УМК 5В072900 ИГ каз
.pdf
Перспектива екі есе үлкейтілген
6.2 - сурет
30
7-дəріс. |
Ортогональ |
проекцияларда, |
аксонометрияда |
жəне |
перспективада көлеңкелер. |
|
|
|
|
Сəулетші мен суретші сəулет ғимараттарын немесе кеңістіктегі кез келген |
||||
затты қарағанда, оның пішімін анықтауда жарық пен көлеңкенің қандай маңызы бар екенін жақсы түсінеді. Сондықтан, жазық сызбада кескінделген
кеңістік образы оның табиғи шын |
кескініне |
мейлінше |
ұқсас болу үшін |
|
сəулетші проекциялық сызбада көлеңкелерді салу əдістерін жетік білу керек. |
||||
Сəулеттік сызбаларда композицияның кеңістік шешімін |
толық |
білдіру |
||
үшін беттің рельефтігін, бөлшектің(тетіктің) масштабтығын білдіру үшін |
||||
көлеңкелер салынады. Көлеңкелер адамның көру қабілеті физиологиясын |
||||
ескере отырып, геометриялық жəне физикалық заңдылықтарының негізніде |
||||
салынады. |
|
|
|
|
Сəулеттік сызбалардағы көлеңкелері |
салынған |
нысанның |
кескіні |
оның |
шын бейнесін елестетуге едəуір көмектеседі. Керек десеңіз, көлеңкелермен толықтырылған бір ғана кескіні(проекциясы), екінші проекциясы болмаса да, оның кеңістік шешімін түсінуге, сызбаны «оқуға» мүмкіндік береді.
Көлеңкелердің шекарасын салу– сызба геометрияның екі есебін шешу
болып табылады. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бірінші – берілген зат (бет) пен |
оны |
жанамалап |
өтетін |
сəуле |
беттерінің |
|||||
(жазықтықтардың) |
жанама |
сызығын |
анықтау, бұл |
өзіндік |
көлеңкенің |
|||||
шекарасын анықтаудың негізі болып табылады. |
|
|
|
|
|
|||||
Екінші – екі беттің қиылысу сызығын анықтау, оның бірі – берілген бет, |
||||||||||
екіншісі – |
сəулелік |
бет. Қиылысу |
сызығы |
құлама |
көлеңкенің |
шекарасы |
||||
болады. Сондықтан, көлеңкелерді |
салуды |
жетік |
меңгеру |
үшін сызба |
||||||
геометрияның осы екі есебін шешуді жақсы білу керек. |
|
|
|
|
||||||
Сəулеттік сызбаларда көлеңкелер көбіне фасад(қасбет) кескіндерінде |
||||||||||
салынады, алайда кейде көлеңкелер басқа да кескіндерде |
де салынады, |
|||||||||
мысалы, |
қабаттардың |
пландарында, бас |
пландарда, тіліктерде, |
|||||||
аксонометрияда жəне перспективада. |
|
|
|
|
|
|
|
|||
Жарық |
сəулелерінің |
бағытын |
|
жақтарыp1, |
p2, |
p3 |
проекция |
|||
жазықтықтарына параллель кубтың диагоналіне параллель болатындай қабылдайды. Бұл жағдайда сəулелердің проекциялары проекция осьтеріне 45° бұрышпен көлбеу орналасады (7.1-сурет).
Сəулелердің бағытын осылай қабылдау көлеңкелерді салуды едəуір жеңілдетеді жəне ғимарат элементтерінің орналасуын анықтауға мүмкіндік береді, өйткені, көлеңкенің ені элементтің тереңдігіне (ғимарат бетінен шығу өлшеміне) тең болады. Сəуленің куб жақтарымен бұрышының жуық шамасы 35° болады.
31
7.1-сурет
7.2-сурет 7.3-сурет
Монж эпюрінде нүктенің көлеңкесін салу (7.2-сурет). Берілген нүкте арқылы өтетін сəуленің проекция жазықтықтарындағы ізі осы нүктенің көлеңкесі
болады. |
Нүктенің |
көлеңкесі |
сəулеге |
бірінші |
кездескен |
проекц |
жазықтығына түседі. |
7.2-суретте |
сəуле p1 |
жазықтығымен |
¢А нүктесінде |
|
|
бірінші қиылысады. А¢ нүктесі – А нүктесінің нақты көлеңкесі, А¢¢ - жорамал |
|
|||||
көлеңкесі болады. |
|
|
|
|
|
|
Түзу кесіндісінің көлеңкесін салу (7.3-сурет). Түзудің көлеңкесін салу үшін |
|
|||||
оның кез-келген екі нүктесінің көлеңкесін салып, оларды түзумен қосу керек. |
|
|||||
Түзу кесіндісінің көлеңкесін салу төмендегідей ретпен орындалады: |
|
|||||
1. |
Алдымен кесіндінің көлеңкесін бір ғана проекция жазықтығында |
|||||
анықтайды (екінші проекция жазықтығын ескермей).
32
2. Егер салынған көлеңке Ох осін қиып өтетін болса, онда көлеңке осы қиылысу нүктесінде сынып, екінші проекция жазықтығына өтеді.
7.4 -сурет |
|
7.5 - сурет |
|
|
|
7.6 - сурет
7.7 - сурет
33
Дербес жағдайда орналасқан кесінділердің көлеңкесін салу(7.4, 7.5-
суреттер). Проекция жазықтығына перпедикуляр кесіндінің көлеңкесі жарық сəулесі проекциясымен беттеседі, ал жазықтыққа параллель кесіндінің көлеңкесі кесінді проекциясының өзіне параллель болады.
Жазық фигураның көлеңкесін салу(7.6-сурет). Егер жазық фигура жазықтыққа параллель болса, онда фигураның осы жазықтықтағы көлеңкесі фигураның өзіне тең болады.
Перспективада көрнекілікті арттыру мақсатында жарық сəулелері өзара параллель болғандағы көлеңкелер салынады. Жарық сəулелерінің бағыты нысанның композициясын мейлінше жақсы анықтайтындай етіп таңдалады. Сəуленің екінші проекциясы сурет табанына параллель болады (7.8-сурет).
7.8 - сурет
Жарық көзі ретінде күнді алуға болады. Ол көру нүктесінің алдында (7.9,а
-сурет) немесе артында (7.9, б - сурет) болуы мүмкін.
7.10– суретте призма бетінің үстіңгі жағы зат жазықтығына параллель,
сондықтан ондағы АВ тік түзуінің көлеңкесі зат жазықтығындағы көлеңкесіне параллель болады.
7.11– суретте АВ тік түзуінің көпжаққа түскен көлеңкесін табу үшін сəулелік қималар тəсілін қолданылған, өйткені көпжақтың үстіңгі жағы зат жазықтығына параллель емес.
7.12– суретте жарық сəулелері сурет жазықтығына параллель болып берілген.
34
7.9 - сурет
7.10 - сурет
Негізгі əдебиеттер: 1 нег.[233-237],
Қосымша əдебиеттер: 4 қос.[112-123], 5 қос.[151-161], 9 қос.[322-327]
Бақылау сұрақтары:
1. |
Ортогональ |
проекцияларда |
жарық |
сəулелерінің |
бағыты |
қалай |
қабылданады? |
|
|
|
|
|
|
2. |
Проекция |
жазықтықтарына |
перпендикуляр |
жəне |
параллел |
|
түзулердің көлеңкелері қалай түседі?
35
3. Проекция |
жазықтықтарына |
параллель |
жəне |
перпендикуля |
шеңберлердің көлеңкелерін салыңыз?
Перспективада айналу беттерінің көлеңкесін салу ретін айтыңыз?
2.Нүктелі (күн) жарық көзінің екінші проекциясы қай жерде орналасады?
3.Перспективада көлеңкелерді салу үшін жарық сəулелерінің бағытын қалай анықтайды?
7.11 - сурет
7.12 - сурет
36
8-дəріс. Құрылыс сызбалары туралы жалпы мəліметтер. Ғимараттардың түрлері жəне жобалау сатылары. Жұмыс сызбаларының негізгі жинақтарының маркалары
Тұрғын |
үй, мəдени-тұрмыстық, |
өндірістік |
мақсаттарға |
арналған |
|
бөлмелерден |
тұратын |
жер үсті |
құрылыс |
нысандарығимараттар |
деп |
аталады. |
|
|
|
|
|
Адамдарға |
арналған |
бөлмелері |
жоқ, болғанда да негізгі қызметіне |
||
арналмаған бөлмелері бар, жер үсті құрылыс нысандарыинженерлік имараттар деп аталады. Оларға көпірлер, плотиналар, шлюздер, маяктар жəне т.б. жатады.
Ғимараттар қызметіне қарай үш топқа бөлінеді:
-азаматтық;
-өндірістік;
-ауыл шаруашылық ғимараттары.
Азаматтық ғимараттар адамның тұрмыстық жəне қоғамдық қажеттілігін өтеуге арналады. Олар тұрғын (үйлер, жатақханалар жəне т.б.) болады.
Өндірістік ғимараттар өндіріс жабдықтарын орналастыруға жəне еңбек
үрдісін орындауға |
арналады(фабрикалар, зауыттар, |
электр |
станциялары, |
депо, гараждар жəне т.б.). |
|
|
|
Ауыл шаруашылық ғимараттары ауыл шаруашылық |
қажеттіліктерін |
||
өтеуге арналады (қоралар, қоймалар). |
|
|
|
Ғимараттар биік (тоғыз қабаттан көп), көп қабатты (үш қабаттан көп), аз |
|||
қабатты (үш қабатты жəне одан аз) болып бөлінеді. |
|
|
|
Ғимараттың |
қабат санына барлық жер |
қабаттары, оның ішінде |
|
техникалық, мансардтық қабаттар, сонымен қатар, цокольдік қабат кіреді, егер жабынның үсті жердің жобалық белгісінен2 м-ден кем емес биіктікте орналасса.
Қабат деп ғимараттың бір деңгейінде орналасқан бөлмелерді атайды. Қабаттардың түрлері:
Жер беті қабаттары – бөлме еденінің биіктігі жер беті жобалық биіктік белгісінен жоғары болғанда;
Цокольдік – бөлме еденінің биіктік белгісі жер беті жобалық биіктік белгісінен бөлме биіктігінің жартысынан кем биіктікке төмен болса;
Жертөле (подвал) – бөлме еденінің биіктік белгісі жер беті жобалық биіктігінен бөлме биіктігінің жартысынан артық биіктікке төмен болса;
Мансардтық - |
шатыр астындағы кеңістікте орналасқан қабат; |
|
||
Техникалық |
– |
инженерлік |
жабдықтарды |
орналастыруға, |
коммуникацияларды жүргізуге арналған қабаттар, олар ғимараттың |
төменгі, |
|||
жоғарғы немесе орта бөлігінде орналасуы мүмкін. |
|
|||
Масштабтар. Құрылыс сызбалары МСТ 2.302-68 жəне МСТ 21.501 – 93 стандарттары бойынша орындалады.
37
МСТ 21.101-97 стандарты бойынша құрылыс сызбаларында масштаб қойылмайды. Бірақ, қажет болған жағдайда негізгі жазуда1:10, 1: 100, т.с.с.
түрінде, ал кескіннің жоғарғы жағында |
|
1 : 1 |
, |
А |
түрінде көрсетіледі. |
|
|
||||
|
1 : 10 1 : 10 |
|
|||
Сызба сызықтары. Құрылыс сызбаларында сызықтардың МСТ 2.303-68* |
|||||
стандартында берілген түрлері пайдаланылады. Бір масштабта орындалған кескіндердің сызық жуандықтары бірыңғай болуы тиіс. Алайда, құрылыс сызбаларында жеке бір сызық түрлерін қолдануда өз ерекшеліктері. бар Мысалы, ғимарат планында жəне тілігінде көрінетін қырлар сызықтары əртүрлі жуандықпен салынады. Қабырғаның қиюшы жазықтыққа тиісті
болатын |
орындары жуандау |
сызықпен жүргізіледі. Қиюшы жазықтыққа |
||||||||||
тиісті болмайтын орындары жіңішке сызықпен жүргізіледі. Құрылыс |
||||||||||||
сызбаларында |
қолданылатын |
|
сызықтардың |
|
жуандығы8.1-кестеде |
|||||||
көрсетілген. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
8.1-кесте |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Аталуы |
|
|
|
|
Масштабтар |
|
|
||||
|
|
|
|
|
1:400 |
|
1:200 |
|
1:100 |
1:50 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пландар мен тіліктер |
|
|
|||
Жер сызығы |
|
|
|
0,4 |
|
0,5-0,6 |
|
0,7-0,8 |
0,8 |
|
||
Қимаға түсетін тас элементтер |
|
|
0,4 |
|
0,4-0,5 |
|
0,6-0,7 |
0,8 |
|
|||
Қимаға түсетін ағаш элементтер |
|
|
0,4 |
|
0,4-0,5 |
|
0,6-0,7 |
0,6-0,7 |
|
|||
Басқа элементтердің нұсқалары |
|
|
0,3 |
|
0,3 |
|
0,3-0,4 |
0,3-0,4 |
|
|||
Жабдықтар |
|
|
|
0,3 |
|
0,2 |
|
0,2-0,3 |
0,2-0,3 |
|
||
|
|
|
|
|
|
Фасадтар (Қасбеттер) |
|
|
||||
Жер сызығы |
|
|
|
0,6 |
|
0,6 |
|
0,8 |
|
0,8 |
|
|
Ғимарат нұсқалары |
|
|
|
0,3-0,4 |
0,3-0,4 |
|
0,4-0,5 |
0,5-0,6 |
|
|||
Қақпа, есік, терезе орындары |
|
|
0,3 |
|
0,3 |
|
0,4 |
|
0,4 |
|
||
Қақпа, |
есік |
пен |
|
терезелердің0,2 |
|
0,2 |
|
0,2 |
|
0,2-0,3 |
|
|
қораптарының, жақтауларының суреттері |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Көріністер. |
Құрылыс |
сызбаларында |
|
олар |
|
МСТ2.305-68 сəйкес |
||||||
орналастырылады. |
Атаулары |
стандартта |
бекітілгеннен |
басқаша болуы |
||||||||
мүмкін. Мысалы, |
«алдыңғы көрініс» орнына «қасбет» |
деп |
аталады, т.с.с. |
|||||||||
Сондай-ақ, құрылыс сызбаларында |
көрініс атауы, əдетте, мына түрде «1-3 |
|||||||||||
қасбет», |
кескіннің |
жоғарғы |
жағына жазады. Көріністің |
əріптік, |
сандық |
|||||||
немесе басқаша атауы болуы мүмкін.
Тіліктер. Құрылыс сызбаларында тілікті атауына əріптер, сандарды жəне басқа да белгілерді қолдануға болады. Кескіннің атауында «Тілік» деп жазылуы мүмкін, мысалы, «1-1 тілік».
Қималар. Құрылыс сызбаларында қиюшы жазықтықтың бағытын беретін нұсқаманың болуы немесе болмауы мүмкін. Қиманы əріптермен немесе сандармен белгілейді. Қиманың атауында қиюшы жазықтыққа сəйкес белгіні жазады.
38
Өлшемдер. Құрылыс сызбаларында өлшемдер МСТ21.501 – 93 құрылыс үшін жобалық құжаттама жүйесі талаптарын ескерілумен МСТ2.307-68
стандартына сəйкес қойылады. |
|
|
|
Құрылыс |
сызбаларында |
өлшемдер |
миллиметрмен, əдетте, өлшем |
бірлігісіз тұтас тізбек түрінде қойылады. Егер өлшемдер басқа бірліктерден қойылса, онда ол жөнінде сызбаның техникалық шарттарында айтылады.
Өлшем сызықтары 45º бұрышпен |
жүргізілетін ұзындығы2–4 |
мм қысқа |
кесінділермен шектейді. Кесіндінің |
сызу жуандығы негізгі |
тұтас жуан |
сызықтың жуандығына тең болуы тиіс. Өлшем сызықтары шеткі шығару сызығының сыртына 2–3 мм шығып тұруы керек. Өлшем саны өлшем сызықтың жоғарғы жағына 0,8–1,0 мм қашықтықта орналасуы тиіс. Шығару сызығы өлшем сызықтың сыртына1–5 мм шығып тұруы керек. Өлшем сызығын нұсқамалармен тек диаметрді, радиусты немесе бұрышты көрсеткен кезде шектейді.
Центрлік сызықтар шеңбер не доғалар сыртына1–5 мм шығуы тиіс, қолайлысы – 2-3мм (8.1- сурет).
8.1– сурет
8.2– сурет
Өлшем сызық үстінде орын болмаса өлшем санын сызық жалғасы үстіне немесе сөре-сызық үстіне қоюға болады.
Кескінде, өзара тең қашықтықта орналасқан бірқатар бірыңғай элементтер болса, аралық өлшемін бас жағы мен соңғы жағында қояды жəне қайталанған өлшемдердің қосындысын қояды. Сызбаның нұсқа сызығымен бірінші өлшем сызығы аралығын кемінде10мм етіп қою керек, бірақ-та іс жүзінде ол14-
39