus Domĭnus, propterea docēbit peccatōres in viā (Ps.). 14. Si finis bonus est, totum bonum erit. 15. Tristis eris, si solus eris (Ov.). 16. Qui timens vivet, liber non erit umquam (Hor.). 17. Сingŭla Sluciae mascŭlis et a mascŭlis solum faciebantur. 18. Sola probos viros philosophia excitābit (Sen.). 19. Patrum anĭmos certāmen regni ac cupīdo versābat (Liv.). 20. Nemo sapiens est, nisi fortis; non cadet ergo in sapientem aegritūdo (Cic.). 21. Sémper páuper erís, si páuper es, Áemiliáne: | Dántur opés nullí || núnc nisi dívitĭbús (Mart.). 22. Qui fodit foveam, incĭdet in eam; et qui dissĭpat murum, mordēbit eum colŭber (Eccl.). (Первая часть этого изречения Экклезиаста – известная многим народам пословица. Ее приводит и белорусский просветитель Франциск Скорина в конце предисловия к книге “Эсфирь”, а затем “наполняет” эту пословицу содержанием библейской книги “Эсфирь”: “… Не став, Амане, Мардохею шибенице 31, сам повиснеш на ней”. Догадайтесь, как примерно звучала первая часть этого стихотворения Ф. Скорины32.) 23. Николай Гуссовский в поэме “Песня о зубре” отмечал, что охота на зубра – довольно опасное занятие. И все же один великий человек извлек из него огромную пользу государственного значения:
Tálĭbus ínventís || durí méns álta Vitóldi
Áttrītás patriáe || cónstabilívit 33 opés.
Hís juvěnés exércitiís 34 || ad bélla parábat,
Lítphānaé princéps || dúm regiónis erát!